Ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej wynikające z orzecznictwa ETS

Poniższe przykłady mogą okazać się pomocne, w szczególności dla małych i średnich przedsiębiorstw, w walce konkurencyjnej z podmiotami z innych państw członkowskich Unii Europejskiej o zachowanie pozycji i udziałów w rynku krajowym.

Pierwsza kwestia, jaką zajął się Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, dotyczyła granic liberalizacji rynku w ramach Unii Europejskiej i zapewnienia nieskrępowanego prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa zarejestrowane w jednym państwie w formie oddziału zarejestrowanego w drugim państwie członkowskim. Analizując kwestię przepisów krajowy uniemożliwiających osobom niebędącym farmaceutami prowadzenie apteki, ale także przepis zakazujący przedsiębiorstwom zajmującym się dystrybucją produktów leczniczych nabywania udziałów w aptekach, Trybunał doszedł do wniosków, które mogą być istotne dla innych profesji, które, wykonując działalność rynkową, bazują jednak na zaufaniu społecznym oraz realizacji istotnych celów o charakterze społecznym. Takie połączenie może bowiem powodować wprowadzanie ograniczeń w dostępie do rynku krajowego.

Pierwsza seria wyroków Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (wyrok w sprawie C-531/06 Komisja Europejska przeciwko Włochom i C-171/07 Apothekerkammer des Saarlandes i in.) ukazuje, iż prowadzenie apteki jest szczególnym rodzajem działalności gospodarczej. Ma on wymiar ogólnospołeczny, co umożliwia państwom członkowskim ograniczanie reguł rynku konkurencyjnego takich jak swoboda przepływu kapitału, czy też swoboda przedsiębiorczości w celu ograniczania czy też uniemożliwiania prowadzenia aptek przez osoby niebędące farmaceutami. Może również ograniczać czy też uniemożliwiać otwieranie aptek na terytorium jednego państwa członkowskiego w formie oddziału przedsiębiorstwa zarejestrowanego w innym państwie członkowskim.

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich zajmował się sprawami dotyczącymi reżimu własności aptek. Kwestia ta jednak ma wymiar znacznie szerszy niż tylko regulacji prawa własności, która jest domeną państw członkowskich. Dotyczyła ona odpowiedzi na pytanie, czy wprowadzenie w przepisach prawa krajowego ograniczenia, iż tylko farmaceuci mogą posiadać i prowadzić apteki, nie narusza przepisów prawa Unii Europejskiej w zakresie, w jakim ogranicza swobodę przepływu kapitału czy też swobodę przedsiębiorczości. Regulacje ograniczające o tym charakterze wprowadziły między innymi Włochy i Niemcy.

Stan faktyczny będący podstawą rozstrzygnięcia dotyczył prowadzenia apteki w formie oddziału przez przedsiębiorstwo świadczące tego rodzaju usługi w innym państwie członkowskim. Przedsiębiorstwo holenderskie DocMorris uzyskało zgodę kraju związkowego Saary na prowadzenie od 1 lipca 2006 r. na jego terytorium apteki w Saarbrücken w formie oddziału holenderskiego przedsiębiorstwa. Pozytywna dla DocMorris decyzja ministerstwa została zaskarżona do miejscowego sądu administracyjnego związkowego Saary przez wielu farmaceutów i ich stowarzyszenia zawodowe, ze względu na brak zgodności z niemieckim prawem zastrzegającym uprawnienie do posiadania i prowadzenia apteki wyłącznie dla farmaceutów. Sąd administracyjny zwrócił się natomiast do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem, czy postanowienia traktatu dotyczące swobody przedsiębiorczości należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie takim uregulowaniom.

W drugiej sprawie, przeciwko Włochom, Komisja Europejska wniosła do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich między innymi o stwierdzenie, że zastrzegając posiadanie i prowadzenie prywatnych aptek wyłącznie dla farmaceutów, Włochy uchybiły zobowiązaniom wynikającym z Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE).

Analizując powyższe sprawy, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich uznał, iż takie zastrzeżenia wprowadzane w regulacjach prawa krajowego uniemożliwiające osobom nieposiadającym uprawnień do wykonywania zawodu farmaceuty prowadzenie apteki lub nabywanie udziałów w spółkach prowadzących apteki stanowią ograniczenie swobody przedsiębiorczości i swobodnego przepływu kapitału, sprzeczne z przepisami prawa wspólnotowego. Trybunał stwierdził równocześnie, iż istnieją pewne wartości o charakterze ogólnospołecznym, ważne dla zdrowia publicznego, które mogą uzasadniać wprowadzanie tego rodzaju ograniczeń. Za wartości takie uznał m.in. zagwarantowanie pewnego i odpowiadającego określonym normom jakościowym zaopatrywania ludności w produkty lecznicze. Brak pewności co do skutków prawnych pełnej liberalizacji i harmonizacji w tym zakresie w obrębie państw członkowskich Unii Europejskiej oraz ich skali rodzi zagrożenie. Obowiązkiem państwa członkowskiego jest podejmowanie środków, które w możliwie najszerszym zakresie zmniejszają zagrożenie dla zdrowia publicznego, w tym w szczególności zagrożenie dla pewnego i należytej jakości zaopatrzenia ludności w produkty lecznicze.

Wprowadzenie tego rodzaju ograniczeń w ocenie Trybunału jest środkiem uzasadnionym i możliwym do zastosowania. W szczególności, z uwagi na charakter tych środków, które należy traktować w inny sposób niż inne towary dostępne na rynku. Produkty lecznicze przyjmowane bez potrzeby lub w nieodpowiedni sposób mogą w poważnym stopniu zaszkodzić zdrowiu, czego pacjent może nie być świadomy podczas ich przyjmowania. Nadmierne lub nieprawidłowe przyjmowanie produktów leczniczych prowadzi poza tym do marnotrawienia zasobów finansowych, które jest tym bardziej szkodliwe, że sektor farmaceutyczny generuje znaczne koszty i musi zaspokajać rosnące potrzeby, podczas gdy zasoby finansowe przeznaczane przez państwa członkowskie, które mogą być przeznaczone na opiekę zdrowotną, nie są nieograniczone, niezależnie od zastosowanego sposobu finansowania. Z tego względu Trybunał uznał, iż państwa członkowskie mogą wymagać, aby produkty lecznicze były dystrybuowane przez apteki korzystające z rzeczywistej niezależności zawodowej, gwarantowanej określonymi kwalifikacjami osób je prowadzących lub będących ich właścicielami.