REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Filip Kolańczyk
inforCMS

REKLAMA

REKLAMA

W praktyce obrotu gospodarczego powszechnie spotyka się z pojęciem przewłaszczenia na zabezpieczenie. Często jego stosowanie budzi wątpliwości. Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie jest umową nienazwaną, nie uregulowaną szczegółowo w przepisach prawa.

Dopuszczalność stosowania umowy przewłaszczenia wynika z zasady swobody zawierania umów, wynikającej z art. 3531 kc. Na gruncie prawa bankowego istnieje wprawdzie ogólna regulacja przewłaszczenia na zabezpieczenie, dotyczy ona jednak wyłącznie wierzytelności banków (art. 101 ustawy Prawo bankowe). Stąd też nie można uznać, że stanowi ona powszechne uregulowanie tej instytucji w stosunku do innych niż banki podmiotów.

REKLAMA

Pojęcie przewłaszczenia na zabezpieczenie

W klasycznym ujęciu umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie polega na tym, że dłużnik w celu zabezpieczenia istniejącej wierzytelności przenosi na wierzyciela własność określonej rzeczy. Wierzyciel natomiast po spłacie przez dłużnika wierzytelności zabezpieczonej przewłaszczeniem lub wystąpienia innego zdarzenia opisanego w umowie zobowiązany jest przenieść własność rzeczy z powrotem na dłużnika. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 września 2003 roku (III CZP 53/03, OSNC 2004/11/170), „umowa o przewłaszczenie rzeczy na zabezpieczenie jest jednym ze sposobów zapewnienia wierzycielowi realizacji pieniężnego zobowiązania dłużnika. Jej istotę stanowi przeniesienie na wierzyciela własności rzeczy w celu jego zaspokojenia w razie niewykonania przez dłużnika zobowiązania oraz zobowiązanie się wierzyciela do zwrotnego przeniesienia własności, jeżeli dłużnik zobowiązanie wykona”.

W praktyce oprócz opisanego modelu klasycznego umowy przewłaszczenia przyjmują także następujące formy:

• umowy zobowiązującej do przeniesienia własności z zastrzeżeniem warunku zawieszającego (własność w takiej sytuacji przejdzie automatycznie z chwilą ziszczenia się tego warunku);

Dalszy ciąg materiału pod wideo

• umowy warunkowej, tzn. zastrzegającej warunek do przejęcia prawa własności.

Przedmiot przewłaszczenia

Przedmiotem przewłaszczenia na zabezpieczenie mogą być rzeczy ruchome, prawa majątkowe, a także o rzeczy zmiennym składzie (np. zapasy magazynowe).

Wątpliwości niekiedy budzi fakt możliwości przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości. Zdaniem części doktryny zabezpieczenie takie jest sprzeczne z art. 157 kc. Odmienne zapatrywanie w tej sprawie ma jednak Sąd Najwyższy, który w orzeczeniach z dnia 29 maja 2000 r. (III CKN 246/00, OSNC 2000/11/213) i 8 marca 2002 r. (III CKN 748/00, OSNC 2003/3/33) przesądził jednak dopuszczalność przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości, wskazując wyraźnie, że „przewłaszczenie nieruchomości na kredytodawcę wraz z jego zobowiązaniem się do przeniesienia własności tej nieruchomości na kredytobiorcę w razie terminowej spłaty kredytu nie narusza art. 157 § 1 w związku z art. 58 § 1 i art. 94 kc”. Zdaniem Sądu Najwyższego spłata zobowiązania, jakim jest kredyt, nie jest warunkiem w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, albowiem zależy wyłącznie od woli strony (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1999 r., I CKN 1069/98, OSNC 1999/9/160). W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że konstruując umowę przewłaszczenia nieruchomości, trzeba zwrócić szczególną uwagę na jej konstrukcję, tak by uniknąć wątpliwości co do naruszenia art. 157 § 1 kc.

