REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Filip Kolańczyk
inforCMS

REKLAMA

REKLAMA

W praktyce obrotu gospodarczego powszechnie spotyka się z pojęciem przewłaszczenia na zabezpieczenie. Często jego stosowanie budzi wątpliwości. Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie jest umową nienazwaną, nie uregulowaną szczegółowo w przepisach prawa.

Dopuszczalność stosowania umowy przewłaszczenia wynika z zasady swobody zawierania umów, wynikającej z art. 3531 kc. Na gruncie prawa bankowego istnieje wprawdzie ogólna regulacja przewłaszczenia na zabezpieczenie, dotyczy ona jednak wyłącznie wierzytelności banków (art. 101 ustawy Prawo bankowe). Stąd też nie można uznać, że stanowi ona powszechne uregulowanie tej instytucji w stosunku do innych niż banki podmiotów.

REKLAMA

Pojęcie przewłaszczenia na zabezpieczenie

W klasycznym ujęciu umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie polega na tym, że dłużnik w celu zabezpieczenia istniejącej wierzytelności przenosi na wierzyciela własność określonej rzeczy. Wierzyciel natomiast po spłacie przez dłużnika wierzytelności zabezpieczonej przewłaszczeniem lub wystąpienia innego zdarzenia opisanego w umowie zobowiązany jest przenieść własność rzeczy z powrotem na dłużnika. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 września 2003 roku (III CZP 53/03, OSNC 2004/11/170), „umowa o przewłaszczenie rzeczy na zabezpieczenie jest jednym ze sposobów zapewnienia wierzycielowi realizacji pieniężnego zobowiązania dłużnika. Jej istotę stanowi przeniesienie na wierzyciela własności rzeczy w celu jego zaspokojenia w razie niewykonania przez dłużnika zobowiązania oraz zobowiązanie się wierzyciela do zwrotnego przeniesienia własności, jeżeli dłużnik zobowiązanie wykona”.

W praktyce oprócz opisanego modelu klasycznego umowy przewłaszczenia przyjmują także następujące formy:

• umowy zobowiązującej do przeniesienia własności z zastrzeżeniem warunku zawieszającego (własność w takiej sytuacji przejdzie automatycznie z chwilą ziszczenia się tego warunku);

Dalszy ciąg materiału pod wideo

• umowy warunkowej, tzn. zastrzegającej warunek do przejęcia prawa własności.

Przedmiot przewłaszczenia

Przedmiotem przewłaszczenia na zabezpieczenie mogą być rzeczy ruchome, prawa majątkowe, a także o rzeczy zmiennym składzie (np. zapasy magazynowe).

Wątpliwości niekiedy budzi fakt możliwości przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości. Zdaniem części doktryny zabezpieczenie takie jest sprzeczne z art. 157 kc. Odmienne zapatrywanie w tej sprawie ma jednak Sąd Najwyższy, który w orzeczeniach z dnia 29 maja 2000 r. (III CKN 246/00, OSNC 2000/11/213) i 8 marca 2002 r. (III CKN 748/00, OSNC 2003/3/33) przesądził jednak dopuszczalność przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości, wskazując wyraźnie, że „przewłaszczenie nieruchomości na kredytodawcę wraz z jego zobowiązaniem się do przeniesienia własności tej nieruchomości na kredytobiorcę w razie terminowej spłaty kredytu nie narusza art. 157 § 1 w związku z art. 58 § 1 i art. 94 kc”. Zdaniem Sądu Najwyższego spłata zobowiązania, jakim jest kredyt, nie jest warunkiem w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, albowiem zależy wyłącznie od woli strony (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1999 r., I CKN 1069/98, OSNC 1999/9/160). W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że konstruując umowę przewłaszczenia nieruchomości, trzeba zwrócić szczególną uwagę na jej konstrukcję, tak by uniknąć wątpliwości co do naruszenia art. 157 § 1 kc.

Forma umowy

REKLAMA

Co do zasady umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie przenosząca własność na wierzyciela może być zawarta w dowolnej formie, chyba że przepis prawa przewiduje dla ważności określonej czynności prawnej inną formę (np. dla przeniesienia własności nieruchomości konieczne jest sporządzenie umowy przewłaszczenia w formie aktu notarialnego, na przedsiębiorstwa formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym).

