Jak przekształcić spółkę cywilną

Zazwyczaj będzie to kolejna pod kątem zinstytucjonalizowania forma prawna, czyli spółka jawna. Przekształcenie w spółkę jawną może być dobrowolne - traktowane jako kolejny etap rozwoju firmy - albo obowiązkowe.

Dobrowolne i obowiązkowe przekształcenie

W przypadku obligatoryjnego przekształcenia spółki cywilnej w spółkę jawną nie ma potrzeby, aby wspólnicy spółki podejmowali uchwałę w przedmiocie przekształcenia spółki cywilnej w jawną, ani też zawarcia nowej umowy spółki jawnej. Obligatoryjnie trzeba przekształcić firmę, gdy działalność rozpoczęta w formie spółki cywilnej rozrasta się do tego stopnia, że staje się przedsiębiorstwem w większym rozmiarze. Z taką sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy przychody netto spółki cywilnej w każdym z dwóch ostatnich lat obrotowych osiągnęły wartość powodującą obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych (800 000 euro). Po spełnieniu tego warunku zgłoszenie jest obowiązkowe i powinno nastąpić w terminie trzech miesięcy od zakończenia drugiego roku obrotowego. Jeżeli okaże się, że spółka cywilna prowadzi działalność w dużym rozmiarze, to każdy wspólnik ma zarówno prawo, jak i obowiązek, zgłoszenia takiej spółki jako spółki jawnej do rejestru przedsiębiorców. Nie jest więc w tym zakresie wymagana zgoda wszystkich wspólników, jakby to miało miejsce w przypadku przekształcenia dobrowolnego.

Istota przekształcenia spółki cywilnej w jawną sprowadza się w zasadzie do stworzenia odrębnego podmiotu, w którym skupi się dotychczasowa aktywność wspólników spółki cywilnej. Inaczej mówiąc, dotychczasowa współpraca w ramach zwykłej umowy cywilnej zostanie bardziej zinstytucjonalizowana. Odtąd podstawą tej współpracy będzie bowiem powołana do życia samodzielna jednostka. Uczestniczące zaś w przekształceniu osoby będą od tej pory działać jako jej wspólnicy, zgodnie z prawem spółek. W tym celu trzeba dostosować umowę spółki cywilnej do przepisów o umowie spółki jawnej, po drugie zgłosić przekształcenie do rejestru oraz poinformować o zmianie urzędy i inne właściwe instytucje. W przypadku dostosowywania umowy chodzi o to, aby w momencie przekształcenia nowa spółka miała formalną podstawę działania.

Dla majątku spółki jawnej powstałej z przekształcenia spółki cywilnej bardzo istotna jest zasada sformułowana w art. 26 § 5 ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.), zgodnie z którą z dniem przekształcenia dojdzie do przejścia na spółkę jawną całości praw i obowiązków majątkowych przysługujących wspólnikom spółki cywilnej (sukcesja uniwersalna). Wprowadzenie takiego unormowania było konieczne ze względu na fakt, że spółka jawna ma podmiotowość prawną, a spółka cywilna jak to już wielokrotnie wskazywano z takiego przymiotu nie korzysta. W tym przypadku zatem w grę nie wchodzi zasada kontynuacji właściwa dla przekształceń w obrębie spółek handlowych, skoro w miejsce kilku wspólników jako współuprawnionych wchodzi jeden podmiot - spółka. Jednak w odniesieniu do niektórych uprawnień publicznoprawnych (zezwolenia, koncesje oraz ulgi), których podmiotem jest sama spółka cywilna, stosowana będzie, wynikająca z art. 553 § 2 k.s.h, zasada kontynuacji (traktowania spółki po przekształceniu jako tej samej). Kontynuacja przez spółkę jawną uprawnień publicznoprawnych przysługujących wspólnikom przekształcanej spółki cywilnej, zanim została wyraźnie zapisana w kodeksie spółek handlowych, została sformułowana już wcześniej, chociażby w urzędowej wykładni organów podatkowych.

CO NA TO URZĄD?

