Przejęcie udziałów wspólnika wyłączanego ze spółki z o.o.

Często jednak zgoda wspólników większościowych zjednoczonych w opozycji do jednego ze wspólników i żądających jego wyłączenia, nie obejmuje już sposobu ustalenia osoby przejmującej udziały wspólnika wyłączonego ze spółki. Na tym tle powstają liczne kontrowersje, co do których brak jest jednoznacznego stanowiska tak samego ustawodawcy, jak i orzecznictwa oraz nauki prawa.

Z ważnych przyczyn, dotyczących konkretnego wspólnika, sąd może orzec jego wyłączenie ze spółki na żądanie wszystkich pozostałych wspólników, jeżeli ich udziały stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego¹, chyba że umowa spółki pozwala na wystąpienie z powództwem mniejszej liczbie wspólników, a ich udziały stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego (art. 266 § 1 i 2 k.s.h)². Główną przesłanką ingerencji sądu w strukturę udziałową jest więc - zgodnie z art. 266 k.s.h. - istnienie ważnych przyczyn po stronie jednego ze wspólników. Z reguły chodzi tu o działanie na szkodę spółki przez jednego ze wspólników, w szczególności prowadzenie przez niego działalności konkurencyjnej wbrew statutowemu zakazowi, czy też zamierzone paraliżowanie przez wspólnika działania organów spółki.

Udziały wspólnika wyłączonego muszą być przejęte przez wspólników lub osoby trzecie. Wskutek przejęcia udziałów ustaje stosunek członkostwa danego wspólnika³. Cenę przejęcia ustala sąd na podstawie rzeczywistej wartości udziałów w dniu doręczenia pozwu (art. 266 § 3 k.s.h.). Jeżeli w terminie wyznaczonym przez sąd cena za udziały nie zostanie zapłacona albo złożona do depozytu sądowego, orzeczenie o wyłączeniu staje się bezskuteczne (art. 267 § 1 k.s.h.). W postępowaniu sądowym muszą zawsze brać udział wszyscy wspólnicy, gdyż art. 266 i nast. k.s.h. tworzą łączną legitymację procesową po stronie powodowej (współuczestnictwo konieczne), przy czym wyrok musi dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników (współuczestnictwo jednolite)⁴. Sądem właściwym do rozpoznania powództwa jest sąd rejonowy miejsca siedziby spółki, chyba że wartość przedmiotu sporu przewyższa sumę określoną w art. 17 pkt 4 k.p.c.⁵.

Przejęcie udziałów

Kodeks spółek handlowych nie reguluje wprost tego, kto w rzeczywistości ma przejąć udziały⁶ wyłączanego wspólnika, w szczególności jeżeli zainteresowanie wspólników lub osób trzecich przewyższy liczbę przejmowanych udziałów. Jest to istotna luka w obowiązującym systemie prawa spółek, która musi prowadzić do poważnych komplikacji natury praktycznej. W literaturze prawa spółek przedstawiono kilka propozycji rozwiązania tego problemu. Proponowane rozwiązania mają jednak, moim zdaniem, podstawowe wady, które postaram się poniżej zarysować.

Pierwszy z poglądów głosi, iż przejmujący udziały powinni zostać wskazani przez pozywających wspólników⁷. Przeciwko koncepcji tej przemawia przede wszystkim to, że sąd orzekający o wyłączeniu wspólnika nie ma materialnoprawnej lub procesowej kompetencji do wskazania w orzeczeniu wyłączającym osób, które miałyby przejąć udziały. W szczególności kompetencji takiej nie nadaje sądowi orzekającemu kodeks spółek handlowych. W tym zakresie żądanie pozostałych wspólników nie może więc być uwzględnione. Samo wskazanie w pozwie osób potencjalnie przejmujących udziały nie będzie w żaden sposób wiązało wspólników lub osób trzecich, które jako pierwsze złożyłyby w przepisanej formie oświadczenie o przejęciu udziałów i wpłaciły cenę za udziały.

Drugą ze zgłoszonych propozycji⁸ rozwiązania kwestii przejęcia udziałów wyłączanego wspólnika było przyznanie zarządowi uprawnienia do wskazania osób przejmujących udziały. Przeciwko tej propozycji przemawia porównanie z podobnymi regulacjami przewidującymi kompetencje zarządu. W sytuacjach gdy o ograniczeniu zbywalności udziałów ma decydować spółka, naturalną konsekwencją jest przyznanie kompetencji do działania w jej imieniu zarządowi. Regulacje takie znajdują się w przepisach dotyczących statutowej winkulacji udziałów (art. 182 k.s.h.) oraz sytuacji egzekucyjnej sprzedaży udziałów winkulowanych (art. 185 k.s.h.)⁹. Jeżeli więc ustawodawca chce przyznać kompetencje spółce (w praktyce zarządowi), stanowi o tym wprost. W interesującej nas regulacji wyłączenia wspólnika spółki z o.o. (art. 266-269 k.s.h.), ustawodawca milczy na ten temat.