Zawarcie umowy przewłaszczenia w formie ustnej, choć teoretycznie dopuszczalne, rodzi jednak wątpliwości przede wszystkim natury dowodowej. Trudne może okazać się bowiem wykazanie faktu ustanowienia zabezpieczenia oraz zasad jego realizacji. Problemy mogą także powstać przy zgłoszeniu przejścia prawa własności odpowiednim organom administracji, np. przy rejestracji zmiany właściciela samochodu.

REKLAMA

Zawierając umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie, warto zwrócić uwagę na treść art. 84 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, zgodnie z którym umowa przeniesienia własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelności jest skuteczna wobec masy upadłości, jeżeli została zawarta w formie pisemnej z datą pewną. W razie więc ogłoszenia upadłości przez dłużnika wierzyciel, który nie posiada umowy zawartej w powyższej w formie, nie może żądać wyłączenia danego przedmiotu z masy upadłości. Oznacza to, że zaspokojenie jego roszczenia odbywa się na zasadach ogólnych, zgodnie z kolejnością opisaną w art. 342 ustawy, co w praktyce często uniemożliwia uzyskanie jakiejkolwiek kwoty i niweczy sens tego zabezpieczenia.

Z punktu widzenia wierzyciela, nawet w sytuacji, gdy przepis prawa nie wymaga, aby umowa przewłaszczenia zawarta była w formie szczególnej, warto dla celów bezpieczeństwa zawrzeć umowę na piśmie z datą pewną. Do uzyskania daty pewnej nie jest konieczna obecność obu stron umowy. Wystarczy, że po jej podpisaniu wierzyciel przedłoży ją notariuszowi celem sporządzenia na niej odpowiedniej wzmianki. W tym miejscu wskazać należy, że nie ma konieczności uzyskania dodatkowo daty pewnej w przypadku zawarcia umowy przewłaszczenia w formie aktu notarialnego albo z podpisem notarialnie poświadczonym. Obie te formy zawierają bowiem w sobie datę pewną.

W mojej ocenie wierzyciel nie będzie mógł domagać się wyłączenia zabezpieczonej rzeczy w przypadku zawarcia umowy pod warunkiem lub umowy zobowiązującej.

Zgoda osób trzecich

Zawierając umowę przewłaszczenia niektórych rzeczy, przenoszącej bezwarunkowo własność na wierzyciela, należy pamiętać, że może się okazać, iż zawarcie takiej umowy wymagać będzie zgody innych niż sam dłużnik podmiotów.

Przykładem może być przeniesienie w celu zabezpieczenia własności nieruchomości przez spółkę z o.o. na jej wierzyciela. W takiej sytuacji co do zasady przeniesienie własności nieruchomości na wierzyciela wymagać będzie zgody zgromadzenia wspólników spółki dłużnika, chyba że umowa spółki stanowić będzie inaczej (art. 228 pkt 4 ksh). Brak takiej zgody skutkować może nieważnością dokonanej czynności. Zgoda może okazać się także konieczna w przypadku nabycia udziałów w spółce kapitałowej. W razie istnienia wymogu uzyskania zgody, jej brak będzie skutkował bezskutecznością przewłaszczenia w części rozporządzającej prawem do udziałów (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 września 1993 r., II CRN 60/93, OSNC 1994/7-8/159).

Innym przykładem jest przewłaszczenie nieruchomości rolnej lub nieruchomości, o której mowa w art. 109 ustawy o gospodarce nieruchomościami. W mojej ocenie w takiej sytuacji przeniesienie własności nieruchomości będzie dopuszczalne pod warunkiem nieskorzystania z prawa pierwokupu przez podmioty uprawnione.

Zawarcie umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie nie wyklucza uznania takiej czynności za bezskuteczną w trybie art. 59 kc lub art. 527 kc. Także dokonania przewłaszczenia po zajęciu rzeczy w toku egzekucji spowoduje konsekwencje, o których mowa np. w art. 848 kpc i 930 kpc.