Wśród przesłanek utraty prawa do odliczeń wydatków inwestycyjnych przez osoby fizyczne będące wspólnikami spółek niemających osobowości prawnej nie zostało wymienione przekształcenie takiej spółki w osobową albo kapitałową spółkę prawa handlowego. Jeżeli zatem spółka cywilna stosownie do art. 26 § 4 k.s.h. uległa przekształceniu w spółkę jawną, to składniki majątkowe, z którymi związane były odliczenia od podstawy opodatkowania, stanowiące wspólny majątek wspólników spółki cywilnej, stały się własnością spółki jawnej (art. 8 § 1 k.s.h.). Niespełniona w takiej sytuacji zostaje także dyspozycja art. 26a ust. 22 pkt 4 u.p.d.o.f., tzn. nie ma miejsca formalna likwidacja działalności gospodarczej przez wspólników spółki cywilnej i związane z nią zawiadomienie urzędu skarbowego o takiej likwidacji. Nie przeczy temu okoliczność, iż w momencie powstania spółki jawnej przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą staje się spółka jawna, a nie jak dotychczas wspólnicy. Zgodnie bowiem z art. 26 § 4 zdanie drugie k.s.h., z chwilą wpisu do rejestru spółka cywilna staje się spółką jawną. Przepis tego artykułu nie stanowi natomiast, że działalność prowadzona przez wspólników spółki cywilnej i sama spółka ulegają likwidacji, chociaż de facto spółka cywilna zostaje unicestwiona.

Pismo Ministerstwa Finansów - Podsekretarza Stanu z 12 lutego 2002 r., sygn. akt PB2/MK-033-081-362/02

ZAPAMIĘTAJ

Spółka jawna jest sukcesorem wspólników spółki cywilnej prowadzącej działalność w tej formie i zasada ta rozciąga się na wszystkie aspekty prowadzenia spółki jawnej.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Obowiązek dostosowania umowy

W praktyce obowiązek dostosowania umowy sprowadzi się do sporządzenia stosownego aneksu do umowy spółki cywilnej, w którym znajdą się postanowienia ważne dla funkcjonowania spółki jawnej. Teza taka wynika nie tylko z brzmienia art. 26 § 4 k.s.h., ale została także wyrażona uchwale SN z 12 marca 2003 r. (sygn. akt III CZP 96/2002). W powołanej uchwale wyraźnie stwierdzono, że: do wniosku o rejestrację spółki jawnej w trybie art. 26 § 4 k.s.h. należy dołączyć umowę spółki cywilnej ze zmianami, dostosowującymi jej treść do wymagań przewidzianych dla spółki jawnej. W grę wchodzić może również odpowiednie przeredagowanie starych postanowień bez konieczności aneksowania umowy.

Subsydiarna odpowiedzialność wspólników

Odpowiedzialność subsydiarna wspólników spółki jawnej za zobowiązania spółki trwa tak długo, jak długo istnieje zobowiązanie spółki. Wspólnik, który przystąpił do spółki jawnej odpowiada solidarnie z pozostałymi wspólnikami i ze spółką za zobowiązania spółki jawnej powstałe w okresie funkcjonowania spółki cywilnej i przejęte przez nią na mocy art. 26 § 4 k.s.h., jak i powstałe w okresie, gdy był wspólnikiem spółki jawnej (por. wyrok SA w Białymstoku z 12 września 2006 r., sygn. akt I ACa 340/06, OSAB z 2006 r. nr 2-3, poz. 6). Długi zaciągnięte przez wspólników spółki cywilnej są nadal ich długami, za które odpowiadają solidarnie także po przekształceniu spółki cywilnej w spółkę jawną. Warto jednak podkreślić, że spółka jawna powstała z przekształcenia spółki cywilnej w trybie art. 26 k.s.h. nie jest automatycznie legitymowana do wniesienia apelacji w sprawie, w której w pierwszej instancji występowali wspólnicy przekształconej spółki cywilnej (wyrok SN z 8 lipca 2003 r., sygn. akt IV CK 13/03, Glosa z 2005 r. nr 1, poz. 17). Warto też przytoczyć postanowienie SN z 7 lipca 2004 r. (sygn. akt I CK 79/04, Glosa z 2006 r. nr 1, poz. 9), w którym stwierdzono: w następstwie konstytutywnego wpisu do rejestru sądowego spółki jawnej powstał nowy podmiot prawa, przejście zatem na niego prawa własności nieruchomości, wymaga jego przeniesienia przez wspólników spółki cywilnej na spółkę jawną w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego. (...) Nie można w stanie prawnym obowiązującym do 15 stycznia 2004 r. przyjmować, że następowało zniesienie wspólności łącznej ze skutkami tzw. kontynuacji, przez którą w literaturze rozumie się przekształcenie spółki osobowej w spółkę kapitałową jako istnienie tego samego podmiotu, ale w innej formie organizacyjnej. Kontynuacja mogłaby działać między tym samym podmiotem, a w tym wypadku podlegająca przekształceniu spółka cywilna nie była podmiotem praw i obowiązków.