Brak jest także istotnych argumentów natury prawnej lub aksjologicznej za przyjęciem trzeciego wskazywanego w literaturze sposobu wyłonienia osób uprawnionych do przejęcia udziałów. Zgodnie z tym poglądem, przejmującego udziały powinien wskazać wyłączany wspólnik, a jeżeli nie uzyska na to zgody - nabywcę mogą wskazać pozostali wspólnicy¹⁰. Obok zastrzeżeń zgłoszonych do wskazanych powyżej dwóch propozycji, proponowane rozwiązanie pozostaje, moim zdaniem, w sprzeczności z samymi założeniami konstrukcji i celu wyłączenia wspólnika. Jeżeli, co do zasady, wyłączenie wspólnika ma charakter sankcyjny, to wskazywanie przez wyłączanego wspólnika osób przejmujących jego udziały prowadziłoby generalnie do utrwalenia dotychczasowych konfliktów. W braku zgody pozostałych wspólników, na nabywcę udziałów wskazanego przez wyłączanego wspólnika, przejmującego udziały mieliby wskazać pozostali wspólnicy. Rozwiązanie takie będzie z reguły prowadziło do kolejnego sporu i „pata decyzyjnego” pomiędzy wspólnikami. Brak jest bowiem zasad, którymi mieliby się kierować wspólnicy przy wskazywaniu osoby przejmującej udziały wyłączanego wspólnika. Brak przejęcia udziałów i zapłaty ceny w wyznaczonym przez sąd terminie skutkuje natomiast bezskutecznością wyłączenia (art. 267 § 1 k.s.h. in fine).

Ustawowe prawo pierwszeństwa przejęcia

Punktem wyjścia analizy trybu wyłaniania przejmujących udziały jest ustalenie, iż ustawodawca w żaden sposób nie wskazał potencjalnych przejmujących udziały wyłączanego wspólnika. Niekwestionowane w tej sytuacji jest to, iż brak regulacji w tym zakresie musi prowadzić do konfliktów zainteresowanych, szczególnie w sytuacji braku stanowczych wypowiedzi orzecznictwa i doktryny. Wskazane w art. 266 § 3 k.s.h. ograniczenie kręgu przejmujących do wspólników lub osób trzecich w rzeczywistości niczego w tym zakresie nie przesądza, oprócz wyraźnego dopuszczenia możliwości przejęcia udziałów przez osobę spoza grona dotychczasowych wspólników. Mamy więc do czynienia z ewidentną luką konstrukcyjną systemu prawa spółek, uniemożliwiającą skuteczne postępowanie w sytuacji przyznania uprawnienia (kompetencji), natomiast nie zostały określone wszystkie z elementów niezbędnych do realizacji uprawnienia (kompetencji)¹¹. Jeżeli nie ma możliwości szybkiej ingerencji ustawodawcy¹², zachodzi potrzeba zastosowania analogii legis, która w prawie prywatnym może być stosowana w braku odpowiedniej regulacji prawnej oraz przy istnieniu normy podobnej¹³. Brak jakiejkolwiek normy właściwej dla rozstrzygnięcia tej sytuacji musiałby skutkować stosowaniem zasady prior tempore, potior iure, czyli przejęciem udziału przez osobę, która jako pierwsza zgłosiła taką wolę po uprawomocnieniu się wyroku wyłączającego wspólnika. Jest to rozwiązanie nie do zaakceptowania z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu oraz konstrukcji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Na podstawie analizy całości regulacji spółki z o.o. w kodeksie spółek handlowych, opowiadam się za zastosowaniem do reguł przejęcia udziałów zasad przydzielania udziałów pro rata w drodze analogicznego zastosowania art. 258 k.s.h. Tytułem przypomnienia, przepis ten reguluje prawo pierwszeństwa objęcia udziałów w razie podwyższenia kapitału zakładowego w stosunku do liczby dotychczas posiadanych udziałów¹⁴. Konstrukcja ta pozwala na zachowanie dotychczasowych stabilnych proporcji udziałowych pomiędzy niewyłączonymi wspólnikami i eliminuje naturalne konflikty związane ze zmianą takiej proporcji. Zastosowanie znanej prawu poboru w spółce z o.o. instytucji jednoczesnego przesyłania przez zarząd wezwania do wykonania prawa pierwszeństwa, pozwala na uproszczenie i przyspieszenie całej procedury.

