Prawdziwa skala wyłudzeń środków z funduszy unijnych jest trudna do oszacowania. Polski system prawny jest źle przygotowany do walki z eurooszustami. Za brak szczelności systemu wydatkowania środków UE grożą nam sankcje Brukseli
Coraz powszechniejszy dostęp do unijnej pomocy przyciąga oszustów, którzy niezgodnie z prawem chcą pozyskać środki z UE. Ze statystyk organów ścigania wynika, że w 2006 roku liczba tego rodzaju przestępstw wzrosła, w porównaniu z ubiegłym rokiem o ponad 100 procent. Łączna kwota wszystkich nieprawidłowości zgłoszonych od momentu akcesji przez Ministerstwo Finansów do Brukseli wyniosła 8,2 mln euro. Najwięcej pieniędzy usiłowano wyłudzić ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, mechanizmu Wspólnej Polityki Rolnej oraz Funduszu Spójności.
Komisja nas zweryfikuje
– To naturalna kolej rzeczy. Wraz ze wzrostem stopnia wykorzystania środków unijnych rośnie również przestępczość – tłumaczy Przemysław Zapart, p. o. zastępcy dyrektora Departamentu Kontroli Skarbowej i Ministerstwa Finansów.
W liczbie nieprawidłowości przodują rolnicy, ze względu na największy dostęp do unijnych środków. Z samych tylko dopłat bezpośrednich korzysta rocznie ponad 1,5 miliona osób, które otrzymały łącznie w ubiegłym roku blisko 6,4 miliarda złotych. W 2005 roku Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wykryła nieprawidłowości w ponad 13 proc., skontrolowanych gospodarstw, korzystających z pomocy. Zdaniem ARiMR większość z nich powstała w wyniku błędnego wypełnienia wniosku lub nieprecyzyjnie zadeklarowanej powierzchni gospodarstwa, a nie z chęci oszustwa. Jednak sytuacja nie jest jednoznaczna – ze względu na możliwości techniczne kontrolowanych jest rocznie jedynie 5 proc. losowo wybranych gospodarstw, czyli około 96 tys. Nie ma więc pewności, ilu wśród ponad miliona nieskontrolowanych beneficjentów pomocy znalazło się oszustów i jakich kwot nadużycia mogą dotyczyć.
W przypadku przedsiębiorców zaskakuje nie liczba wyłudzeń, ale wysokość kwot, jakich dotyczą. Ministerstwo Finansów zanotowało np. przypadek, w którym nieuczciwy przedsiębiorca chciał wyłudzić blisko 1 milion euro. Niektóre wyłudzenia zostały wykryte już po przekazaniu pieniędzy na konta przestępców. Tak było w przypadku przelania na jeden projekt badawczy 233 tys. euro w ramach programu ZPORR oraz 106 tys. euro na projekt dotyczący poprawy jakości wody finansowany z Funduszu Spójności.
Wiele nieprawidłowości zanotowano też przy wypłacie stypendiów dla uczniów, refundowanych ze ZPORR. Nieprawidłowości te polegały głównie na przedstawianiu przez uczniów fałszywych dowodów potwierdzających zrealizowanie wydatków – mówi Przemysław Zapart. Tego typu nieprawidłowości wykryto w kilku powiatach. W jednej sprawie prowadzone jest postępowanie przez prokuraturę, które obejmuje ponad 250 osób. Ilość wykrytych przypadków wskazuje, że może to być zjawisko masowe, występujące w skali całego kraju – podkreśla ministerstwo. Ostatecznie, aby zablokować plagę wyłudzeń, zmieniono zasady rozliczania stypendiów.
Jak wyłudzają
Z danych ARiMR wynika, że w przypadku Sektorowego Programu Operacyjnego Rolnictwo najczęściej dochodzi do fałszerstw dokumentów potrzebnych do uzyskania unijnych dotacji.
Fałszowane są głównie dokumenty potwierdzające spełnianie kryteriów otrzymania pomocy oraz oferty handlowe. Częstym przypadkiem jest również zawyżanie ceny zakupu używanych maszyn rolniczych w celu uzyskania wyższego dofinansowania. Powiększa się też na papierze stada bydła lub próbuje dokumentować zakup maszyn rolniczych, który nie miał miejsca. Jeśli chodzi o dopłaty bezpośrednie, nagminną nieprawidłowością jest zawyżanie przez rolników powierzchni gospodarstw rolnych. Dla przykładu rolnik posiadający 5 hektarów gruntów rolnych we wniosku o płatność zadeklarował posiadanie 10-hektarowego gospodarstwa.