Przewłaszczenia na tle innych zabezpieczeń

Na mocy ważnie zawartej bezwarunkowej umowy przewłaszczenia wierzyciel staje się właścicielem rzeczy. Co do zasady może więc rzeczą dysponować. Praktycznie więc wierzyciel może rzecz sprzedać dalej, zatrzymać dla siebie lub np. wynająć.

W przeciwieństwie do innych zabezpieczeń przedmiot, podlegając przewłaszczeniu, nie podlega egzekucji prowadzonej przeciwko dłużnikowi, który rzecz przewłaszczył i jak to zostało wspomniane wyżej przy zachowaniu właściwej formy (pisemnej z datą pewną), podlega wyłączeniu z masy upadłości. W przeciwieństwie do tradycyjnego zastawu przedmiot przewłaszczenia może pozostać we władaniu dłużnika, co w praktyce też najczęściej ma miejsce. W przeciwieństwie zaś do hipoteki czy zastawu rejestrowego dokonanie przewłaszczenia na zabezpieczenie nie wymaga często czasochłonnego wpisu do rejestru.

Przeniesienie własności rzeczy na dłużnika

Powrotne przejście prawa własności na dłużnika zależy od konstrukcji umowy przewłaszczenia. W przypadku umowy ruchomości z chwilą spłaty rzeczy własność może przechodzić na dłużnika z mocy prawa. W przypadku zaś umów bezwarunkowych zwrotne przeniesienie własności rzeczy wymaga kolejnej umowy, co z kolei w razie braku współpracy ze strony wierzyciela naraża dłużnika na długotrwały proces o zwrot rzeczy.

Skutki na tle prawa podatkowego

Z przewłaszczeniem na zabezpieczenie wiążą się wątpliwości natury podatkowej. Przede wszystkim dotyczą one kwestii związanych podatkiem VAT oraz podatkiem dochodowym. W szczególności wątpliwości rodzą się co do momentu powstania obowiązku podatkowego, zwłaszcza w przypadku bezwarunkowych umów przenoszących własność. W przypadku przewłaszczenia na zabezpieczenie, odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, które zostały przewłaszczone w celu zabezpieczenia wierzytelności, dokonuje dotychczasowy właściciel, co jest korzystnym rozwiązaniem z punktu widzenia dłużnika.

Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie stanowi dla wierzycieli ciekawą alternatywę dla innych środków zabezpieczeń. Pomimo braków regulacji ustawowych, zachowując należytą formę i konstrukcję umowy, jest to konkurencyjny środek zabezpieczenia w stosunku do zastawu lub hipoteki.

Filip Kolańczyk

radca prawny Kancelaria Prawna Skoczyński Wachowiak Strykowski

 

Zapisz się na newsletter
Zakładasz firmę? A może ją rozwijasz? Chcesz jak najbardziej efektywnie prowadzić swój biznes? Z naszym newsletterem będziesz zawsze na bieżąco.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Twój Biznes

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Moja firma
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Polscy wykonawcy działający na rynku niemieckim powinni znać VOB/B

VOB/B nadal jest w Niemczech często stosowanym narzędziem prawnym. Jak w pełni wykorzystać zalety tego sprawdzonego zbioru przepisów, minimalizując jednocześnie ryzyko?

BCC ostrzega: firmy muszą przyspieszyć wdrażanie KSeF. Ustawa już po pierwszym czytaniu w Sejmie

Prace legislacyjne nad ustawą wdrażającą Krajowy System e-Faktur (KSeF) wchodzą w końcową fazę. Sejm skierował projekt nowelizacji VAT do komisji finansów publicznych, która pozytywnie go zaopiniowała wraz z poprawkami.

Zakupy w sklepie stacjonarnym a reklamacja. Co może konsument?

Od wielu lat obowiązuje ustawa o prawach konsumenta. W wyniku implementowania do polskiego systemu prawa regulacji unijnej, od 1 stycznia 2023 r. wprowadzono do tej ustawy bardzo ważne, korzystne dla konsumentów rozwiązania.

