Czym jest umowne prawo odstąpienia?
Zgodnie z art. 395 § 1. k.c. umowne prawo odstąpienia jest zastrzeżeniem dającym obu lub jednej ze stron zawierających umowę możliwość odstąpienia od niej w ciągu określonego terminu. Strona korzystająca z powyższego prawa nie musi podawać powodu dla którego pragnie odstąpić od zawartej wcześniej umowy. W umowie strony mogą również zastrzec prawo do częściowego odstąpienia od umowy. Co do zasady zastrzeżenia umownego prawa odstąpienia można dokonać w dowolnej formie, jednakże jeżeli zawarcie umowy wymaga formy szczególnej, to zastrzeżenie prawa odstąpienia musimy dokonać w takiej samej formie.
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!
Polecamy: Nowe obowiązki dla prowadzących księgę przychodów i rozchodów
Czemu służy umowne prawo odstąpienia?
Umowne prawo odstąpienia spełnia kilka ważnych funkcji. Służy ono przede wszystkim:
- Złagodzeniu zasady pacta sunt servanda polegającej na tym, że każda ze stron, która zawarła umowę jest zobowiązana do jej wykonania i nie może rozwiązać jej bez zgody drugiej strony. Zasada ta została uregulowana w art. 354 § 1. k.c., zgodnie z którym dłużnik musi wykonać zaciągnięte przez siebie zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego;
- Ochronie interesów stron umowy (np. w przypadku gdy okazuje się, że okoliczności zawarcia umowy się zmieniły);
- Ułatwieniu wyboru najbardziej intratnej z ofert w przypadku prowadzenia negocjacji z kilkoma konkurencyjnymi kontrahentami.
Zobacz: Jak prawidłowo określić w umowie zadatek?
Co musi zawierać klauzula umownego odstąpienia od umowy?
Klauzula umownego odstąpienia od umowy musi zawierać dwa obligatoryjne elementy:
- Wskazanie strony lub stron zawartej umowy, które mają prawo do odstąpienia od umowy;
- Wskazanie terminu w ciągu, którego strona lub strony mają prawo do odstąpienia od umowy. Termin ten powinien być terminem końcowym, a więc stanowiącym zastrzeżenie oznaczające, że skutki czynności prawnej zależeć będą od zaistnienia zdarzenia przyszłego i pewnego (w praktyce będzie to zazwyczaj określona data) oraz terminem zawitym, co oznacza, że po jego upływie prawo odstąpienia od umowy wygasa definitywnie i nie da się już w żaden sposób przywrócić powyższego terminu.
Ponadto zastrzeżenie prawa do odstąpienia od umowy może zawierać także pewne elementy dodatkowe takie jak:
- Odstępne – zastrzeżenie umożliwiające stronie lub stronom odstąpienie od zawartej umowy pod warunkiem uiszczenia wskazanej sumy pieniężnej;
- Wskazanie możliwych przesłanek zaistnienia prawa do odstąpienia od umowy;
- Konieczność wyrażenia zgody osoby trzeciej na odstąpienie przez daną stronę od zawartej umowy.
Zobacz: Klauzule umowne – wynagrodzenie kosztorysowe
Jak wykonać prawo odstąpienia?
Zgodnie z art. 395 § 1. k.c. prawo odstąpienia od umowy wykonuje się poprzez złożenie jednostronnego oświadczenia woli drugiej stronie. Musi to nastąpić w terminie wskazanym w umowie. Co do zasady oświadczenie takie może być złożone w dowolnej formie (a więc także w formie ustnej). W przypadku jednak, gdy umowa została zawarta w formie pisemnej lub w innej formie szczególnej, to oświadczenie o odstąpieniu od umowy powinno mieć formę pisemną.
W sytuacji gdy istnieje kilku wierzycieli lub też kilku dłużników odstąpienie od umowy może zostać wykonane wyłącznie przez wszystkich wierzycieli przeciw wszystkim dłużnikom bądź odwrotnie.
Art. 396 k.c. doprecyzowuje dodatkowo jak powinno zostać wykonane prawo odstąpienia, gdy zastrzeżone zostało odstępne. Oświadczenie o odstąpieniu od umowy będzie wtedy skuteczne tylko wtedy, gdy zostanie złożone jednocześnie z zapłatą ustalonej sumy z tytułu odstępnego.
Zobacz: Czym jest kara umowna? - WZÓR
Co powinno zawierać oświadczenie o odstąpieniu od umowy?
Oświadczenie o odstąpieniu od umowy powinno zawierać następujące elementy:
- Wskazanie przedmiotu umowy;
- Wskazanie daty umowy;
- Wskazanie stron umowy;
- Wskazanie zapisu umownego przewidującego prawo do odstąpienia od umowy;
- Wskazanie daty oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
Uwarunkowane prawo odstąpienia od umowy
Uwarunkowane prawo odstąpienia od umowy (lex commisoria), polega na ustanowieniu zastrzeżenia prawa odstąpienia pod warunkiem. Strona lub strony będą miały możliwość skorzystania z tego prawa, pod warunkiem zaistnienia wskazanego w zastrzeżeniu zdarzenia przyszłego i niepewnego. Zastrzeżenie lex commisoria oznacza więc, że strona może odstąpić od umowy w przypadku, gdy druga strona umowy nie wykona zaciągniętego zobowiązania lub wykona je nienależycie. Najczęściej takie zastrzeżenie zawiera się, żeby zabezpieczyć się przed sytuacją, gdy dłużnik nie wykona albo nienależycie wykona zaciągnięte zobowiązanie z powodów niezależnych od siebie. Istnieje jednak także możliwość zawarcia takiego zastrzeżenia bez względu na to czy strona jest odpowiedzialna za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Przy ustanowieniu uwarunkowanego prawa odstąpienia od umowy wymagane jest wskazanie terminu, z którego upływem uprawnienie to wygasa.
Czym różni się pełnomocnictwo od prokury?
Konsekwencje skorzystania z umownego prawa odstąpienia
Skutki skorzystania z umownego prawa odstąpienia reguluje art. 395 § 2 k.c., który stanowi, że w razie wykonania tegoż prawa umowa uważana jest za niezawartą. Odstąpienie od umowy następuje więc z mocą wsteczną (ex tunc). Strony umowy zobowiązane są wtedy do zwrotu tego co już świadczyły w stanie niezmienionym, z wyjątkiem sytuacji, gdy zmiana była konieczna, jednak tylko w granicach zwykłego zarządu. Ponadto za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie. Gdy strona nie jest w stanie zwrócić przedmiotu umowy w stanie nienaruszonym, powstaje po jej stronie obowiązek naprawienia szkody, chyba, że szkoda ta nie wynika z jego winy.