Brak środków na wypłatę dywidendy

Zgromadzenia wspólników spółek, decydując o podziale zysku wynikającego z rocznego sprawozdania finansowego i wypłacie dywidendy, często postanawiają, że dywidenda zostanie wypłacona w ratach. Uchwały zgromadzenia wspólników albo zawierają precyzyjny harmonogram wypłaty poszczególnych rat, albo ustalają tylko końcowy termin wypłaty dywidendy, pozostawiając zarządowi decyzję dotyczącą terminów wypłat poszczególnych rat.

Odroczenie terminu wypłaty dywidendy oraz wypłata dywidendy w ratach

Wydawałoby się, że takie rozłożenie dywidendy na raty nie może sprawić spółce żadnych problemów prawnych ani podatkowych. W przypadku spółek z o.o. kwestie związane z wypłatą dywidendy reguluje art. 191 kodeksu spółek handlowych (k.s.h.). Ani ten przepis, ani żaden inny nie określa terminu wypłaty dywidendy. Dlatego zgromadzenie wspólników dokonujące podziału zysku może dowolnie ustalić termin jego wypłaty na rzecz wspólników, jak również podjąć decyzję o jego ratalnej wypłacie.

Gdy uchwała zgromadzenia wspólników jednoznacznie wskazuje terminy (np. kilka terminów rat), w których dywidenda ma zostać wypłacona, roszczenie wspólników o jej wypłatę staje się wymagalne w tych terminach. Dlatego też, jeśli wypłata dywidendy nastąpi w terminie (terminach) określonym w uchwale zgromadzenia wspólników, to nie można uznać, że spółka otrzymała od wspólników nieodpłatne świadczenie określone w art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (u.p.d.o.p.), czyli świadczenie opodatkowane podatkiem dochodowym.

Stanowisko organów podatkowych i sądów

Ratalną wypłatę dywidendy organy podatkowe, a także sądy administracyjne oceniają jako nieodpłatne świadczenie wspólników na rzecz spółki. Spółka dysponuje bowiem, ich zdaniem, pieniędzmi wspólników od dnia podjęcia uchwały o wypłacie dywidendy do dnia ich faktycznej wypłaty.

Zdaniem fiskusa w prawie podatkowym za nieodpłatne świadczenia należy uznać te wszystkie zdarzenia prawne lub gospodarcze, których skutkiem jest nieodpłatne, tj. niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu, przysporzenie w majątku podatnika, mające konkretny wymiar finansowy. Tak również stwierdzono w uzasadnieniu wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 listopada 2002 r., sygn. akt FPS 9/02.

Organy podatkowe uznają, że roszczenie o wypłatę dywidendy w spółce z o.o. staje się wymagalne dopiero po powzięciu przez zgromadzenie wspólników uchwały o podziale zysku albo dniu dywidendy (na podstawie art. 193 k.s.h.). Ważne jest, by uchwała określała wyraźnie termin (terminy) wypłaty dywidendy. Niewypłacenie w takiej sytuacji wspólnikom dywidendy i korzystanie nieodpłatnie przez spółkę ze środków pieniężnych należnych wspólnikom skutkuje powstaniem po stronie spółki przychodu z tytułu nieodpłatnego świadczenia. Wysokość takiego nieodpłatnego świadczenia należy wówczas ustalić w kwocie odsetek, jakie spółka musiałaby zapłacić w warunkach rynkowych za pozyskanie kapitału odpowiadającego kwocie niewypłaconych dywidend, do czasu ich wypłat (zob. interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 15 września 2008 r., nr ILPB3/423-369/08-4/ŁM).