Ze względu na osobowe elementy spółki z o.o., nie może umknąć uwadze to, że proponowane zastosowanie w drodze analogii art. 258 k.s.h. ogranicza możliwość przejęcia udziału przez osobę trzecią, czyli „obcą” z punktu widzenia dotychczasowego stosunku spółki. Jeżeli takie byłoby życzenie dotychczasowych wspólników, nic nie stoi na przeszkodzie, aby na wzór art. 258 k.s.h. inaczej uregulowali oni kwestię przejęcia udziałów w umowie spółki, podjęli w tym zakresie stosowną uchwałę, a nawet indywidualnie zrzekli się przysługującego im konkretnego uprawnienia do przejęcia udziałów.

Za stosowaniem art. 258 k.s.h. w drodze analogii do ustalenia kręgu przejemców przemawia, moim zdaniem, także podobieństwo konstrukcyjne obu instytucji, wyrażające się w przyznaniu pewnego nieskonkretyzowanego uprawnienia (in abstracto), które po podjęciu uchwały (art. 258 k.s.h.) lub uprawomocnieniu się wyroku sądu (art. 267 k.s.h.), staje się uprawnieniem skonkretyzowanym. Od momentu konkretyzacji uprawnienia w obu przypadkach uprawniony ma określony czas na jego wykonanie.

Czwartym argumentem przemawiającym na rzecz stosowania proponowanej analogii legis jest to, iż - analogicznie jak w przypadku prawa pierwszeństwa objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym (art. 258 § 3 k.s.h.), jeżeli spółka ma udziały własne albo udziały spółki ma jej spółka albo spółdzielnia zależna - nie przysługuje im prawo przejęcia udziałów wyłączanego wspólnika.

Statutowe prawo pierwszeństwa przejęcia

Udziały wspólnika wyłączonego muszą być przejęte przez wspólników lub osoby trzecie. W przeciwieństwie do poglądów dotyczących ustawowego prawa pierwszeństwa w takim przypadku, niekwestionowanym w literaturze stanowiskiem jest, iż prawo pierwszeństwa przejęcia udziałów wyłączanego wspólnika może znaleźć się w umowie spółki z o.o.¹⁵.

Rozstrzygnięcie ewentualnego konfliktu co do podmiotu przejmującego udziały wyłączanego wspólnika może przynieść umowa spółki poprzez przyznanie wspólnikowi (przywilej związany z udziałem lub osobą wspólnika) lub osobie trzeciej prawa pierwszeństwa przejęcia udziałów. Jeżeli umowa spółki statuuje ogólne prawo pierwszeństwa nabycia udziałów przez pozostałych wspólników, można odnieść je także do przejęcia udziałów wyłączanego wspólnika, bowiem zmierza ono do utrzymania dotychczasowego składu osobowego spółki¹⁶.

Jeżeli chodzi o zakres i treść możliwych regulacji umowy spółki w zakresie prawa pierwszeństwa przejęcia udziałów, to umowa może zmierzać do jego wyłączenia w stosunku do oznaczonych udziałowców, z jednoczesnym wskazaniem podmiotów, które - zamiast tych udziałowców - mogą przejąć udziały. W tym przypadku umowa spółki może więc wskazywać, iż prawo pierwszeństwa przejęcia udziałów wyłączanego wspólnika będzie miała osoba trzecia, co wyraźnie dopuszcza art. 266 § 3 k.s.h. Umowa spółki może także wyłączyć prawo pierwszeństwa przejęcia w stosunku do wszystkich dotychczasowych udziałowców, bez wskazania podmiotów, które zamiast tych udziałowców mogą przejąć udziały wyłączanego wspólnika.

