Handel w święto - co (nie) jest placówką handlową

Święto to dzień wolny od pracy w rozumieniu ustawy o dniach wolnych, która wymienia enumeratywnie dni świąteczne. Przepis zakazujący pracy w święto w placówkach handlowych został wprowadzony ustawą z 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy. Należy jednak podkreślić, że zakaz określony w art. 151^9a nie jest równoznaczny z zakazem handlu w święta.

Zakaz pracy w święta obowiązuje tylko tych, którzy wykonują pracę na podstawie zawartej umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru, jak również spółdzielczej umowy o pracę. Ustawa nie różnicuje pracodawców ani pod względem liczby zatrudnionych pracowników, ani pod względem powierzchni, na której odbywa się handel.

Co do zasady, nie można tego zakazu rozciągać na pozapracownicze formy zatrudnienia, takie jak: umowa-zlecenie, umowa o dzieło, umowa agencyjna. W takim przypadku należy wziąć pod uwagę przepisy art. 22 § 1¹ i 1² k.p., które zakazują wykonywania pracy w ramach umów cywilnoprawnych, jeżeli jest ona świadczona w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy. Zgodnie z interpretacją Państwowej Inspekcji Pracy praca w handlu jest wykonywana zazwyczaj pod kierownictwem przełożonego, w miejscu i czasie przez niego określonym. Tym samym osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych w dni świąteczne, które wykonują te same zadania co pracownicy zatrudnieni w inne dni, powinni być zatrudnieni na umowę o pracę. W związku z tym do takich pracowników powinny mieć zastosowanie przepisy dotyczące zakazu pracy w święta.

Ppracodawca nie może również zawierać np. umowy-zlecenia na wykonywanie działalności handlowej w święta z osobami, które zatrudnia już na podstawie umowy o pracę. Nie może także kierować pracowników na podstawie umowy cywilnoprawnej do pracy z jednej placówki do innej, która też należy do tego pracodawcy.

WAŻNE!

Zakaz pracy w święta obowiązuje nawet wobec pracowników niebędących w stosunku pracy.

Zakaz handlu nie obejmuje samych przedsiębiorców (właścicieli placówek handlowych), którzy mogą pracować bez ograniczeń. Ponadto opisywany zakaz nie dotyczy pracowników zatrudnionych w tzw. weekendowym systemie czasu pracy. Handel w święta mogą prowadzić np. ajenci sieci handlowych, nie są oni bowiem pracownikami, gdyż z właścicielem sieci łączy ich zazwyczaj umowa franczyzy, a nie stosunek pracy.

Innym legalnym sposobem na zatrudnianie w święta może być odpowiednia zmiana w regulaminie pracy momentu (godziny) rozpoczynania pracy. Odpowiednie ustalenie doby pracowniczej może spowodować częściowe „nałożenie się” jej na dzień, w którym przypada święto.

Należy również wskazać, że art. 151¹⁰ k.p. w pkt 3 dopuszcza pracę w niedziele i święta w systemie pracy zmianowej. Żaden przepis wprost nie zakazuje stosowania tego wyjątku wobec placówek handlowych pracujących na zmiany. Tym samym należy uznać, że możliwe jest omijanie zakazu, zatrudniając pracowników w tym systemie pracy.

Ponadto zakaz ten nie dotyczy pracy wykonywanej w placówkach handlowych przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności. Natomiast żeby uznać, czy dana praca może być uznana za konieczną, należy w pierwszej kolejności odnieść się do pojęcia placówki handlowej.

Przepisy nie definiują pojęcia placówki handlowej. W tej sytuacji należy się odwołać do stanowiska Departamentu Prawa Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej oraz do interpretacji Państwowej Inspekcji Pracy.

„Kodeks pracy, regulując problematykę dopuszczalności pracy w placówkach handlowych w niedziele i święta, nigdy nie definiował i nadal nie definiuje pojęcia placówka handlowa. [...] W praktyce zatem przy wykładni pojęcia »placówka handlowa« można posługiwać się posiłkowo Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) oraz wyjaśnieniami występującymi w słownikach języka polskiego. Przydatne może być także orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Sądu Najwyższego. Korzystając z powyższych źródeł, można przyjąć, że pojęcie placówka handlowa występujące w Kodeksie pracy obejmuje wszelkie instytucje i zakłady, których główną działalnością jest działalność handlowa, zarówno hurtowa, jak i detaliczna, a więc które kupują wyroby w celu ich sprzedaży. Placówką handlową będą zatem np.: sklepy, stoiska, hurtownie, stragany, stacje paliw, składy węgla, składy materiałów budowlanych, domy towarowe, domy wysyłkowe, biura zbytu” (stanowisko Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej DPR-4102-1440/AK/07).

Zaraz po ogłoszeniu tego komunikatu Państwowa Inspekcja Pracy wyraziła swoiste „zdanie odrębne”. W wydanym stanowisku Państwowej Inspekcji Pracy przyjęto, że: „pojęcie placówki handlowej obejmuje co do zasady wszelkie instytucje i zakłady, których główną działalnością jest działalność handlowa, zarówno hurtowa, jak i detaliczna, a więc które kupują wyroby w celu ich odsprzedaży”.

Ponadto Państwowa Inspekcja Pracy uznała, że kierując się interesem społecznym, jak również brakiem możliwości jednoznacznej interpretacji przepisów zawartych w Kodeksie pracy Państwowa Inspekcja Pracy uznaje, że stacje paliw należy zaliczyć do placówek usługowych, wykonujących prace konieczne ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności. Użyteczność społeczną należy przy tym rozumieć jako tę część działalności, której niewykonanie może przynieść szkodę dla społeczeństwa lub jego części. Trudno sobie wyobrazić, że obywatele, jak również służby publiczne nie będą mogły zaopatrzyć się w paliwo. Odmienne podejście do wspomnianych przepisów - w ocenie Państwowej Inspekcji Pracy - naruszyłoby ponadto generalną klauzulę wykładni prawa, która przyznaje interesowi społecznemu pierwszeństwo przed interesem indywidualnym. Istotą i funkcją klauzul generalnych jest możliwość złagodzenia rygoryzmu przepisów prawnych i dostosowanie ich do potrzeb życiowych, tj. do konkretnych okoliczności faktycznych. W powołanym stanowisku Państwowej Inspekcji Pracy stwierdzono również, że w odniesieniu do aptek, które zgodnie z przepisami ustawy z 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne są placówkami ochrony zdrowia publicznego, w których osoby uprawnione świadczą usługi farmaceutyczne, zakaz nie obowiązuje (stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy DPR-079-578/JS/MF/07).

Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, że zakaz pracy w handlu nie obejmuje stacji paliw, aptek, hoteli oraz restauracji i innych zakładów gastronomicznych.

Maria Umińska-Żak

Podstawa prawna:

• art. 22 § 1¹ i § 1², art. 151^9a, 151¹⁰ Kodeksu pracy.