Również sądy administracyjne często zajmowały się problemem, czy przeznaczony do podziału między udziałowców (akcjonariuszy) zysk spółki kapitałowej „zatrzymany” w takiej spółce stanowi dla niej źródło przychodu wymienionego w art. 12 ust. 1 pkt 2 u.p.d.o.p. w postaci nieodpłatnego świadczenia. Orzecznictwo w tym zakresie nie zawsze było jednolite. Jednak ostatnio sądy administracyjne akceptują stanowisko organów podatkowych i uznają, że w przypadku uchwały odraczającej termin wypłaty dywidendy korzyść ekonomiczna spółki jest ewidentna. Zdaniem sądów administracyjnych odroczenie terminu wypłaty dywidendy daje spółce możliwość dysponowania określoną kwotą pieniężną, a w razie jej braku - majątkiem stanowiącym równowartość dywidendy. Ta możliwość sama w sobie stanowi korzyść o konkretnym wymiarze finansowym. Tym samym mieści się w definicji świadczenia nieodpłatnego na gruncie u.p.d.o.p. Zdaniem sądów korzyść spółki nie polega na możliwości obracania pieniędzmi, lecz na tym, że nie musi pozyskiwać z banku oprocentowanej pożyczki w celu zaspokojenia roszczenia wspólników o wypłatę dywidendy.

Z kolei NSA w składzie siedmiu sędziów w uchwale z 16 października 2006 r. (sygn. akt II FPS 1/06) uznał, że o ile w prawie cywilnym nie ma świadczenia bez świadczącego, o tyle w u.p.d.o.p. nie jest istotne, kto świadczył ani czy w ogóle działanie innego podmiotu było źródłem przysporzenia majątkowego.

Zdaniem NSA każdy przychód, poza wymienionymi w art. 12 ust. 4 u.p.d.o.p., stanowi, po odliczeniu kosztów jego uzyskania, przedmiot opodatkowania. Wyliczenie przychodów w art. 12 ust. 1-3 ma jedynie charakter przykładowy. Dlatego wymienione w art. 12 ust. 1 pkt 2 u.p.d.o.p. pojęcie nieodpłatnego świadczenia nie może być zawężone do jego cywilistycznego znaczenia. Zatem należna wspólnikom, a niewypłacona dywidenda jest nieodpłatnym świadczeniem wspólników dla spółki. Podobna argumentacja znalazła się w wyroku WSA w Poznaniu z 7 maja 2009 r. (sygn. akt I SA/Po 18/09).

PRZYKŁAD

Zgromadzenie Wspólników ABC Sp. z o.o. podjęło w maju 2009 r. uchwałę o przeznaczeniu zysku bilansowego za 2008 rok na wypłatę dywidendy. Termin wypłaty dywidendy ustalono na listopad 2009 r., wtedy bowiem spółka zazwyczaj dysponuje większą ilością gotówki (wtedy realizowana jest duża część płatności klientów).

Kontrola podatkowa w styczniu 2010 r. stwierdziła, że spółka przez czas od podjęcia uchwały dotyczącej dywidendy - do dnia jej faktycznej wypłaty korzystała z nieoprocentowanej pożyczki od wspólników. Dlatego oszacowany został dochód spółki z tego tytułu w kwocie rynkowych odsetek i kosztów pozyskania takiej pożyczki (kredytu). I o taki dochód została zwiększona podstawa opodatkowania spółki.

Zaciągnięcie kredytu na wypłatę dywidendy

Od lat organy podatkowe na czele z Ministerstwem Finansów twierdzą, że koszty pozyskania i obsługi kredytu zaciągniętego na wypłatę dywidendy nie mogą być kosztami uzyskania przychodu. Argumentacja była na ogół taka, że wypłata dywidendy nie jest wydatkiem umożliwiającym powstanie źródła przychodu. Nie jest też związana z utrzymaniem bądź zabezpieczeniem źródła przychodów. Pozyskanie środków na wypłatę dywidendy ma bezpośredni związek z czystym zyskiem, podlegającym podziałowi. Oznacza to, że dotyczy tej części osiągniętego dochodu, która pozostanie po opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych.

Na opinię fiskusa nie wpłynęło też wprowadzenie do definicji kosztów uzyskania przychodów kategorii wydatków poniesionych w celu zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów.

Organy podatkowe nie przyjmowały najczęściej argumentu, że podatnik zaciąga kredyt, by wypełnić kodeksowy obowiązek wypłaty dywidendy. A zaciągnięcie tego kredytu jest konieczne, by nie zachwiać płynnością finansową spółki. Jest to zatem działanie prawnie i ekonomicznie racjonalne. W świetle definicji z art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. nie powinno być więc wątpliwości, że koszty tego kredytu są wydatkami poniesionymi w celu zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów.