Ze względu na imperatywne przekazanie kompetencji sądowi w zakresie ustalenia terminu do złożenia oświadczenia o przejęciu udziałów i zapłaty ceny, a także samego ustalenia ceny, umowa spółki z o.o. nie może tego regulować, a jeżeli jest inaczej, postanowienia takie nie wiążą sądu. Jeżeli przejmującym ma być dotychczasowy wspólnik, postanowienia co do ceny będą wiązały go w stosunku wewnętrznym. Naruszenie przez przejmującego wspólnika wskazanego przez sąd terminu do złożenia oświadczenia o przejęciu udziałów i zapłaty ceny, nawet jeżeli inny termin został wskazany w umowie spółki, będzie skutkowało bezskutecznością wyłączenia wspólnika (art. 267 § 1 k.s.h.). Jeżeli przejmującym miałaby być osoba spoza grona dotychczasowych wspólników, dotychczasowe postanowienia umowy spółki z o.o. w zakresie ceny nie odnoszą wobec niej skutku. Co do innych konsekwencji i przesłanek wyłączenia wspólnika, zastosowanie znajdują regulacje omówione powyżej przy okazji ustawowego prawa pierwszeństwa przejęcia udziałów wyłączanego wspólnika.

Wykonanie prawa pierwszeństwa

Sąd - orzekając o wyłączeniu wspólnika - wyznacza termin, w ciągu którego wyłączonemu ma być zapłacona cena przejęcia wraz z odsetkami, licząc od dnia doręczenia pozwu. W drodze analogii, należałoby postulować, aby wyznaczony przez sąd termin do przejęcia udziałów przekraczał miesięczny termin do wykonania prawa pierwszeństwa wskazany w art. 258 k.s.h., licząc od dnia uprawomocnienia się wyroku, co zabezpieczyłoby wykonanie orzeczenia, w sytuacji gdy nie wszyscy uprawnieni skorzystają z prawa pierwszeństwa przejęcia udziałów¹⁷. Jeżeli termin do uiszczenia ceny oznaczony w wyroku sądu jest krótszy niż termin miesięczny, wykonanie prawa pierwszeństwa winno nastąpić w terminie wynikającym z wyroku sądu, a zarząd musi odpowiednio skrócić w wezwaniu termin wykonania prawa pierwszeństwa przejęcia.

W przypadku gdy wspólnicy nie chcą skorzystać z prawa pierwszeństwa, udziały może w pierwszej kolejności przejąć osoba wskazana w umowie spółki. Jeżeli takiej osoby brak, udziały przejmie osoba, która pierwsza złoży oświadczenie w wykonaniu wyroku sądu i zapłaci cenę przejęcia, przy czym musi to nastąpić w terminie w wyznaczonym przez sąd pod rygorem bezskuteczności wyłączenia (art. 267 § 1 k.s.h.)¹⁸. Ustalenie rzeczywistej wartości przejmowanych udziałów wspólnika wyłączonego ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością następuje na podstawie danych bilansu, przy uwzględnieniu wartości zbywczej majątku spółki, zbliżonej do ceny sprzedaży lub ceny rynkowej¹⁹.

Dla skuteczności przejęcia udziałów obydwa elementy, czyli złożenie oświadczenia w wymaganej formie oraz zapłata ceny muszą zajść łącznie przed upływem wyznaczonego w wyroku terminu. Brak złożenia oświadczenia wyrażającego wolę przejęcia udziałów, jego złożenie w niewłaściwej formie lub brak zapłaty ceny za udziały, powoduje bezskuteczność przejęcia. Podstawą przejęcia udziałów wyłączanego wspólnika jest bowiem prawomocny wyrok wskazujący cenę przejęcia udziałów i termin jej uiszczenia (art. 267 § 1 k.s.h). Wyrok ten nie jest orzeczeniem stwierdzającym obowiązek złożenia oświadczenia woli (art. 64 k.c.), albowiem dopiero w swej treści zawiera podstawę wyłączenia wspólnika, a ponadto stanowi samoistną podstawę nabycia udziałów przez przejęcie, które jest po stronie przejmującego jednostronną czynnością prawną²⁰. Przejecie udziałów ma charakter nabycia pochodnego i translatywnego, a przy tym przymusowego, gdyż następuje niezależnie od woli dotychczasowego (wyłączonego wspólnika)²¹. Wspólnika prawomocnie wyłączonego, za którego przejęte udziały zapłacono w terminie, uważa się za wyłączonego ze spółki już od dnia doręczenia mu pozwu (art. 269 k.s.h.). Prawomocne orzeczenie sądu orzekające wyłączenie zastępuje oświadczenie wspólnika, natomiast oświadczenie przejmującego powinno być złożone w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym (analogia z art. 180 k.s.h.).