Forma umowy

REKLAMA

Co do zasady umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie przenosząca własność na wierzyciela może być zawarta w dowolnej formie, chyba że przepis prawa przewiduje dla ważności określonej czynności prawnej inną formę (np. dla przeniesienia własności nieruchomości konieczne jest sporządzenie umowy przewłaszczenia w formie aktu notarialnego, na przedsiębiorstwa formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym).

Zawarcie umowy przewłaszczenia w formie ustnej, choć teoretycznie dopuszczalne, rodzi jednak wątpliwości przede wszystkim natury dowodowej. Trudne może okazać się bowiem wykazanie faktu ustanowienia zabezpieczenia oraz zasad jego realizacji. Problemy mogą także powstać przy zgłoszeniu przejścia prawa własności odpowiednim organom administracji, np. przy rejestracji zmiany właściciela samochodu.

REKLAMA

Zawierając umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie, warto zwrócić uwagę na treść art. 84 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, zgodnie z którym umowa przeniesienia własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelności jest skuteczna wobec masy upadłości, jeżeli została zawarta w formie pisemnej z datą pewną. W razie więc ogłoszenia upadłości przez dłużnika wierzyciel, który nie posiada umowy zawartej w powyższej w formie, nie może żądać wyłączenia danego przedmiotu z masy upadłości. Oznacza to, że zaspokojenie jego roszczenia odbywa się na zasadach ogólnych, zgodnie z kolejnością opisaną w art. 342 ustawy, co w praktyce często uniemożliwia uzyskanie jakiejkolwiek kwoty i niweczy sens tego zabezpieczenia.

Z punktu widzenia wierzyciela, nawet w sytuacji, gdy przepis prawa nie wymaga, aby umowa przewłaszczenia zawarta była w formie szczególnej, warto dla celów bezpieczeństwa zawrzeć umowę na piśmie z datą pewną. Do uzyskania daty pewnej nie jest konieczna obecność obu stron umowy. Wystarczy, że po jej podpisaniu wierzyciel przedłoży ją notariuszowi celem sporządzenia na niej odpowiedniej wzmianki. W tym miejscu wskazać należy, że nie ma konieczności uzyskania dodatkowo daty pewnej w przypadku zawarcia umowy przewłaszczenia w formie aktu notarialnego albo z podpisem notarialnie poświadczonym. Obie te formy zawierają bowiem w sobie datę pewną.

W mojej ocenie wierzyciel nie będzie mógł domagać się wyłączenia zabezpieczonej rzeczy w przypadku zawarcia umowy pod warunkiem lub umowy zobowiązującej.

Zgoda osób trzecich

Zawierając umowę przewłaszczenia niektórych rzeczy, przenoszącej bezwarunkowo własność na wierzyciela, należy pamiętać, że może się okazać, iż zawarcie takiej umowy wymagać będzie zgody innych niż sam dłużnik podmiotów.

Przykładem może być przeniesienie w celu zabezpieczenia własności nieruchomości przez spółkę z o.o. na jej wierzyciela. W takiej sytuacji co do zasady przeniesienie własności nieruchomości na wierzyciela wymagać będzie zgody zgromadzenia wspólników spółki dłużnika, chyba że umowa spółki stanowić będzie inaczej (art. 228 pkt 4 ksh). Brak takiej zgody skutkować może nieważnością dokonanej czynności. Zgoda może okazać się także konieczna w przypadku nabycia udziałów w spółce kapitałowej. W razie istnienia wymogu uzyskania zgody, jej brak będzie skutkował bezskutecznością przewłaszczenia w części rozporządzającej prawem do udziałów (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 września 1993 r., II CRN 60/93, OSNC 1994/7-8/159).

Innym przykładem jest przewłaszczenie nieruchomości rolnej lub nieruchomości, o której mowa w art. 109 ustawy o gospodarce nieruchomościami. W mojej ocenie w takiej sytuacji przeniesienie własności nieruchomości będzie dopuszczalne pod warunkiem nieskorzystania z prawa pierwokupu przez podmioty uprawnione.