Od niedawna pojawiają się jednak korzystniejsze dla podatników stanowiska zarówno organów podatkowych, jak i sądów. Za poważne zwycięstwo podatników w tej kwestii trzeba uznać wyrok NSA z 10 czerwca 2009 r. (sygn. akt II FSK 234/08). Wyrok dotyczył spółki akcyjnej. Jego tezy można jednak zastosować również w sytuacji spółki z o.o. Sąd stwierdził w tym wyroku, że zaciągnięcie przez spółkę kredytu na wypłatę dywidendy należy traktować jako wydatek związany z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą w myśl art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. Dlatego odsetki od tego kredytu są wydatkiem ponoszonym na zachowanie i zabezpieczenie źródła przychodu, jakim jest działalność gospodarcza. Zaciągnięty kredyt umożliwia bowiem spółce bezpieczne zaspokojenie roszczeń akcjonariuszy z tytułu dywidendy. A przecież osiąganie zysku jest zarówno podstawowym celem funkcjonowania spółki akcyjnej, jak i wspólników, których kapitał zaangażowany jest w funkcjonowanie spółki i osiąganie przez nią przychodów.

W przywołanym wyroku NSA uznał też, że odmawianie spółce prawa do zaliczenia do kosztów odsetek od przedmiotowego kredytu narusza nie tylko art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p., ale także zasadę swobodnego przepływu kapitału. Zasada ta wynika z art. 56 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Pozostaje mieć nadzieję, że zaprezentowana przez NSA argumentacja będzie podzielana przez inne sądy administracyjne.

 

PRZYKŁAD

Zgromadzenie Wspólników XYZ Sp. z o.o. podjęło w czerwcu 2009 r. uchwałę o wypłacie dywidendy wspólnikom z zysku za 2008 rok. Spółka nie miała wystarczających środków na wypłatę dywidendy, więc zaciągnęła kredyt na ten cel. Dywidendę wypłacono w lipcu 2009 r., a koszty pozyskania kredytu i odsetki zaliczono do kosztów podatkowych.

Kontrola podatkowa w grudniu 2009 r. „wyrzuciła” z kosztów uzyskania przychodu koszty tego kredytu, powołując się na utrwaloną linię interpretacyjną organów podatkowych. Spółka zamierza odwołać się od niekorzystnej decyzji podatkowej do WSA, wskazując na argumentację zaprezentowaną w wyroku NSA z 10 czerwca 2009 r. (sygn. akt II FSK 234/08). Jeżeli WSA podzieli stanowisko NSA, spółka będzie mogła zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów koszty kredytu zaciągniętego na wypłatę dywidendy.

Wstrzymanie podjęcia uchwały o podziale zysku i wypłacie dywidendy

W sytuacji braku środków na wypłatę dywidendy najbardziej bezpiecznym podatkowo rozwiązaniem jest podjęcie uchwały o wyłączeniu zysku od podziału między wspólników. Można np. zadysponować zyskiem na kapitał rezerwowy lub kapitał zapasowy spółki. Wyłączając zysk od podziału, można również nie precyzować przeznaczenia tych środków i pozostawić je na koncie bilansowym „Niepodzielony wynik finansowy”. Dopiero gdy spółka będzie miała wystarczająco dużo środków, można podjąć uchwałę o wypłacie dywidendy z ww. kapitałów.

Zgodnie z art. 231 k.s.h. zwyczajne zgromadzenie wspólników powinno się odbyć w terminie sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Zwyczajne zgromadzenie wspólników spółki z o.o. powinno podjąć uchwałę dotyczącą przeznaczenia zysku bilansowego za zeszły rok obrotowy. Przedmiotem obrad powinno być m.in. powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty, jeżeli zgodnie z art. 191 § 2 k.s.h. sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników. „Podział zysku”, o którym mowa w tym przepisie, oznacza zadysponowanie zyskiem (np. 1/4 dla wspólników jako dywidenda, 1/4 na kapitał zapasowy, 1/4 na kapitał rezerwowy i 1/4 pozostawiona na koncie księgowym jako niepodzielony wynik finansowy).

