Przykładowo do wierzytelności tych zaliczamy: wierzytelności o zapłatę ceny z tytułu umowy sprzedaży, dostawy lub kontraktacji, wierzytelności z tytułu umowy o dzieło lub umowy zlecenia.
Osoba, która jest zobowiązana wobec dłużnika nazywana jest trzeciodłużnikiem.
Egzekucję z wierzytelności można podzielić na dwa stadia. Pierwszym jest zajęcie wierzytelności, drugim jej realizacja, tj. „przekształcenie” w odpowiednią do jej wartości sumę pieniężną.
Zobacz: Hipoteka, czyli sposób na zabezpieczenie wierzytelności
Zajęcie wierzytelności
Egzekucję z wierzytelności z zasady prowadzona jest przez komornika działającego przy sądzie w okręgu, którego dłużnik zamieszkuje, chyba, że dłużnik wybierze innego komornika (obecnie wierzycielowi przysługuje prawo wyboru komornika na całym terytorium kraju).
Zobacz: Zajęcie wynagrodzenia przez komornika - co robić?
Do egzekucji z wierzytelności komornik przystępuje przez jej zajęcie. Sposób zajęcia uzależniony jest od rodzaju wierzytelności, które można podzielić na:
- wierzytelności zwykłe;
- wierzytelności zabezpieczone wpisem do księgi wieczystej,poręczeniem lub zastawem
- wierzytelności związane z posiadaniem dokumentu (są to wierzytelności związane w ten sposób z posiadaniem dokumentu, że rozporządzenie taką wierzytelnością nie jest możliwe bez wydania dokumentu, takiego jak np. weksel, czek, kupon totalizatora).
Zobacz: Jak kształtują się opłaty przy egzekucji świadczeń pieniężnych?
Celem zajęcia wierzytelności zwykłej komornik:
- zawiadomi dłużnika, że nie wolno mu odbierać żadnego świadczenia z wierzytelności ani rozporządzać nim w inny sposób;
- wezwie trzeciodłużnika, aby należnego świadczenia nie przekazywał dłużnikowi, lecz przekazał je komornikowi lub złożył na rachunku depozytowym w sądzie.
Zajęcie jest dokonane z chwilą doręczenia trzeciodłużnikowi wezwania komornika.
Celem zajęcia wierzytelności zabezpieczonych wpisem do księgi wieczystej, poręczeniem lub zastawem komornik postępuje jak w przypadku wierzytelności zwykłej. W przypadku wierzytelności zabezpieczonej wpisem do księgi wieczystej komornik ponadto przesyła sądowi właściwemu do prowadzenia księgi wieczystej wniosek o dokonanie w niej wpisu o zajęciu wierzytelności.
Wierzytelność jest zajęta z chwilą dokonania wpisu w księdze lub w przypadku szybszego doręczenia trzeciodłużnikowi wezwania komornika. W przypadku wierzytelności zabezpieczonej poręczeniem lub zastawem komornik ponadto na wniosek wierzyciela zawiadamia poręczyciela lub zastawcę, że świadczenia z wierzytelności zabezpieczonej nie wolno uiścić dłużnikowi.
Zobacz: Skarga na czynności komornika a obowiązki wierzyciela
Celem zajęcia wierzytelności związanej z posiadaniem dokumentu komornik odbiera ten dokument od dłużnika lub osoby trzeciej. Komornik może odebrać dokument, jeżeli znajduje się we władaniu dłużnika lub wierzyciela. W przypadku osoby trzeciej komornik odbierze od niej dokument, jeżeli osoba ta zgadza się na to bądź przyznaje, że stanowi on własność dłużnika.
Skutki zajęcia wierzytelności są m.in. następujące:
- dłużnikowi nie wolno odbierać zajętej wierzytelności od trzeciodłużnika ani rozporządzać nią w żaden inny sposób;
- zajęcie sum powtarzających się w określonych odstępach czasu (np. sum wynikających z zatrudnienia na umowę zlecenia) obejmuje także wypłaty przyszłe, płatne już po zajęciu;
- zajęcie wierzytelności o wydanie ruchomości jest równoznaczne z zajęciem tej ruchomości.
Zobacz: Egzekucja nie przynosi rezultatu? Sprawdź w jaki sposób można temu zaradzić!
Realizacja wierzytelności
Realizacja zajętej wierzytelności może polegać na:
- Spełnieniu świadczenia przez trzeciodłużnika.
- Sprzedaży wierzytelności.
