Fundusze unijne dla przedsiębiorców w ramach regionalnych programów operacyjnych

Edyta Pęcherz

Centrum Funduszy Europejskich

www.fundusze-europejskie.com

Ogólnopolskie programy operacyjne, takie jak: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG), Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL) czy Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IŚ), pozwalają na dofinansowanie wielkobudżetowych projektów. Oczywiście mogą w ich ramach aplikować również mikroprzedsiębiorcy, ale należy pamiętać, że dotacja na inwestycje jest refundacją poniesionych kosztów. Z tego też względu najbardziej odpowiednie do rozwoju działalności tak niewielkich firm będą zapewne regionalne programy operacyjne. Są one zarządzane na poziomie województwa i opracowane dla każdego województwa oddzielnie, tj. z uwzględnieniem właściwej wojewódzkiej strategii rozwoju. Omówienie wszystkich programów regionalnych zajęłoby łamy całego pisma, poniżej omówimy więc przykładowo zasadnicze elementy Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Śląskiego - pod kątem możliwości wykorzystania go przez mikroprzedsiębiorców.

Priorytet I. Badania i rozwój technologiczny, innowacje i przedsiębiorczość

Celem głównym wybranego priorytetu, w ramach którego mogą aplikować mikroprzedsiębiorcy, jest wzrost konkurencyjności regionalnej gospodarki opartej na wiedzy. Ten główny cel będzie realizowany przez następujące cele szczegółowe:

l wzrost wartości bezpośrednich inwestycji w regionie,

l wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw,

l wzmocnienie potencjału sektora B+R (badania i rozwój) i struktur sieciowych na rzecz innowacji.

Działanie 1.2. Mikroprzedsiębiorstwa i MŚP

Głównym celem działania jest wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, który będzie realizowany przez następujące szczegółowe cele:

l zwiększenie zdolności inwestycyjnej mikroprzedsiębiorstw,

l zwiększenie zdolności inwestycyjnej MŚP,

l wzrost poziomu innowacji w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP.

W ramach działania będą realizowane następujące poddziałania:

1) mikroprzedsiębiorstwa,

2) MŚP,

3) innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP.

Celem poddziałania jest zwiększenie zdolności inwestycyjnej mikroprzedsiębiorstw. W ramach poddziałania wspierana będzie aktywność z zakresu rozbudowy i modernizacji mikroprzedsiębiorstw. Preferowane będą inicjatywy podejmowane we współpracy i kooperacji pomiędzy 3-5 firmami w sześciu obszarach specjalizacji technologicznej¹, zdefiniowanych podczas prac nad Regionalną Strategią Innowacji Województwa Śląskiego na lata 2003-2013. Poziom dofinansowania ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wynosi do 60 proc., a maksymalna wartość dotacji do 200 000 zł.

Typ realizowanych projektów

1) utworzenie nowego lub rozbudowa istniejącego przedsiębiorstwa,

2) działania modernizacyjne w przedsiębiorstwach,

3) wdrażanie wspólnych przedsięwzięć inwestycyjnych podejmowanych przez przedsiębiorstwa,

4) zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej (e-biznes),

5) zastosowanie i wykorzystanie technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) w procesach zarządzania przedsiębiorstwem,

6) dostosowywanie technologii i produktów do wymagań dyrektyw unijnych, zwłaszcza norm zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie bhp, ochrony środowiska.

Dofinansowanie udziału przedsiębiorców w targach i wystawach międzynarodowych oraz misjach gospodarczych związanych z targami i wystawami za granicą - maksymalna wartość dotacji do 100 tys. zł.