Przedsiębiorcy, chcąc zwiększyć szanse swoich firm na uzyskanie unijnej pomocy, wprowadzają w błąd instytucje finansujące co do ilości zaangażowania własnego kapitału w przedsięwzięcie finansowe objęte zwrotem kosztów.
– Przedsiębiorcy podają nieprawdziwe informacje dotyczące stanu finansowego przedsiębiorstwa, wysokości kapitału zakładowego, akcyjnego, wartości środków trwałych, aktywów i powiązań finansowych – mówi nadkomisarz Grażyna Puchalska z Komendy Głównej Policji.
Organy ścigania zwracają też uwagę na powtarzające się przypadki korupcji wśród urzędników mających wpływ na przydzielanie unijnych środków.
Jak walczyć z eurooszustwami
Sam system kontroli wydatkowania unijnych środków można porównać do piramidy, na której czubku znajduje się Komisja Europejska, która w sytuacji zbyt dużego wycieku może zakręcić kurek z dotacjami. Za prawidłowe zarządzanie poszczególnymi Programami Operacyjnymi i Funduszem Spójności odpowiedzialne są Instytucje Zarządzające umieszczone w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego oraz Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Za prawidłowe zarządzanie WPR odpowiedzialne są agencje płatnicze, czyli ARiMR oraz Agencja Rynku Rolnego.
Agencje płatnicze odpowiedzialne za wypłatę pieniędzy z poszczególnych programów stosują bardzo złożone metody walki z oszustami. Wszystkie, oprócz kilkuetapowej analizy dokumentów i wiarygodności potencjalnego beneficjenta, przeprowadzają również kontrole na miejscu realizacji projektu w trakcie lub nawet kilka lat po jego zakończeniu.
Natomiast instytucją odpowiedzialną za monitorowanie nieprawidłowości związanych z wykorzystywaniem środków unijnych jest Ministerstwo Finansów, gdzie usytuowane jest unijne przedstawicielstwo Europejskiego Biura do Walki z Korupcją i Przestępstwami Gospodarczymi (OLAF). Stąd też płyną informacje do Brukseli.
Do walki z eurooszustwami przygotowała się również policja. W maju tego roku Komendant Główny Policji powołał Zespół ds. Koordynacji Przedsięwzięć Policji w zakresie zwalczania przestępstw na szkodę interesów finansowych UE i Polski.
Potrzebne rozwiązania prawne
Polski system prawny jest gorzej przygotowany do walki z eurooszustami niż w innych krajach członkowskich UE. W Portugalii ustawa przewiduje zniesienie tajemnicy bankowej w przypadku istnienia dowodów na popełnienie przestępstwa podatkowego, jeśli sprawca czynów dopuścił się fałszywych zeznań. We Francji, w następstwie zmiany kodeksu postępowania karnego, przepisy dotyczące recydywy mają również zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów przez osobę skazaną wcześniej przez sąd jednego z pozostałych państw członkowskich.
W tym roku kończy się unijny budżet 2004-2006, w którym Polska miała do wykorzystania blisko 20 miliardów złotych. Za kilka miesięcy Komisja Europejska będzie chciała ocenić, jak szczelny jest system wydatkowania unijnych pieniędzy w Polsce. Skutki nieszczelnego systemu mogą nawet grozić zablokowaniem unijnych pieniędzy dla Polski.
POSTULUJEMY
Ministerstwo Rolnictwa powinno przygotować projekt nowelizacji ustawy o dopłatach bezpośrednich dla rolników, tak aby objąć kontrolą znacznie większą grupę rolników pozyskujących unijną pomoc.
Rząd powinien też przeznaczyć większe środki budżetowe dla agencji zarządzających programami na prowadzenie kontroli u beneficjentów.
Ministerstwo Sprawiedliwości powinno zaostrzyć w kodeksie karnym sankcje karne dla eurooszustów.