Zawarcie umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie nie wyklucza uznania takiej czynności za bezskuteczną w trybie art. 59 kc lub art. 527 kc. Także dokonania przewłaszczenia po zajęciu rzeczy w toku egzekucji spowoduje konsekwencje, o których mowa np. w art. 848 kpc i 930 kpc.

Przewłaszczenia na tle innych zabezpieczeń

Na mocy ważnie zawartej bezwarunkowej umowy przewłaszczenia wierzyciel staje się właścicielem rzeczy. Co do zasady może więc rzeczą dysponować. Praktycznie więc wierzyciel może rzecz sprzedać dalej, zatrzymać dla siebie lub np. wynająć.

W przeciwieństwie do innych zabezpieczeń przedmiot, podlegając przewłaszczeniu, nie podlega egzekucji prowadzonej przeciwko dłużnikowi, który rzecz przewłaszczył i jak to zostało wspomniane wyżej przy zachowaniu właściwej formy (pisemnej z datą pewną), podlega wyłączeniu z masy upadłości. W przeciwieństwie do tradycyjnego zastawu przedmiot przewłaszczenia może pozostać we władaniu dłużnika, co w praktyce też najczęściej ma miejsce. W przeciwieństwie zaś do hipoteki czy zastawu rejestrowego dokonanie przewłaszczenia na zabezpieczenie nie wymaga często czasochłonnego wpisu do rejestru.

Przeniesienie własności rzeczy na dłużnika

Powrotne przejście prawa własności na dłużnika zależy od konstrukcji umowy przewłaszczenia. W przypadku umowy ruchomości z chwilą spłaty rzeczy własność może przechodzić na dłużnika z mocy prawa. W przypadku zaś umów bezwarunkowych zwrotne przeniesienie własności rzeczy wymaga kolejnej umowy, co z kolei w razie braku współpracy ze strony wierzyciela naraża dłużnika na długotrwały proces o zwrot rzeczy.

Skutki na tle prawa podatkowego

Z przewłaszczeniem na zabezpieczenie wiążą się wątpliwości natury podatkowej. Przede wszystkim dotyczą one kwestii związanych podatkiem VAT oraz podatkiem dochodowym. W szczególności wątpliwości rodzą się co do momentu powstania obowiązku podatkowego, zwłaszcza w przypadku bezwarunkowych umów przenoszących własność. W przypadku przewłaszczenia na zabezpieczenie, odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, które zostały przewłaszczone w celu zabezpieczenia wierzytelności, dokonuje dotychczasowy właściciel, co jest korzystnym rozwiązaniem z punktu widzenia dłużnika.

Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie stanowi dla wierzycieli ciekawą alternatywę dla innych środków zabezpieczeń. Pomimo braków regulacji ustawowych, zachowując należytą formę i konstrukcję umowy, jest to konkurencyjny środek zabezpieczenia w stosunku do zastawu lub hipoteki.

Filip Kolańczyk

radca prawny Kancelaria Prawna Skoczyński Wachowiak Strykowski

 

Autopromocja

REKLAMA

Źródło: Twój Biznes

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:

REKLAMA

QR Code
Moja firma
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
ESG w praktyce - jakie kroki podejmować, by zmiany były skuteczne?

Raportowanie ESG działa już w wielu branżach. W 2024 roku presja regulacyjna związana z ESG stała się kluczowym czynnikiem wpływającym na rynek nieruchomości komercyjnych. Chociaż inwestorzy traktują ESG jako wartość dodaną, a nie obciążenie, to nie brakuje wyzwań w tym kontekście. 

Raport: Firmy w Polsce coraz bardziej zaangażowane w działania społeczne i środowiskowe

Raport Francusko-Polskiej Izby Gospodarczej: Firmy w Polsce coraz bardziej zaangażowane w działania społeczne i środowiskowe. Jak firmy operujące na rynku polskim podchodzą do kwestii środowiskowych, społecznych i zarządzania przedsiębiorstwem (ESG)?