Kwalifikowalność wydatków

- koszty nabycia gruntów ściśle związanych z realizacją projektu (do kwoty równej 10 proc. kosztów kwalifikowanych projektu),

- koszty nabycia albo koszt wytworzenia środków trwałych ściśle związanych z realizacją projektu, takich jak budowle i budynki oraz ich wyposażenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w tym w szczególności maszyny i urządzenia, narzędzia, przyrządy i aparatura, wyposażenie biurowe, infrastruktura techniczna,

- koszty nabycia środków transportu, pod warunkiem że projektodawca nie należy do sektora transportowego i zagwarantuje, iż zakupiony środek transportu będzie służył wyłącznie celom związanym z realizacją projektu,

- koszty nabycia wartości niematerialnych i prawnych polegających m.in. na uzyskaniu patentu, nabyciu licencji lub nieopatentowanego know-how, w tym wdrożenie systemu zarządzania jakością.

Typ beneficjentów

1) mikroprzedsiębiorstwa²,

2) partnerstwa mikroprzedsiębiorstw.

Podstawowe kryteria wyboru finansowanych operacji

1) etap preselekcji (dokonywany na podstawie oceny fiszki projektowej),

2) etap oceny formalnej (weryfikacja spełnienia wszystkich wymogów formalnych):

l zgodność fiszki projektowej z zakresem złożonego projektu,

l kompletność wniosku,

l forma złożonej dokumentacji,

l kompletność załączników,

3) etap oceny merytoryczno-technicznej:

l Kryteria dopuszczające (zgodność z dokumentami programowymi, spójność dokumentacji, poprawność analiz, wskaźników, zgodność z fiszką, kwalifikowalność kosztów, zgodność z politykami horyzontalnymi),

l Kryteria: zasadność i odpowiednia wysokość zaproponowanych w projekcie kosztów kwalifikowanych, właściwie przygotowana analiza finansowa i ekonomiczna pod kątem zasadności przyjętych danych wyjściowych, realność wskaźników (czy dany wskaźnik może zostać osiągnięty przy danych nakładach i założonym sposobie realizacji projektu),

l Kryteria punktowe: Zasadnicze: efektywność ekonomiczna przedsięwzięcia, zgodność projektu ze zdefiniowanymi potrzebami, poprawa konkurencyjności przedsiębiorstwa, wzrost zatrudnienia, ocena finansowych możliwości realizacji projektu (źródła i sytuacja finansowa projektodawcy), doświadczenie w realizacji przedsięwzięć o podobnym charakterze, wpływ na polityki horyzontalne. Dodatkowe: innowacyjny charakter projektu, lokalizacja projektu na terenie zagrożonym bezrobociem powyżej średniej w województwie.

Etap wyboru projektów

Kryteria strategiczne: stopień realizacji celów i założeń strategii rozwoju województwa, efektywność - ocena, czy wskazane jest w danych warunkach, aby środki przekazywane były do podmiotów, które już korzystały/korzystają z dotacji, czy na obszary, które obecnie nie wykorzystywały lub w znikomym stopniu wykorzystują środki unijne, stopień zagrożenia realizacji - ocena możliwości odroczenia realizacji inwestycji w wyniku wystąpienia barier zewnętrznych (brak regulacji prawnych bądź ich niestabilność), opinie zewnętrzne (opinia dodatkowa, niezwiązana bezpośrednio z kryteriami oceny, o charakterze doradczym - wystawiona przez panel ekspertów w formie podsumowania dokonanej oceny danego projektu), efektywność wykorzystania alokacji przewidzianej do wykorzystania w ramach danego konkursu.

Poziom dofinansowania projektów

l ze środków własnych beneficjenta - minimum 40 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji;

l maksymalny poziom dofinansowania z EFRR projektów w ramach działania - 40 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji; projekty objęte pomocą publiczną - mikroprzedsiębiorstwa +20 punktów procentowych; minimalny poziom dofinansowania - 20 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji.

Poddziałanie 1.2.3. Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP

Celem poddziałania jest wzrost poziomu innowacji w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP. W ramach tego poddziałania wspierany będzie proces „ssania innowacji poprzez gospodarkę” - mikro, mali i średni przedsiębiorcy podejmujący nowe inwestycje, w tym także rozbudowujący istniejące zakłady i tworzący nowe miejsca pracy, będą mogli ubiegać się o wsparcie na zakup wyników prac badawczych, inwestycje oraz usługi doradcze w zakresie projektów innowacyjnych. Preferowane będą inicjatywy podejmowane we współpracy i kooperacji 3-5 firm w sześciu obszarach specjalizacji technologicznej³ zdefiniowanych podczas prac nad Regionalną Strategią Innowacji Województwa Śląskiego na lata 2003-2013.