Czynności przekształceniowe, o których mowa w art. 26 § 4 k.s.h. są obligatoryjne w tym sensie, że musi dojść do przekształcenia spółki cywilnej, o ile są spełnione wskazane w tym przepisie przesłanki. Nie zawsze musi to jednak być tryb art. 26 § 4 k.s.h. Pomimo dość jasnego brzmienia analizowanego przepisu wskazać należy, że nie ma przeszkód, aby doszło do przekształcenia spółki cywilnej na podstawie art. 551 § 2 k.s.h. Zgodnie z tym przepisem, spółka cywilna może być przekształcona w spółkę handlową inną niż spółka jawna. Przepis ten nie narusza art. 26 § 4-6 k.s.h., co wynika z interpretacji wskazanego przepisu w myśl zasady a minori ad maius - po prostu wspólnicy spółki cywilnej mogą pójść o krok dalej i, przekształcając się w bardziej zaawansowane stadium prawne, niejako skonsumować obowiązek wynikający z art. 26 § 4 k.s.h. Do przekształcenia takiego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące przekształcenia spółki jawnej w inną spółkę handlową, z tym że do skutków przekształcenia stosuje się art. 26 § 5 k.s.h. (z chwilą wpisu do rejestru spółka cywilna staje się spółką jawną, a spółce tej przysługują wszystkie prawa i obowiązki stanowiące majątek wspólny wspólników; przepisy art. 553 § 2 i 3 k.s.h. stosuje się odpowiednio). Nie musi tu być zatem wykorzystana droga przerejestrowania najpierw w spółkę jawną, potem przekształcenia w inną formę prawną (np. spółkę kapitałową - z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjną), a można od razu przekształcić spółkę w bardziej zaawansowaną formę.

Na gruncie wskazanych przepisów dochodzi jednak do określonych praktycznych komplikacji. Po pierwsze, spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą. W związku z tym art. 551 § 2 k.s.h. daje możliwość przekształcenia spółki cywilnej w spółkę handlową przez jej wspólników, co oznacza, że pozwala na transformację w zaawansowaną formę prawną zwykłego stosunku zobowiązaniowego. Problematyczne pozostaje zniesienie wspólności łącznej ze skutkami kontynuacji. Skutki te reguluje art. 553 § 2 i § 3 k.s.h., który stosujemy w obydwu trybach przekształcania spółki cywilnej. Zgodnie z brzmieniem wskazanych przepisów, spółka przekształcona pozostaje podmiotem w szczególności zezwoleń, koncesji oraz ulg, które zostały przyznane spółce przed jej przekształceniem, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji albo ulgi stanowi inaczej, a wspólnicy spółki przekształcanej uczestniczący w przekształceniu stają się z dniem przekształcenia wspólnikami spółki przekształconej. Taki skutek jest problematyczny w przypadku spółki cywilnej, która nie posiada własnej podmiotowości prawnej. W jej wypadku musi dojść do przeniesienia majątku wspólników objętego wspólnością łączną na spółkę handlową.

W art. 551 § 3 k.s.h. wskazano, że do przekształcenia spółki cywilnej w spółkę handlową inną niż spółka jawna stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące przekształcenia spółki jawnej w inną spółkę handlową. Przepis ten nie wyjaśnia natomiast, jakie przepisy stosujemy przy przekształceniu spółki cywilnej w spółkę jawną w trybie art. 551 k.s.h. Należy uznać, że do przekształcenia spółki cywilnej w jawną stosujemy przepisy o przekształceniu spółek osobowych w osobowe (art. 581-584 k.s.h.).

PRZYKŁAD

Wspólnicy spółki cywilnej „Lux s.c.” w związku z przekroczeniem w 2008 r. dwuletniego limitu obrotów zastanawiają się nad przeprowadzeniem transformacji spółki. Mając do wyboru dwie drogi możliwej transformacji przedsiębiorstwa należy wskazać na art. 26 § 4 k.s.h. Postępowanie w tym przypadku jest dużo prostsze, gdyż chodzi o proste zgłoszenie przez wypełnienie stosownych formularzy, bez konieczności stosowania skomplikowanych przepisów o przekształceniu spółek handlowych. Na koniec należy jeszcze wskazać, że spółka cywilna, która nie osiągnęła wynikającego z art. 26 k.s.h. limitu obrotu nie może przekształcić się w spółkę jawną w trybie art. 26 k.s.h.; może to natomiast bez przeszkód uczynić w trybie art. 551 k.s.h.

CO NA TO SĄD?

Przekształcenie spółki cywilnej w spółkę jawną na podstawie art. 26 k.s.h. i przejście w związku z tym praw i obowiązków stanowiących majątek wspólny wspólników nie jest zbyciem rzeczy lub praw objętych sporem w rozumieniu art. 192 pkt 3 k.p.c. Przejście tych praw i obowiązków następuje niezależnie od woli strony toczącego się postępowania sądowego. W konsekwencji nie znajduje w tym wypadku zastosowania zasada stabilizacji postępowania.

