Zgodnie z art. 30 § 4 kp w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie umowy. Często prawidłowe sfomułowanie przyczyny wypowiedzenia nastręcza w praktyce wielu trudności. Chcąc rozstać się z pracownikiem, wielu pracodawców decyduje się na podanie „restrukturyzacji zatrudnienia” albo konkretniej „likwidacji stanowiska pracy” jako przyczyny zakończenia współpracy. Panuje dość powszechne przekonanie, że są to najłatwiejsze do zastosowania przyczyny wypowiedzenia, które jednocześnie są neutralne dla pracownika, ponieważ nie stawiają go w niekorzystnym świetle.
Zobacz: Firma w kryzysie – restrukturyzacja zobowiązań
Rzeczywiście, często redukcję zatrudnienia spowodowaną restrukturyzacją jest łatwiej opisać w wypowiedzeniu, niż na przykład zwolnienie z powodu braku „kompetencji miękkich” u pracownika. Ponadto, w toku ewentualnego sporu z pracownikiem, sąd pracy nie jest uprawniony do analizowania, czy restrukturyzacja będąca przyczyną redukcji etatów miała biznesowe uzasadnienie czy nie (tak między innymi Sąd Najwyższy w wyroku z 25 stycznia 2013 r., sygn. akt I PK 172/12).
Jednak w wielu przypadkach przeświadczenie o tym, że restrukturyzacja czy likwidacja stanowiska pracy jest najprostszym powodem jaki można podać w wypowiedzeniu, prowadzi do błędów i powierzchownego przygotowania do rozwiązania umowy o pracę, które mogą skutkować niekorzystnym dla pracodawcy rozstrzygnięciem w sądzie pracy.
Zobacz: Jak pracownik może wypowiedzieć umowę o pracę?
Przyczyna wypowiedzenia musi być prawdziwa i konkretna
Przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę musi być, między innymi, prawdziwa i konkretna. Zatem jeśli pracodawca wypowiada umowę o pracę z powodu likwidacji stanowiska, a w rzeczywistości powodem rozstania są inne okoliczności, to istnieje poważne ryzyko, że pracownikowi uda się zakwestionować w sądzie tę przyczynę jako fikcyjną i na przykład uzyskać przywrócenie do pracy. Jeśli natomiast pracodawca wypowiada umowę z powodu bliżej nieokreślonej „restrukturyzacji zatrudnienia” i nie precyzuje tego powodu w wypowiedzeniu, to naraża się na zarzut braku konkretności przyczyny wypowiedzenia i konieczność wypłaty odszkodowania na rzecz zwolnionego pracownika.
Przygotowanie procesu zwolnień to, między innymi, właściwe udokumentowanie zmian organizacyjnych powodujących konieczność redukcji zatrudnienia. Oznacza to w szczególności przygotowanie dokumentacji potwierdzającej ramy i przebieg restrukturyzacji. Pominięcie tego kroku znacząco utrudni obronę przed zarzutem, że restrukturyzacja zatrudnienia była fikcyjna.
Zobacz również: Czy można wręczyć pracownikowi wypowiedzenie drogą pocztową?
Orzecznictwo
Likwidacja stanowiska pracy albo restrukturyzacja zatrudnienia to grupa przyczyn wypowiedzenia określanych łącznie jako przyczyny niedotycząca pracownika. W praktyce oznaczają one na ogół zmiany organizacyjne powodujące konieczność wyeliminowania określonych stanowisk w ogóle albo zredukowania liczby osób zajmujących dane stanowisko lub stanowiska. W tym ostatnim przypadku pracodawca powinien ustalić kryteria, według których wybierze pracownika albo pracowników objętych zwolnieniami. Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się na temat prawidłowego formułowania kryteriów wyboru. W szczególności, w wyroku z dnia 25 stycznia 2013 r. (sygn. akt I PK 172/12) Sąd ten orzekł, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony powinno co do zasady określać przyczynę wyboru pracownika do zwolnienia (chyba że jest ona oczywista albo znana pracownikowi). Kolejne orzeczenia utrwaliły ten pogląd, np. wyrok z dnia 1 kwietnia 2014 r. (sygn. akt I PK 244/13).
Jak przygotować się do zwolnienia
Zatem przygotowując zwolnienia, pracodawca powinien pamiętać o tym, aby w wypowiedzeniu nie tylko określić zasadniczą przyczynę, np. likwidację jednego z trzech takich samych stanowisk pracy, ale również wskazać kryteria, którymi kierował się wybierając konkretnego pracownika.
Zobacz: Jak zwolnić pracownika? – poradnik krok po kroku
Pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników
Warto również pamiętać, że pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników objęty jest przepisami ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 ze zm.). Oznacza, to że decydując się na rozwiązanie umowy o pracę z powodu restrukturyzacji zatrudnienia albo likwidacji stanowiska pracy, należy sprawdzić, czy w okresie poprzedzających 30 dni były już przeprowadzane zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracowników, a jeśli tak, to jaką liczbę osób objęły. Pracodawca, który pomija tę kwestię, może nieświadomie naruszyć przepisy o zwolnieniach grupowych. Tym samym pracodawca naraża się na zarzut naruszenia przepisów o wypowiadaniu umów o pracę oraz niekorzystne rozstrzygnięcie w sądzie pracy.
Odprawa pieniężna
Pracodawcy, o których mowa w poprzednimi akapicie, muszą także pamiętać o konieczności wypłacenia zwalnianemu pracownikowi odprawy pieniężnej. Jej wysokość wynosi od jednokrotności do trzykrotności wynagrodzenia pracownika, obliczonego jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy. Maksymalna obowiązkowa wysokość odprawy ustalona jest jako piętnastokrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę. Obecnie wynosi ona 26,250 zł.
Zobacz: Czy dopuszczalne jest kilka wypowiedzeń zmieniających?
Niestety, wypłata odprawy nie jest remedium na wadliwie przeprowadzone zwolnienie i nie daje gwarancji, że pracownik nie będzie kwestionował wypowiedzenia przed sądem pracy. Jeśli pracownik skutecznie udowodniłby, że restrukturyzacja była fikcyjna, będzie to oznaczać, że odprawa została wypłacona nienależnie. Chcąc odzyskać wypłaconą kwotę, pracodawca będzie musiał co do zasady dochodzić jej zwrotu od pracownika na drodze sądowej.
Zwolnienie - krok po kroku
Zatem decydując się na rozstanie z pracownikiem, warto starannie przeanalizować przyczyny tej decyzji i odpowiednio je udokumentować. Jeśli zwolnienie dotyczy jednej z kilku osób na takim samym stanowisku, to należy ustalić kryteria, na podstawie których wybrany zostanie pracownik do zwolnienia. Następnym krokiem powinno być sporządzenie wypowiedzenia i opisanie przyczyny w taki sposób, by spełniała kryterium konkretności i (w razie konieczności) zawierała kryterium wyboru pracownika.
Autor: Adam Nierzwicki