Typ realizowanych operacji (projektów)

1. Wdrażanie i komercjalizacja technologii i produktów innowacyjnych, w tym: zakup środków trwałych, takich jak budynki, budowle, maszyny i urządzenia, niezbędne do wdrożenia innowacji lub nowej technologii, zakup wartości niematerialnych i prawnych, polegający na uzyskaniu patentu, nabyciu licencji lub nieopatentowanej wiedzy technicznej, technologicznej lub z zakresu organizacji zarządzania, projekty celowe - wartość dofinansowania projektu do 100 tys. euro.

2. Usługi doradcze związane z wdrażaniem strategii rozwoju przedsiębiorstwa w oparciu na nowych technologiach i rozwiązania innowacyjne - wartość dofinansowania projektu do 100 tys. zł.

3. Usługi doradcze w zakresie powstawania firm opartych na wysokich technologiach⁴ lub zamierzających podjąć działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu wyrobów lub usług nowych na rynku polskim albo znacząco ulepszonych w porównaniu z występującymi na rynku - wartość dofinansowania projektu do 100 tys. zł.

Kwalifikowalność wydatków w ramach działania

- koszt nabycia gruntów ściśle związanych z realizacją projektu (do kwoty równej 10 proc. kosztów kwalifikowanych projektu),

- koszt nabycia lub koszt wytworzenia środków trwałych ściśle związanych z realizacją projektu, takich jak budowle i budynki oraz ich wyposażenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w tym w szczególności maszyny i urządzenia, narzędzia, przyrządy i aparatura, wyposażenie biurowe, infrastruktura techniczna,

- koszty nabycia środków transportu, pod warunkiem że projektodawca nie należy do sektora transportowego i zagwarantuje, iż zakupiony środek transportu będzie służył wyłącznie celom związanym z realizacją projektu,

- koszty nabycia wartości niematerialnych i prawnych polegających m.in. na uzyskaniu patentu, nabyciu licencji lub nieopatentowanego know-how, w tym wdrożenie systemu zarządzania jakością,

- koszty nabycia specjalistycznych usług doradczych.

Typ beneficjentów

1) mikroprzedsiębiortwa,

2) MŚP,

3) partnerstwa ww. podmiotów.

Podstawowe kryteria wyboru finansowanych operacji

1) etap preselekcji (dokonywany na podstawie oceny fiszki projektowej),

2) etap oceny formalnej (weryfikacja spełnienia wszystkich wymogów formalnych):

l zgodność fiszki projektowej z zakresem złożonego projektu,

l kompletność wniosku,

l forma złożonej dokumentacji,

l kompletność załączników,

3) etap oceny merytoryczno-technicznej:

l kryteria dopuszczające (zgodność z dokumentami programowymi, spójność dokumentacji, poprawność analiz, wskaźników, zgodność z fiszką, kwalifikowalność kosztów, zgodność z politykami horyzontalnymi),

l kryteria: zasadność i odpowiednia wysokość zaproponowalnych w projekcie kosztów kwalifikowanych, właściwie przygotowana analiza finansowa i ekonomiczna pod kątem zasadności przyjętych danych wyjściowych, realność wskaźników (czy dany wskaźnik może zostać osiągnięty przy danych nakładach i założonym sposobie realizacji projektu),

l kryteria punktowe: Zasadnicze: efektywność ekonomiczna przedsięwzięcia, zgodność projektu ze zdefiniowanymi potrzebami, poprawa konkurencyjności przedsiębiorstwa, wzrost zatrudnienia, ocena finansowych możliwości realizacji projektu (źródła i sytuacja finansowa projektodawcy), doświadczenie w realizacji przedsięwzięć o podobnym charakterze, wpływ na polityki horyzontalne, wpływ projektu na wzrost innowacyjności przedsiębiorstwa (w skali regionu, kraju). Dodatkowe: lokalizacja projektu na terenie zagrożonym bezrobociem powyżej średniej w województwie, branże wymienione w Regionalnej Strategii Innowacji.