Wyrok SN z 26 października 2005 r., sygn. akt V CK 285/05, niepublikowany

Przekształcenie w aspekcie podatkowym

Kwota 800 000 euro obligująca do transformacji spółki cywilnej wynika z art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem, przepisy ustawy o rachunkowości stosuje się do osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 800 000 euro (w 2008 r. jest to 3 014 000 zł). Przy ustalaniu tej kwoty nie bierze się pod uwagę przychodów ze sprzedaży środków trwałych, a euro należy przeliczyć na złote po średnim kursie ustalonym przez NBP na 30 września roku poprzedzającego rok obrotowy. Plusem jest też fakt, że transformacja nie jest zbyt dotkliwa podatkowo. Tytułem przykładu można wymienić, że:

• zgodnie z art. 93a § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.), osobowa spółka handlowa, powstała w wyniku przekształcenia spółki cywilnej, wstępuje we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki przekształcanej spółki; ma to zastosowanie również do praw i obowiązków wynikających z decyzji wydanych na podstawie prawa podatkowego, np. w sprawie odroczenia terminu płatności podatku bądź rozłożenia płatności na raty albo zwrotu nadpłaty,

• zasada kontynuacji dotyczy VAT, z tym że konieczna jest aktualizacja zgłoszenia dla potrzeb VAT,

• kontynuowane jest dokonywanie odpisów amortyzacyjnych, a przy przekształceniu nie ma obowiązku ustalania i odprowadzania podatku dochodowego oraz VAT od tzw. remanentu likwidacyjnego.

Co do numeru NIP, należy podkreślić, że zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników, NIP nadany podatnikowi nie przechodzi na następcę prawnego, z wyjątkiem:

• przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa lub przedsiębiorstwa komunalnego w jednoosobową spółkę gminy,

• przekształcenia spółki cywilnej w spółkę handlową lub spółki handlowej w inną spółkę handlową.

ZAPAMIĘTAJ

Spółka jawna powstała po przekształceniu będzie posługiwała się tym samym numerem NIP, co spółka przekształcana.

Obowiązek poinformowania urzędów i instytucji

Termin zgłoszenia do KRS spółki cywilnej podlegającej obowiązkowemu przekształceniu wynosi 3 miesiące od zakończenia drugiego roku obrotowego. Jest to zdecydowane wydłużenie terminu w porównaniu z art. 22 ustawy o KRS. Z treści tego przepisu wynika, że każdy wspólnik spółki jawnej ma obowiązek dokonania jej zgłoszenia w terminie 7 dni od zawarcia umowy. Wydłużenie tego terminu przy przekształceniu spółki cywilnej jest zasadne - dzięki temu wspólnicy mają czas na przygotowanie zgłoszenia. Ponadto po zakończeniu drugiego roku obrotowego istnienia w większych rozmiarach mogą jednoznacznie po podsumowaniu przychodów stwierdzić, czy niewątpliwie zaszła przesłanka obowiązkowego przekształcenia. Zbyt krótki termin wymuszałby ostrożnościowe zgłoszenie mimo niepewności, czy w istocie została osiągnięta wymagana wielkość obrotu, co narażałoby wspólników na niepotrzebne koszty. Zgłoszenie powinno zawierać firmę, siedzibę i adres spółki, przedmiot działalności spółki, nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) wspólników oraz adresy wspólników albo ich adresy do doręczeń, nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki, i sposób reprezentacji. Do zgłoszenia należy dołączyć złożone wobec sądu albo poświadczone notarialnie wzory podpisów osób uprawnionych do reprezentowania spółki. Przy przekształceniu fakultatywnym zgłoszenia dokonują wszyscy wspólnicy, a przy obligatoryjnym - może go dokonać choćby jeden wspólnik. Na koniec pozostaje obowiązek poinformowania o przekształceniu urzędu skarbowego, ZUS i urzędu statystycznego, co czynimy przez złożenie odpowiednich formularzy. Kompletując te dokumenty, najlepiej na bieżąco kontaktować się z własnym urzędem. W przypadku powiadamiania urzędu skarbowego przede wszystkim należy przygotować NIP-2, wypis z KRS, zaświadczenie o numerze REGON, umowę spółki; dla potrzeb poinformowania ZUS konieczny będzie formularz ZUS ZIPA, a urzędu statystycznego - druk RG-1. W sądzie trzeba też uiścić stosowne opłaty - jak stanowi art. 52 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167, poz. 1398 ze zm.), zarejestrowanie spółki jawnej kosztuje 750 zł.

ZAPAMIĘTAJ

Formularzem używanym do zgłoszenia spółki jawnej do rejestru jest KRS-W1. Oprócz niego należy wypełnić załączniki KRS-WH (sposób powstania podmiotu), KRS-WB (dane wspólników), KRS-WK (reprezentacja spółki) i KRS-WM (przedmiot działalności).

ADAM MALINOWSKI - RADCA PRAWNY