Mediacje w firmach rodzinnych jako ważny element procesu sukcesyjnego

• Sukcesja firmy rodzinnej
• Rodzaje sukcesji
• Mediacje jako droga do sukcesu sukcesji

Sukcesja firmy rodzinnej

Sukcesja postrzegana jest jako ogromne wyzwanie, z jakim mierzą się firmy rodzinne na całym świecie, w tym w Polsce.  Jest to temat interdyscyplinarny, obejmujący doradztwo w czterech aspektach:
- psychologicznym (m.in. mediacje, właściwe zrozumienie potrzeb i oczekiwań wszystkich uczestników procesu),
- organizacyjnym,
- prawnym,
- finansowym (w tym księgowym i podatkowym). 

Sfera psychologiczna jest szczególnie istotna – to podstawa, bez której proces sukcesyjny nie ma szans na powodzenie. Wynika to z prostej przyczyny – otóż im więcej osób jest zaangażowana w postępowanie sukcesyjne, tym większe występuje ryzyko pojawienia się różnic interesów, nieporozumień, a nawet konfliktów.

Doradca sukcesyjny lub mediator mają zatem na celu uzyskanie porozumienia między najważniejszymi interesariuszami, czyli nestorem, sukcesorem i członkami rodziny, którzy nie uczestniczą bezpośrednio w procesie przejmowania firmy, ale mają interes w tym, aby biznes rodzinny działał i rozwijał się (itp. dzieci uczące się, małżonek niepracujący itp.). 
Ta zgoda jest kluczowa do podejmowania kolejnych kroków.

Rodzaje sukcesji

W procesie sukcesji nie zawsze chodzi o przekazanie firmy dzieciom. Nie każde dziecko ma przecież predyspozycje lub chęci na przejęcie biznesu rodzinnego. Wręcz przeciwnie, bardzo często zdarza się, że przedstawiciele następnego pokolenia mają zupełnie inny pomysł na życie. Z punktu widzenia właściciela firmy kluczowe zatem staje się znalezienie sukcesora, który nie zmarnuje majątku i dorobku nestora. 

Najważniejsze staje się to, by oddać firmę w dobre ręce i tym samym zapewnić jej nieśmiertelność, lub choć przedłużyć jej trwanie w formie zbudowanej przez jej kreatora.

Podczas transferów międzypokoleniowych, przedstawiciele firm rodzinnych mogą się zdecydować na kilka rodzajów sukcesji:
- sukcesję pokoleniową (dziecko / dzieci przejmują biznes i go dalej rozwijają),
- sukcesję menedżerską (biznes odkupują kluczowi pracownicy),
- sukcesję w gronie wspólników (w przypadku odejścia jednego ze wspólników, pozostali spłacają rodzinę i kontynuują działalność bez udziału spadkobierców wspólnika),
- sukcesję polegająca na sprzedaży firmy (firma nadal działa, pracownicy nie tracą miejsc pracy, kontrahenci i wierzyciele mają ciągłość współpracy, chociaż zmienił się właściciel).

Mediacje jako droga do sukcesu sukcesji

Temat sukcesji podejmują zwykle przedsiębiorcy około 50-60 roku życia, co oznacza, że są to osoby, które latami budowały firmę i więzi z bliskimi, często tworząc różne pogmatwane relacje w swoim otoczeniu. W takiej sytuacji, zabierając się za rozpoczęcie rozmów o tym, kto ma przejąć firmę, konieczne jest „wyczyszczenie przedpola”, tak, żeby nieprzepracowane tematy w rodzinie nie wpływały na efektywność i przebieg procesu zmiany pokoleniowej w firmie. 

Najczęściej to właśnie na tym etapie przydają się mediacje i negocjacje, których udziela doradca sukcesyjny lub mediator. Powinna to zawsze być osoba z zewnątrz, nie przyjmująca postawy stronniczej – tylko wtedy dobrze spełni swoją rolę, czyli wsparcie procesu sukcesyjnego pod kątem wypracowania rozwiązania optymalnego dla wszystkich uczestników toczącej się sprawy. 

W toku postępowania często bywa tak, że sukcesor lub nestor ujawni doradcy to, czego nie powiedziałby innemu członkowi rodziny (np. rodzicowi lub bratu / siostrze). Taka informacja może istotnie otworzyć wszystkie strony na szukanie najkorzystniejszego rozwiązania.

Najważniejsze zadania doradcy sukcesyjnego i mediatora w procesie podejmowania decyzji o sukcesji to uwzględnienie trzech przesłanek:

• woli najważniejszych interesariuszy (np. czy dziecko faktycznie chce kontynuować biznes rodzinny)
• kompetencji sukcesorów (czy mają „gen przedsiębiorczości”, który pozwoli im rozwijać biznes)
• zabezpieczenia finansowego dla nestorów (bo bez tego elementu żadna zmiana warty w firmie się nie uda).

 Pamiętajmy, że sukcesja z problemami zamiecionymi pod dywan, zawsze grozi katastrofą. 

Małgorzata Rejmer, Dr nauk prawnych, Prezes Zarządu i nestor w Kancelarii Finansowej LEX Sp. z o.o.