Etap wyboru projektów

Kryteria strategiczne: stopień realizacji celów i założeń strategii rozwoju województwa, efektywność - ocena, czy wskazane jest w danych warunkach, aby środki przekazywane były do podmiotów, które już korzystały/korzystają z dotacji, czy na obszary, które obecnie nie wykorzystywały lub w znikomym stopniu wykorzystują środki unijne, stopień zagrożenia realizacji - ocena możliwości odroczenia realizacji inwestycji w wyniku wystąpienia barier zewnętrznych (brak regulacji prawnych bądź ich niestabilność), opinie zewnętrzne (opinia dodatkowa, niezwiązana bezpośrednio z kryteriami oceny, o charakterze doradczym - wystawiona przez panel ekspertów w formie podsumowania dokonanej oceny danego projektu), efektywność wykorzystania alokacji przewidzianej w ramach danego konkursu.

Poziom dofinansowania

l ze środków własnych beneficjenta - minimum 40 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji.

l maksymalny poziom dofinansowania z EFRR projektów w ramach działania to 40 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji; projekty objęte pomocą publiczną:

- mikro i małe przedsiębiorstwa +20 punktów procentowych,

- średnie przedsiębiorstwa +10 punktów procentowych.

Minimalny poziom dofinansowania - 20 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji.

Priorytet III. Turystyka

Cel główny priorytetu wzrost konkurencyjności turystycznej regionu będzie realizowany przez następujące cele szczegółowe priorytetu:

l poprawa jakości infrastruktury turystycznej regionu,

l tworzenie i rozwój regionalnych produktów turystycznych,

l zwiększenie dostępu do informacji turystycznej,

l wzrost rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej.

Poddziałanie 3.1.1. Infrastruktura zaplecza turystycznego/przedsiębiorstwa

W ramach tego poddziałania będzie można uzyskać dofinansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych z zakresu budowy i ulepszania bazy noclegowej i gastronomicznej. Maksymalna wartość dofinansowania wynosi do 750 000 zł.

Typ realizowanych projektów

1. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont bazy noclegowej wraz z niezbędnym wyposażeniem.

2. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont bazy gastronomicznej wraz z niezbędnym wyposażeniem.

Kwalifikowalność wydatków w ramach działania

W ramach Poddziałania 3.1.1. RPO do wydatków kwalifikowalnych, wyłącznie w przypadku przyjęcia projektu do realizacji, mogą zostać zaliczone koszty zgodne z zasadami określonymi w krajowych wytycznych dotycząca kwalifikowania wydatków w ramach funduszy strukturalnych i funduszu spójności w okresie programowania 2007-2013.

W szczególności mogą to być wydatki poniesione na:

1) prace przygotowawcze, w tym:

- przygotowanie projektu (przeprowadzenie prac studialnych, ekspertyz, badania geologiczne),

- przygotowanie dokumentacji technicznej,

- przygotowanie studium wykonalności, raportu oddziaływania na środowisko, ekspertyzy i opinie konserwatorskie,

- prace projektantów, architektów i konserwatorów,

- zakup niezabudowanych nieruchomości, jeśli jest to nierozerwalnie związane z realizacją projektu (maksymalnie 10 proc. wydatków kwalifikowalnych w ramach projektu),

- przygotowanie dokumentacji przetargowej,

- koszt przygotowania przetargu, w tym publikacji ogłoszeń przetargowych,

2) prace inwestycyjne i związane z procesem inwestycyjnym, w tym:

- przygotowanie terenu pod budowę, w tym prace geodezyjne,

- prace ziemne,

- prace budowlano-montażowe,

- prace wykończeniowe, instalacyjne,

- zakup sprzętu nierozerwalnie związanego z funkcjonowaniem inwestycji,

- nadzór sprawowany w imieniu inwestora w zakresie prawidłowości realizacji inwestycji i nadzór konserwatorski,

- koszty promocji integralnie związane z realizacją projektu.