Wnioski

Na podstawie przeprowadzonej analizy regulacji instytucji sankcyjnego wyłączenia wspólnika spółki z o.o. (art. 266 i nast. k.s.h.) należy przyjąć, że pozostałym wspólnikom przysługuje ustawowe prawo pierwszeństwa przejęcia udziałów wyłączonego wspólnika w stosunku pro rata. Istniejąca luka konstrukcyjna prawa spółek upoważnia do zastosowania w drodze analogii legis procedury wzorowanej na prawie pierwszeństwa objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym (art. 258 k.s.h.) także dla prawa pierwszeństwa przejęcia udziałów wyłączanego wspólnika. Za poglądem tym przemawiają nie tylko zasady usuwania luk konstrukcyjnych w prawie prywatnym, ale także specyfika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jako spółki kapitałowej, mimo występujących elementów właściwych dla spółek osobowych. Celem uniknięcia prawdopodobnych konfliktów na tle ilości (proporcji) przejmowanych udziałów, należy uznać, iż na wzór prawa poboru zarząd powinien jednocześnie wezwać uprawnionych wspólników do złożenia oświadczeń woli w terminie wyznaczonym przez sąd (analogia z art. 258 § 1 zd. 3 k.s.h.). Kwestia uprawnienia do przejęcia udziałów wyłączanego wspólnika może także zostać uregulowana w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Dotychczasowym wspólnikom przysługuje więc uprawnienie (prawo pierwszeństwa, pierwszeństwo materialne) do przejęcia udziałów wyłączanego wspólnika. Stroną uprawnioną in concreto z prawa pierwszeństwa przejęcia udziałów jest każdy wspólnik na dzień prawomocności orzeczenia wyłączeniowego, natomiast stroną zobowiązaną w szczególnym tego słowa rozumieniu jest wspólnik wyłączany i pozostali wspólnicy. Zachowanie wyłączonego wspólnika polega na zaniechaniu działań zmierzających do uniemożliwienia wykonania prawa pierwszeństwa przez uprawnionego. Pozostali wspólnicy są natomiast zobowiązani do powstrzymania się od podjęcia działań naruszających tę formę prawa pierwszeństwa. Uprawniony z zaktualizowanego prawa pierwszeństwa przejmuje udziały w drodze złożenia oświadczenia woli w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym.

dr Bogusław Książek

adwokat, partner w Keller, Książek, Grodzińska Spółka partnerska adwokatów we Wrocławiu

 

 ¹ A. Szumański wskazuje, że możliwe jest także żądanie wyłączenia zgłoszone przez jednego większościowego wspólnika względem wszystkich pozostałych wspólników, por: A. Szumański, Wyłączenie kilku wspólników spółki z o.o. przez jednego wspólnika większościowego, „Prawo Spółek” 2007, nr 4, s. 8-10.

 ² Na temat wyłączenia wspólnika na gruncie Kodeksu handlowego: J. Jacyszyn, Wyłączenie wspólnika, „Prawo Spółek” 1997/1, s. 20 i nast., tam też analiza aktualnego problemu rozumienia przesłanki „ważnej przyczyny”; jak podkreślił Sąd Najwyższy, niemożność bezkonfliktowego współdziałania ze wspólnikiem, będąca następstwem relacji interpersonalnych wewnątrz spółki z o.o., może stanowić ważną przyczynę wyłączenia go ze spółki, wyrok SN z 19 marca 1997 r., II CKN 31/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 116; por. także wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 maja 2003 r., sygn. I ACa 1874/01, OSA 2004/9/26 gdzie podkreślono, iż ważnych przyczyn uzasadniających wyłączenie wspólnika ze spółki nie stanowi jednorazowa nieobecność wspólnika na zgromadzeniu wspólników, w szczególności w sytuacji, gdy posiada on taką liczbę udziałów, która nie uniemożliwia podjęcia uchwał ani fakt udzielenia pełnomocnictwa do reprezentowania na walnym zgromadzeniu z prawem głosowania (art. 234 k.h., art. 243 k.s.h.).

 ³ Z chwilą wyłączenia były wspólnik traci także legitymację czynną do występowania w postępowaniu w przedmiocie odszkodowania wszczętym w ramach art. 295 k.s.h., por. uchwałę SN z 23 lutego 2005 r., III CZP 89/04, OSNC 2006/1/6.

 ⁴ Wyrok SN z 19 marca 1997 r., II CKN 31/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 116; jak podkreśla Sąd Najwyższy w wyroku z 2 kwietnia 2004 r., III CK 465/02, Pr.Bankowe 2005/1/39, w sprawie o wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o. może dojść do wzruszenia domniemania prawnego określonego w art. 17 ust. 1 ustawy o KRS w zakresie dotyczącym aktualnego składu osobowego tej spółki; w sprawie o wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o. sąd ma obowiązek ustalić, czy osoby występujące z żądaniem mają legitymację czynną do wszczęcia takiej sprawy; przy ustalaniu składu osobowego spółki sąd nie może opierać się wyłącznie na treści wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego ani też odsyłać osoby zainteresowanej do odrębnego postępowania.