Ponad 650 tys. firm skorzystało z wakacji składkowych w pierwszym półroczu

Zakład Ubezpieczeń Społecznych informuje, że w pierwszym półroczu 2025 r. z wakacji składkowych skorzystało 657,5 tys. przedsiębiorców. Gdzie można znaleźć informacje o uldze?

REKLAMA

Vibe coding - czy AI zredukuje koszty tworzenia oprogramowania, a programiści będą zbędni?

Kiedy pracowałem wczoraj wieczorem nad newsletterem, do szablonu potrzebowałem wołacza imienia – chciałem, żeby mail zaczynał się od “Witaj Marku”, zamiast „Witaj Marek”. W Excelu nie da się tego zrobić w prosty sposób, a na ręczne przerobienie wszystkich rekordów straciłbym długie godziny. Poprosiłem więc ChatGPT o skrypt, który zrobi to za mnie. Po trzech sekundach miałem działający kod, a wołacze przerobiłem w 20 minut. Więcej czasu zapewne zajęłoby spotkanie, na którym zleciłbym komuś to zadanie. Czy coraz więcej takich zadań nie będzie już wymagać udziału człowieka?

Wellbeing, który naprawdę działa. Arłamów Business Challenge 2025 pokazuje, jak budować silne organizacje w czasach kryzysu zaangażowania

Arłamów, 30 czerwca 2025 – „Zaangażowanie pracowników w Polsce wynosi jedynie 8%. Czas przestać mówić o benefitach i zacząć praktykować realny well-doing” – te słowa Jacka Santorskiego, psychologa biznesu i społecznego, wybrzmiały wyjątkowo mocno w trakcie tegorocznej edycji Arłamów Business Challenge.

Nie uczą się i nie pracują. Polscy NEET często są niewidzialni dla systemu

Jak pokazuje najnowszy raport Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, około 10% młodych Polaków nie uczy się ani nie pracuje. Kim są polscy NEET i dlaczego jest to realny problem społeczny?

Polska inwestycyjna zapaść – co hamuje rozwój i jak to zmienić?

Od 2015 roku stopa inwestycji w Polsce systematycznie spada. Choć może się to wydawać abstrakcyjnym wskaźnikiem makroekonomicznym, jego skutki odczuwamy wszyscy – wolniejsze tempo wzrostu gospodarczego, mniejszy przyrost zamożności, trudniejsza pogoń za Zachodem. Dlaczego tak się dzieje i czy można to odwrócić? O tym rozmawiali Szymon Glonek oraz dr Anna Szymańska z Polskiego Instytutu Ekonomicznego.

REKLAMA

Firma za granicą jako narzędzie legalnej optymalizacji podatkowej. Fakty i mity

W dzisiejszych czasach, gdy przedsiębiorcy coraz częściej stają przed koniecznością konkurowania na globalnym rynku, pojęcie optymalizacji podatkowej staje się jednym z kluczowych elementów strategii biznesowej. Wiele osób kojarzy jednak przenoszenie firmy za granicę głównie z próbą unikania podatków lub wręcz z działaniami nielegalnymi. Tymczasem, właściwie zaplanowana firma za granicą może być w pełni legalnym i etycznym narzędziem zarządzania obciążeniami fiskalnymi. W tym artykule obalimy popularne mity, przedstawimy fakty, wyjaśnimy, które rozwiązania są legalne, a które mogą być uznane za agresywną optymalizację. Odpowiemy też na kluczowe pytanie: czy polski przedsiębiorca faktycznie zyskuje, przenosząc działalność poza Polskę?

5 sprawdzonych metod pozyskiwania klientów B2B, które działają w 2025 roku

Pozyskiwanie klientów biznesowych w 2025 roku wymaga elastyczności, innowacyjności i umiejętnego łączenia tradycyjnych oraz nowoczesnych metod sprzedaży. Zmieniające się preferencje klientów, rozwój technologii i rosnące znaczenie relacji międzyludzkich sprawiają, że firmy muszą dostosować swoje strategie, aby skutecznie docierać do nowych odbiorców. Dobry prawnik zadba o zgodność strategii z przepisami prawa oraz zapewni ochronę interesów firmy. Oto pięć sprawdzonych metod, które pomogą w pozyskiwaniu klientów w obecnym roku.

REKLAMA