Za kwalifikowalne uznaje się koszty związane z realizacją postanowień umowy o dofinansowanie projektu.

Typ beneficjentów

1) mikroprzedsiębiorstwa,

2) MŚP,

3) partnerstwa ww. podmiotów.

Podstawowe kryteria wyboru finansowanych operacji

1. Preselekcja.

2. Ocena formalna.

3. Ocena merytoryczna.

4. Wybór projektów.

Poziom dofinansowania

l ze środków własnych beneficjenta - minimum 40 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji.

l maksymalny poziom dofinansowania z EFRR to 40 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji; projekty objęte pomocą publiczną:

- mikro i małe przedsiębiorstwa +20 punktów procentowych,

- średnie przedsiębiorstwa +10 punktów procentowych.

Minimalny poziom dofinansowania - 20 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji.

Działanie 3.2. Infrastruktura okołoturystyczna

Celem działania jest tworzenie i rozwój regionalnych produktów turystycznych.

W ramach działania przewiduje się wsparcie dla dwóch poddziałań:

- Infrastruktura okołoturystyczna/przedsiębiorstwa,

- Infrastruktura okołoturystyczna/podmioty publiczne.

Poddziałanie 3.2.1. Infrastruktura okołoturystyczna/przedsiębiorstwa

W ramach tego poddziałania będzie można uzyskać dofinansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych z zakresu infrastruktury okołoturystycznej, a także wspierające aktywne formy turystyki. Maksymalna wartość dofinansowania wynosi do 750 tys. zł.

Typ realizowanych projektów

1. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont infrastruktury aktywnych form turystyki.

2. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont infrastruktury oraz terenów rekreacyjnych na cele imprez kulturalno-sportowych.

3. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont bazy okołoturystycznej.

4. Tworzenie i rozwój parków tematycznych przyczyniających się do wzrostu ruchu turystycznego.

Kwalifikowalność wydatków w ramach działania

W ramach Poddziałania 3.2.1. RPO do wydatków kwalifikowalnych, wyłącznie w przypadku przyjęcia projektu do realizacji, mogą zostać zaliczone koszty zgodne z zasadami określonymi w krajowych wytycznych dotyczące kwalifikowania wydatków w ramach funduszy strukturalnych i funduszu spójności w okresie programowania 2007-2013. W szczególności mogą to być wydatki poniesione na:

1) prace przygotowawcze, w tym:

- przygotowanie projektu (przeprowadzenie prac studialnych, ekspertyz, badania geologiczne),

- przygotowanie dokumentacji technicznej,

- przygotowanie studium wykonalności, raportu oddziaływania na środowisko, ekspertyzy i opinie konserwatorskie,

- prace projektantów, architektów i konserwatorów,

- zakup niezabudowanych nieruchomości, jeśli jest to nierozerwalnie związane z realizacją projektu (maksymalnie 10 proc. wydatków kwalifikowalnych w ramach projektu),

- przygotowanie dokumentacji przetargowej,

- koszt przygotowania przetargu, w tym publikacji ogłoszeń przetargowych,

2) prace inwestycyjne i związane z procesem inwestycyjnym, w tym:

- przygotowanie terenu pod budowę, w tym prace geodezyjne,

- prace ziemne,

- prace budowlano-montażowe,

- prace instalacyjne,

- prace wykończeniowe,

- zakup sprzętu nierozerwalnie związanego z funkcjonowaniem inwestycji,

- nadzór sprawowany w imieniu inwestora w zakresie prawidłowości realizacji inwestycji i nadzór konserwatorski,

- koszty promocji integralnie związane z realizacją projektu.

Za kwalifikowalne uznaje się koszty związane z realizacją postanowień umowy o dofinansowanie projektu.