⁵ Por. w części nieaktualne postanowienie SN z 8 października 1997 r., II CZ 108/97, OSNC 1998, nr 4, poz. 57; por. także sprzeczność stanowiska Sądu Najwyższego wskazanego w powyższym orzeczeniu w zakresie uznania sprawy o wyłączenie wspólnika za prawo majątkowe z postanowieniem SN z 3 grudnia 2002 r., I CZ 163/02, OSP 2004, nr 5, poz. 60 z glosą krytyczną S. Sołtysińskiego.

 ⁶ W przypadku niemieckiej GmbH, do dysponowania udziałami wyłączonego wspólnika uprawniona jest spółka, por. A. Baumbach, A. Hueck, GmbH - Gesetz, München 2006, www.beck.de.

 ⁷ A. W. Wiśniewski, Prawo o spółkach. Podręcznik praktyczny, tom II, Warszawa 1993, s. 170; K. Kopaczyńska-Pieczniak, Ustanie członkostwa w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Kraków 2002, s. 180.

 ⁸ A. Kidyba, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz, Warszawa 2002, s. 714.

 ⁹ Tak też: T. Dziurzyński [w:] T. Dziurzyński, Z. Fenichtel, M. Honzatko, Kodeks handlowy. Komentarz, Łódź 1992, s. 309.

¹⁰ J. Tomkiewicz, J. Bloch, Spółki..., s. 235.

¹¹ Por. na temat analogii legis: S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii prawa, Poznań 2001, s. 185.

¹² M. Zieliński, Wyznaczniki reguł wykładni prawa, RPEiS 1998, nr 3-4, s. 19.

¹³ Z. Radwański, M. Zieliński [w:] System prawa prywatnego. Prawo cywilne - część ogólna, tom I, red. M. Safjan, Warszawa 2007, s. 434-436.

¹⁴ Tak R. Pabis, Spółka z o.o. Komentarz, Warszawa 2006, s. 374; M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2007, s. 468; E. Zielińska [w:] Prawo spółek 2006/2007, red. A. Kidyba, Warszawa 2006, s. 973; w literaturze dawniejszej: M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, tom I i II, Bielsko-Biała 1990 (przedruk), tom II, s. 142; J. Namitkiewicz, Kodeks handlowy. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z komentarzem i skorowidzem rzeczowym, Łódź 1994, s. 330; T. Dziurzyński [w:] Kodeks..., s. 309; niejednoznaczne stanowisko zajął Z. J. Roszewski, zdaniem którego inicjatywa wskazania osoby przejmującej leży po stronie wspólników, możliwe jest także stosowanie w drodze analogii przepisów dotyczących prawa pierwszeństwa objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym: Z. J. Roszewski, Zmiany podmiotowe w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2000, s. 162.

¹⁵ Por. K. Kopaczyńska- Pieczniak, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Biblioteka Prawa Spółek, tom II, red. A. Kidyba, Warszawa 2007, s. 376-377 i wskazana tam literatura.

¹⁶ K. Kopaczyńska-Pieczniak, Ustanie..., s. 180-181.

¹⁷ Por. także sprzeczne stanowiska SN zwarte w postanowieniu SN z 8 października 1997 r., II CZ 108/97, OSNC 1998, nr 4, poz. 57 oraz postanowieniu SN z 3 grudnia 2002 r., I CZ 163/02, OSP 2004, nr 5, poz. 60 z glosą krytyczną S. Sołtysińskiego, wpływające na możliwość złożenia skargi kasacyjnej od prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji.

¹⁸ M. Rodzynkiewicz, Kodeks..., s. 468.

¹⁹ Wyrok SN z 16 stycznia 2002 r., IV CKN 610/00, OSNC 2002/11/138.

²⁰ K. Kopaczyńska-Pieczniak, Ustanie..., s. 181-182; przeciwnie: T. Dziurzyński [w:] Kodeks..., s. 309; J. Strzępka, E. Zielińska [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo do artykułów 1-300, tom I, red. J. A. Strzępka, Warszawa 2005, s. 645.

²¹ K. Kopaczyńska-Pieczniak, Spółka..., s. 376.