Zwyczajne zgromadzenie wspólników spółki z o.o. nie ma obowiązku podjąć uchwały o wypłacie dywidendy. Świadczy o tym też treść art. 192 k.s.h., gdzie przewidziano, że zysk (nawet cały) może zostać przeznaczony na utworzenie kapitałów (funduszy) zapasowego i rezerwowych. Nie ma przeszkód, by w późniejszym terminie środki z tych kapitałów były przeznaczone na wypłatę dywidendy. Jednak inny niż wypłata dywidendy sposób zadysponowania zyskiem musi być wyraźnie przewidziany przez umowę spółki (art. 191 § 2 k.s.h.).

Prawo wspólnika do dywidendy powstaje zasadniczo dopiero z dniem podjęcia uchwały o przeznaczeniu zysku do podziału i wypłacie dywidendy (art. 191 § 1 k.s.h.). Dlatego też o nieuprawnionym i nieodpłatnym korzystaniu z takiego zysku przez spółkę można mówić tylko w odniesieniu do okresu rozpoczynającego się z dniem podjęcia takiej uchwały (tak stwierdzono w wyroku NSA z 15 lutego 2006 r., sygn. akt II FSK 625/05).

Taką argumentację podzielają organy podatkowe. Jako przykład można wskazać interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 19 czerwca 2009 r., nr IBP-BI/2/423-345/09/AP. Organ podatkowy zgodził się w pełni z podatnikiem, że przeznaczenia części zysku netto za 2008 r. na fundusz zapasowy (rezerwowy) oraz pozostawienia części zysku na koncie „Niepodzielony wynik finansowy”, dokonanego wynikiem uchwały zwyczajnego zgromadzenia wspólników, nie można kwalifikować jako nieodpłatnego świadczenia, stanowiącego dla spółki źródło przychodu, o którym mowa w art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT.

Należy zatem uznać, że zatrzymanie zysku w spółce z o.o., np. w formie przeznaczenia go na kapitały zapasowy i rezerwowe, jest dopuszczalne (jeżeli przewiduje to umowa spółki) i nie powoduje powstania przychodu po stronie spółki. Tak samo powinno być traktowane wyłączenie zysku od podziału, nawet bez przeznaczenia go na jakiś konkretny cel czy fundusz. Dlatego w sytuacji braku środków na wypłatę dywidendy można rekomendować ten pomysł.

Podsumowując, najkorzystniejsze podatkowo i ekonomicznie będzie podjęcie uchwały o pozostawieniu całego albo części zysku bilansowego w spółce (wyłączenie zysku od podziału między wspólników). Można to zrobić, jeżeli umowa spółki przewiduje takie rozwiązanie. Zysk można przeznaczyć np. na kapitał rezerwowy spółki. Nie przeszkadza to wspólnikom podjąć później uchwałę o wypłacie środków (niepodzielonego zysku) z kapitału rezerwowego, gdy spółka będzie dysponować wystarczającymi środkami. Do czasu podjęcia tej uchwały zysk pozostaje w dyspozycji spółki i nie jest dla niej nieodpłatnym świadczeniem. Spółka dysponuje bowiem wtedy swoimi środkami finansowymi, a nie środkami należącymi do wspólników.

Wzięcie kredytu na wypłatę dywidendy jest kosztowne. Co więcej, organy podatkowe często nie pozwalają zaliczyć odsetek od takiego kredytu do kosztów uzyskania przychodów. Jednak w czerwcu 2009 r. Naczelny Sąd Administracyjny uznał w precedensowym wyroku, że odsetki od takiego kredytu są kosztem podatkowym. Stanowią bowiem wydatek ponoszony na zachowanie i zabezpieczenie źródła przychodu, jakim jest działalność gospodarcza. Umożliwiają tym samym spółce bezpieczne zaspokojenie roszczeń wspólników z tytułu dywidendy.

Wypłata dywidendy w ratach niesie ze sobą pewne ryzyko podatkowe. Organy podatkowe mogą bowiem uznać ją za nieodpłatne świadczenie wspólników na rzecz spółki w postaci nieoprocentowanej pożyczki.

Paweł Huczko

Podstawa prawna:

• art. 7, 12 i 15 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn.zm.),

• art. 191, 192 i 231 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.).