Typ beneficjentów

1) mikroprzedsiębiorstwa,

2) MŚP,

3) partnerstwa ww. podmiotów.

Podstawowe kryteria wyboru finansowanych operacji

1. Preselekcja

2. Ocena formalna

3. Ocena merytoryczna

4. Wybór projektów

Poziom dofinansowania

l ze środków własnych beneficjenta - minimum 40 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji.

l maksymalny poziom dofinansowania z EFRR to 40 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji; projekty objęte pomocą publiczną:

- mikro i małe przedsiębiorstwa +20 punktów procentowych,

- średnie przedsiębiorstwa +10 punktów procentowych.

Minimalny poziom dofinansowania - 20 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji.

Aktualizacja „Podręcznika wdrażania RPO”

Podane powyżej szczegółowe informacje dotyczące podziału priorytetów na poszczególne działania i możliwości aplikowania nie mają jeszcze kształtu ostatecznego, gdyż nadal trwają prace mające na celu dostosowanie zapisów „Podręcznika wdrażania RPO” do przesłanej Komisji Europejskiej wersji Regionalnego Programu Operacyjnego. Przedmiotem aktualizacji i doprecyzowania są głównie typy projektów, katalog beneficjentów, kwalifikowalność wydatków, zdefiniowanie kryteriów oceny merytoryczno-technicznej oraz wskaźników produktu i rezultatu. Najistotniejszą zmianą będzie weryfikacja harmonogramu konkursów. Pierwotnie określono bowiem termin pierwszego naboru wniosków na lipiec 2007 r. Opublikowany obecnie harmonogram przewidywał organizację niemalże wszystkich konkursów w pierwszych dwóch latach - zostanie to zmienione tak, by skorelować harmonogram z tabelą zobowiązań i płatności programu (co oznacza, iż konkursy odbywać się będą przez wszystkie lata wdrażania, niektóre jednakże ze względu na niewielkie środki - tylko raz w ciągu tych siedmiu lat). W kolejnej wersji podręcznika wyjaśnione zostaną także kwestie możliwości realizacji projektów w formule „zaprojektuj i wybuduj”, zgłaszania do dofinansowania projektów zrealizowanych, możliwości łączenia typów projektów w zgłaszanych na konkurs wnioskach. Z uwagi na przedłużające się procedury akceptowania poszczególnych dokumentów, najbliższy termin aplikacji przesunięto na wrzesień 2007 r. Będzie to pierwszy prawdopodobnie nabór wniosków ze wszystkich RPO w całej Polsce.

¹ Technologie informacyjne i telekomunikacja, biologia i biomedycyna, energetyka, ochrona środowiska, metalurgia, przemysł samochodowy.

² Wg definicji zawartej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej.

³ Technologie informacyjne i telekomunikacja, biologia i biomedycyna, energetyka, ochrona środowiska, metalurgia, przemysł samochodowy.

⁴ Wysoka technika (high technology, high-tech) to dziedziny wytwarzania i wyroby odznaczające się wysoką naukochłonnością, tzw. wysokim poziomem aktywności B+R (R&D intensity). Dziedziny wysokiej techniki charakteryzują się przede wszystkim wysokim poziomem innowacyjności, krótkim cyklem życiowym wyrobów i procesów i szybką dyfuzją innowacji technologicznych, wzrastającym zapotrzebowaniem na wysoko kwalifikowany personel, szczególnie w zakresie nauk technicznych i przyrodniczych, dużymi nakładami kapitałowymi, wysokim ryzykiem inwestycyjnym i szybkim „starzeniem się” inwestycji, ścisłą współpracą naukowo-techniczną, w obrębie poszczególnych krajów i na arenie międzynarodowej, pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami badawczymi (instytutami naukowymi, wyższymi uczelniami itp.), wzmagającą się konkurencją w handlu międzynarodowym. Zgodnie z klasyfikacją rodzajów działalności wg poziomu „intensywności B+R” opracowaną przez OECD:

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.