Powinnością trzeciodłużnika jest złożenie komornikowi lub do depozytu sądowego świadczenia (najczęściej świadczeniem będzie określona kwota pieniędzy), które obowiązany był spełnić wobec dłużnika. Uzyskanie od trzeciodłużnika zapłaty należnej od niego sumy wymagać będzie niekiedy podjęcia dodatkowych czynności egzekucyjnych.
Przykładowo, jeżeli wierzytelność jest wymagalna dopiero po wypowiedzeniu komornik dokona wypowiedzenia. W innej sytuacji komornik powinien dokonać również czynności zachowawczych (np. w postaci upomnienia), jeżeli jest to niezbędne do realizacji wierzytelności związanej z posiadaniem dokumentu. Jeżeli trzeciodłużnik nie spełni świadczenia dobrowolnie to wierzyciel może przymusowo dochodzić od niego tego świadczenia. W tym celu wierzyciel powinien wytoczyć trzeciodłużnikowi powództwo o zasądzenie tego świadczenia, a po uzyskaniu stosownego orzeczenia podjąć egzekucję wobec trzeciodłużnika.
Zobacz: Jak ustanowić zastaw rejestrowy?
Sprzedaż wierzytelności następuje z zasady na wniosek wierzyciela. Wierzyciel może wnosić o sprzedaż każdej zajętej wierzytelności o ile jej charakter się temu nie sprzeciwia. Sprzedaży dokonuje się w trybie licytacji lub z wolnej ręki. Do sprzedaży w trybie licytacyjnym stosuje się przepisy o egzekucji z ruchomości z tym, że cena wywołania wynosi połowę sumy wierzytelności (należność główna plus odsetki naliczone do dnia licytacji). Sprzedaż wierzytelności z wolnej ręki może nastąpić za zgoda dłużnika i po cenie przez niego wskazanej, pod warunkiem, że cena ta nie narusza interesów wierzycieli (np., jeżeli nie jest zbyt niska). Zgoda dłużnika nie jest wymagana, jeżeli wierzytelność była wymagalna (mogła być przymusowo dochodzona) przed dniem jej zajęcia.
Zajęte papiery wartościowe niedopuszczone do publicznego obrotu komornik może sprzedać za pośrednictwem domu maklerskiego lub banku prowadzącego działalność maklerską. Sprzedaż w tym trybie następuje w okresie miesiąca od dnia ich zajęcia (a za zgodą dłużnika także po tym terminie).
Wyceny tych papierów dokonuje powołany przez komornika biegły. Na wniosek dłużnika sprzedaż może (ale nie musi!) nastąpić po cenie przez niego wskazanej.
W nieco odrębny sposób uregulowana został egzekucja z wierzytelności o wydanie ruchomości. Egzekucja z wierzytelności o wydanie ruchomości ma miejsce w przypadku, gdy w toku egzekucji z ruchomości osoba trzecia nie zgadza się na zajęcie ruchomości dłużnika będących w jej władaniu.
Zobacz: Prawa dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym
W takim wypadku komornik zajmuje u niej wierzytelność o wydanie ruchomości. Na skutek tego zajęcia następuje zajęcie tych ruchomości, które podlegają wydaniu komornikowi (a nie dłużnikowi). Dalsza egzekucja z tych ruchomości prowadzona jest według przepisów o egzekucji z ruchomości.
W przypadku, gdy trzeciodłużnik nie wykonuje ciążących na nim obowiązków wynikających z zajęcia (np. wypłaca zajęta wierzytelność dłużnikowi) to komornik nie może przymusowo (w drodze egzekucji) ściągać tych kwot bezpośrednio od trzeciodłużnika, gdyż nie dysponuje tytułem wykonawczym wystawionym przeciwko niemu. W takiej sytuacji to sam wierzyciel powinien na drodze procesu wystąpić przeciwko trzeciodłużnikowi o odszkodowanie. Wierzyciel musi w takim wypadku wykazać ze na skutek działań trzeciodłużnika poniósł konkretną szkodę.
Komornik wszczął egzekucję wobec dłużnika prowadzącego działalność gospodarczą i zajął przysługująca mu wierzytelność wobec Urzędu Skarbowego z tytułu zwrotu nadpłaty podatku dochodowego i podatku VAT. Z uwagi na fakt, zwroty podatków (zwłaszcza podatku VAT) są świadczeniami powtarzającymi się w pewnych odstępach czasu zajęcie komornika obejmuje nie tylko bieżące zwroty dla dłużnika, ale także przyszłe, jeszcze mu nienależne. Ponadto zwroty podatku dochodowego następują z reguły raz w roku i w związku z tym komornik nie musi (prowadząc egzekucję przez kilka lat), co roku dokonywać nowego zajęcia tych zwrotów.