Zgodnie z art. 860. § 1 kodeksu cywilnego, przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Umowa spółki oparta jest na zaufaniu między osobami zaangażowanymi w realizację wspólnego celu gospodarczego. W związku jako ważną cechę spółki cywilnej wymienia się zasadę niezmienności składu osobowego wspólników.
W doktrynie przyjmuje się, że zmiana składu osobowego spółki, polegająca na wstąpieniu do spółki nowego wspólnika, możliwa jest jedynie przez zmianę umowy spółki, za zgodą jej wierzycieli. Poglądy te uzasadnione są treścią art. Art. 863. § 1, zgodnie z którym wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Nie może więc przenieść tego udziału na inną osobę. Ponadto kolejny paragraf ww. artykułu stanowi, że w czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników. Art. 863 ma charakter bezwzględnie obowiązujący, przez co wspólnicy nie mogą klauzulami umownymi ustanawiać swobody rozporządzania udziałem w majątku wspólnym. W związku z tym zmiana wspólnika lub przystąpienie do spółki nowego wspólnika może nastąpić - z wyjątkiem przewidzianym w art. 872 - tylko przez zmianę lub zawarcie nowej umowy spółki. Art. 872 przewiduje, że można w umowie spółki zastrzec, że w miejsce zmarłego wspólnika do spółki wejdą jego spadkobiercy. Potwierdzeniem zasady wyrażonej w art. 863 jest Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 września 1995 r. SA/Ka 1686/94, który stwierdził, że poszerzenie składu osobowego spółki cywilnej jest możliwe tylko przez zawarcie nowej umowy między dotychczasowymi i nowymi wspólnikami.
Zobacz: Jak prawidłowo napisać umowę spółki cywilnej?
Polecamy: Skąd wziąć kasę fiskalną?
Przystąpienie kolejnej osoby oznacza nowe zobowiązanie nowego, innego składu wspólników. Nie jest to więc zmiana umowy, ale zmiana stron stosunku zobowiązaniowego, czyli nowa umowa." Zmiana składu osobowego spółki prawa cywilnego została jednak dopuszczona w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego. A mianowicie Sąd Najwyższy Izba Cywilna w Uchwale z dnia w 21 listopada 1995 r.III CZP 160/95 przyjął, że: "Dopuszczalne jest wstąpienie do spółki cywilnej nowego wspólnika i przejęcie przez niego dotychczasowych zobowiązań oraz uprawnień za zgodą pozostałych wspólników, w tym i jednocześnie ustępujących z tej spółki."
W uzasadnieniu do ww. Uchwały SN dowodził, że: "Wynikający z art. 863 § 1 kc zakaz rozporządzania udziałem w spółce cywilnej odnosi się do okresu istnienia samej spółki lub uczestnictwa w niej danego wspólnika.
Tym samym wspólnik może rozporządzić swoimi prawami w chwili wystąpienia z niej. Nie ma również przeszkód, aby nowy wspólnik wstępując w prawa dotychczasowych, występujących ze spółki wspólników równocześnie zobowiązał się w zamian do pokrycia nie tylko przyszłych zobowiązań spółki, ale i zobowiązań już istniejących.
Tym samym zobowiązanie takie, jeśli doszło do wiadomości wierzycieli, może być przez nich wykorzystane przy dochodzeniu swoich należności." Ponadto Sąd Najwyższy poparł ww. tezę w Postanowieniu z dnia 23 kwietnia 2008 r. III CSK 335/2007.
Zobacz: Egzekucja z majątku spółki cywilnej
W tymże Postanowieniu SN wskazuje: "(...)Przystąpienie nowego wspólnika do spółki cywilnej, w której wspólnikom przysługuje współwłasność łączna nieruchomości, wymaga zachowania formy szczególnej obowiązującej przy przeniesieniu własności nieruchomości. Nie można zaprzeczyć, że przecież wystąpienie ze spółki cywilnej wspólnika wypowiadającego swój udział - może być połączone z wstąpieniem na jego miejsce nowego wspólnika za zgodą pozostałych. W tej sytuacji nie sposób przyjąć, aby skutek w postaci zmiany kręgu współwłaścicieli łącznych nieruchomości nastąpił z mocy prawa. Nie ma zaś uzasadnionych podstaw, aby różnicować skutki ustąpienia wspólnika ze spółki cywilnej w odniesieniu do współwłasności nieruchomości od tego, czy w miejsce ustępującego wspólnika wstępuje, czy nie wstępuje inny wspólnik."
Polecamy: Co może stanowić wkład do spółki cywilnej?
Można więc przyjąć, że zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem, możliwa jest zmiana stron umowy spółki, bez konieczności jej rozwiązywania i ponownego zawiązywania. Przeciwnie, aby taka "podmiana" była skuteczna, bez negatywnych konsekwencji związanych z ustaniem bytu dotychczasowej spółki, nie powinna ona zostać rozwiązana. Rozwiązanie spółki prowadzi bowiem do ustania ciągłości spółki na tle prawa administracyjnego i podatkowego. Rozwiązanie dwuosobowej spółki cywilnej w wyniku np. wystąpienia wspólnika prowadzi do ustania bytu prawno-podatkowego, którym jest spółka cywilna i zmianie ulegnie forma organizacyjno-prawna prowadzonej działalności. W konsekwencji nastąpi zmiana podmiotu podatkowego w podatku od towarów i usług.
Podobnej sytuacji dotyczy Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodek Zamiejscowy w Krakowie z dnia 16 maja 1996 r. SA/Kr 1831/95. W ww. orzeczeniu NSA stwierdził: "Wystąpienie wspólnika ze spółki powoduje, iż ten podmiot przestał istnieć, a tym samym zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej."
Kanwą do wydania tejże sentencji była sytuacja, w której w celu zmiany składu osobowego 2 -osobowej spółki prawa cywilnego, została ona rozwiązana. Chociaż intencją osób zaangażowanych była "podmiana" w składzie osobowym wspólników, konsekwencje polegały na wykreśleniu spółki z Ewidencji prowadzonej przez Urząd Miejski oraz unieważnienie nadanego spółce numeru NIP.
W związku z tym, przy tego rodzaju przekształceniach w spółce 2 - osobowej, ważna jest sekwencja czynności zmierzających do zmiany składu osobowego. Jeżeli w miejsce ustępującego ma wstąpić nowy wspólnik, czynności te należy ze sobą powiązać jedną umową, lub wykonać je w takiej kolejności, żeby najpierw przystąpił do spółki nowy wspólnik (przez zmianę umowy spółki), a dopiero później wystąpił z niej odchodzący.