Przedsiębiorców Mikołaj uszczęśliwiłby najbardziej, dając im gotówkę na podróże lub rozwój pasji. Poprawa finansów firmy już nie jest priorytetem

W co zainwestowaliby przedsiębiorcy, gdyby dostali 100 tys. zł od Mikołaja? Nieruchomości i firma są daleko. Work life balance jest na topie także u przedsiębiorców, a specyficzna biznesowa jego odmiana wskazuje na podróże i rozwijanie pasji.

Umorzenie składek. Wnioski do ZUS można składać od 6 stycznia 2025 r.

Umorzenie składek. Wnioski do ZUS można składać od 6 stycznia 2025 r. Kto może złożyć wniosek o umorzenie składek? Jakie warunki należy spełniać, by wystąpić z wnioskiem o umorzenie składek? Co będzie podlegało umorzeniu?

REKLAMA

Polityka klimatyczna UE. Czy Europejski Zielony Ład osłabia konkurencyjność unijnej gospodarki

Europa ma coraz mniejszy udział w światowej gospodarce. W 2010 r. gospodarki UE i USA były mniej więcej tej samej wielkości, natomiast w 2020 r. Wspólnota znalazła się już znacznie poniżej poziomu amerykańskiego. Przywrócenie gospodarczej atrakcyjności UE powinno być priorytetem nowej Komisji Europejskiej, ale nie da się tego pogodzić z zaostrzeniem polityki klimatycznej - mówi europosłanka Ewa Zajączkowska-Hernik.

W biznesie jest miejsce na empatię

Rozmowa z Agatą Swornowską-Kurto, socjolożką, CEO w Grupie ArteMis i autorką kampanii „Bliżej Siebie”, o tym, dlaczego zrozumienie emocji i troska o zdrowie psychiczne pracowników są dziś podstawą długoterminowego sukcesu organizacji.

Co trapi sektor MŚP? Nie tylko inflacja, koszty zarządzania zasobami ludzkimi i rotacja pracowników

Inflacja przekładająca się na presję płacową, rosnące koszty związane z zarządzaniem zasobami ludzkimi oraz wysoka rotacja – to trzy główne wyzwania w obszarze pracowniczym, z którymi mierzą się obecnie firmy z sektora MŚP. Z jakimi jeszcze problemami kadrowymi borykają się mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa?

Badania ankietowe GUS: Badanie pogłowia drobiu oraz produkcji zwierzęcej (R-ZW-B) i Badanie pogłowia świń oraz produkcji żywca wieprzowego (R-ZW-S)

Główny Urząd Statystyczny od 1 do 23 grudnia 2024 r. będzie przeprowadzał obowiązkowe badania statystyczne z zakresu rolnictwa. Chodzi o następujące badania: Badanie pogłowia drobiu oraz produkcji zwierzęcej (R-ZW-B) i Badanie pogłowia świń oraz produkcji żywca wieprzowego (R-ZW-S).

REKLAMA

Dodatkowy dzień wolny od pracy dla wszystkich pracowników w 2025 r.? To już pewne

Dodatkowy dzień wolny od pracy dla wszystkich pracowników? To już pewne. 27 listopada 2024 r. Sejm uchwalił nowelizację ustawy. Wigilia od 2025 r. będzie dniem wolnym od pracy. Co z niedzielami handlowymi? 

Zeznania świadków w sprawach o nadużycie władzy w spółkach – wsparcie dla wspólników i akcjonariuszy

W ostatnich latach coraz częściej słyszy się o przypadkach nadużyć władzy w spółkach, co stanowi zagrożenie zarówno dla transparentności działania organizacji, jak i dla interesów wspólników oraz akcjonariuszy. Przedsiębiorstwa działające w formie spółek kapitałowych z założenia powinny funkcjonować na zasadach transparentności, przejrzystości i zgodności z interesem wspólników oraz akcjonariuszy. 

REKLAMA