Cechą charakterystyczną ubezpieczeń w transporcie kolejowym jest przeniesienie na ubezpieczyciela ryzyka odnoszącego się do szkód, które mogą powstać w ładunku lub w taborze kolejowym.
Wśród ubezpieczeń w transporcie kolejowym należy wyróżnić następujące ich typy: ubezpieczenie mienia przewożonego w transporcie (tzw. ubezpieczenie cargo), ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej spedytora oraz ubezpieczenie casco taboru kolejowego.
Ubezpieczenie cargo
Celem ubezpieczenia mienia w transporcie jest rekompensata uszczerbku, jaki powstanie w majątku ubezpieczającego (ubezpieczonego) na skutek utraty, ubytku lub uszkodzenia ładunku w wyniku wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego. Tym ostatnim mogą być zdarzenia losowe, takie jak wystąpienie określonych niekorzystnych zjawisk pogodowych (np. gradobicie, huragan, uderzenie pioruna), bezprawne działania osób trzecich (np. wandalizm, kradzież, rabunek), a także inne zdarzenia (np. lawina, obsunięcie się ziemi, wypadek środka transportu, powódź, pożar, wybuch). Możliwe jest wszakże objęcie ochroną ubezpieczeniową utraty, ubytku lub uszkodzenia ładunku na skutek wszelkich zdarzeń, z wyjątkiem tych, które wyraźnie wyłączono w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia (np. ubytki naturalne ładunku). W tym przypadku mówi się o tzw. ubezpieczeniu wszystkich ryzyk albo ubezpieczeniu w zakresie pełnym. Co do zasady ochroną ubezpieczeniową ładunek jest objęty od chwili załadowania go na środek transportu do chwili zakończenia transportu, rzadziej w zakres tej ochrony wchodzą szkody powstałe podczas załadunku, wyładunku lub przeładunku, a także przejściowego składowania ładunku na trasie przewozu, którą wraz ze środkiem transportu określa się w umowie ubezpieczenia.
Umowa ubezpieczenia może dotyczyć jednego lub większej liczby przewozów określonego ładunku, albo przewozów ładunków określonego rodzaju wykonywanych w określonym czasie. Wyjątkowo umowa może dotyczyć wszelkiego rodzaju ładunków przewożonych w okresie ubezpieczenia. Dodać należy, że w przypadku, gdy umowa ubezpieczenia dotyczy przewozów wykonywanych w określonym czasie, to standardowym okresem ubezpieczenia proponowanym przez zakłady ubezpieczeń jest jeden rok. Przyjętą praktyką w zakresie ubezpieczeń typu cargo jest stosowanie tzw. franszyz – integralnej oraz redukcyjnej. W przypadku tej pierwszej zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności za szkodę, która nie przewyższa określonej kwotowo wartości. Istota franszyzy redukcyjnej polega natomiast na tym, że każde wypłacone przez zakład ubezpieczeń odszkodowanie pomniejsza się o określoną kwotę lub procent.
Spedytor z OC
Innym rodzajem ubezpieczenia stosowanym w transporcie kolejowym jest ubezpieczenie OC spedytora, czyli przedsiębiorcy zajmującego się profesjonalnie świadczeniem szeroko pojętych usług związanych z przewozem przesyłek towarowych. W przypadku tego ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do naprawienia szkody wyrządzonej dającemu zlecenie przez spedytora przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy spedycji. Przez szkodę należy tu rozumieć utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki. Z reguły ochrona ubezpieczeniowa obejmuje okres od chwili przejęcia przesyłki do wydania jej przewoźnikowi, kolejnemu spedytorowi albo odbiorcy. W tej sytuacji, jeśli ubezpieczonym spedytorem nie jest jednocześnie podmiot wykonujący przewozy kolejowe, ubezpieczenie OC spedytora nie będzie dotyczyło transportu kolejowego. Inaczej będzie w przypadku objęcia ubezpieczeniem także odpowiedzialności cywilnej spedytora w związku ze szkodami powstałymi w transporcie wykonywanym przez przewoźników lub dalszych spedytorów, którymi ubezpieczony spedytor posługuje się przy wykonaniu zlecenia, a przynajmniej jednym z tych przewoźników lub dalszych spedytorów jest kolej. W myśl bowiem art. 799 k.c. spedytor jest odpowiedzialny za działania tych podmiotów, chyba że nie ponosi winy w wyborze.
Ochrona taboru
Umowa ubezpieczenia casco taboru kolejowego, przypominająca nieco umowę ubezpieczenia autocasco, dotyczyć może wszelkich rodzajów pojazdów szynowych, takich jak lokomotywy, wagony osobowe i towarowe, drezyny czy pojazdy specjalne. Ubezpieczeniem objęta jest utrata, zniszczenie lub uszkodzenie pojazdu szynowego spowodowane zdarzeniami losowymi, którymi mogą być np. zderzenie z innymi pojazdami, w tym pojazdami szynowymi, wykolejenie lub przewrócenie taboru, pożar, wybuch, kradzież, powódź, rabunek lub dewastacja przez osoby trzecie. Wynika z tego, że celem tego ubezpieczenia jest nie tylko przeniesienie na ubezpieczyciela ryzyka zniszczenia lub uszkodzenia jednostek taboru kolejowego związanego z ich ruchem, lecz również ryzyk, które związane są z oddziaływaniem rozmaitych innych czynników zewnętrznych, i to zarówno tych zależnych, jak i nie zależnych od człowieka.
