Rząd przyjął nowe regulacje, które są wspólną inicjatywą legislacyjną Ministra Finansów, Ministra Sprawiedliwości oraz UOKiK. Propozycje te zostały zapowiedziane przez Premier Ewę Kopacz w kwietniu 2015 r. podczas obchodów 25-lecia Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Nowe przepisy odpowiadają na problemy konsumentów na różnych rynkach i są wynikiem analiz Ministra Finansów, Ministra Sprawiedliwości oraz UOKiK. Analizy te wykazały przede wszystkim, że konsumenci na rynku usług finansowych są niedostatecznie chronieni – np. oferowane im produkty są niedostosowane do ich potrzeb, oraz że system eliminowania niedozwolonych postanowień wzorców umów jest nieefektywny.
Zobacz: Obowiązki i prawa przedsiębiorcy wobec konsumenta
Tę sytuację ma poprawić nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Nowe rozwiązania były szeroko konsultowane ze środowiskami przedsiębiorców, prawników oraz organizacjami konsumenckimi.
Najważniejsze zmiany w ustawie
- Zabronione będzie proponowanie konsumentom nabycia usług finansowych, które nie odpowiadają ich potrzebom oraz proponowanie nabycia tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru. Celem tego rozwiązania jest nakłonienie przedsiębiorców do analizowania, czy dana usługa rzeczywiście odpowiada potrzebom konsumentów.
Zobacz: Nowe prawa konsumenta – poradnik
- Decyzje tymczasowe – na wzór postępowań w sprawie praktyk ograniczających konkurencję – szybka reakcja na praktyki zagrażające zbiorowym interesom konsumentów. Jeszcze w toku postępowania w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów decyzja tymczasowa zobowiąże przedsiębiorcę do zaniechania określonych działań. Pozwoli zapobiec uprawdopodobnionym zagrożeniom.
- Decyzja tymczasowa będzie wydawana na czas nie dłuższy niż do wydania decyzji kończącej postępowanie w sprawie.
- Przyspieszony tryb odwołań: przedsiębiorca będzie miał możliwość złożenia odwołania od decyzji tymczasowej. W takiej sytuacji UOKiK przekaże akta sprawy do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) nie później niż w ciągu 14 dni, a ten będzie miał 2 miesiące na rozpatrzenie odwołania.
- Wprowadzenie instytucji tajemniczego klienta, która pozwoli na uzyskanie dowodów w postępowaniu w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.
- UOKiK będzie mógł skorzystać z tego rozwiązania tylko za zgodą sądu.
- Instrument ten pozwoli na skontrolowanie informacji przekazywanych na etapie przedkontraktowym.
- UOKiK nie będzie stosował prowokacji, a jedynie będzie mógł sprawdzić sposób oferowania produktu lub usługi, a także procedurę zawierania umowy.
- Instytucja tajemniczego klienta będzie miała zastosowanie do wszelkich praktyk, które mogą naruszać zbiorowe interesy konsumentów.
Zobacz również: Jak konsumenci szukają i kupują w Internecie?
- Możliwość wyrażenia poglądu istotnego w sprawie – UOKiK będzie mógł wyrazić swój pogląd w indywidualnej sprawie przed sądem powszechnym, jeśli przemawia za tym interes publiczny. Pozwoli to Prezesowi UOKiK dzielić się z sądami wiedzą i dorobkiem orzeczniczym z zakresu prawa ochrony konkurencji i konsumentów, co umożliwi sądowi wszechstronne rozpoznanie sprawy.
- Możliwość publikowania bezpłatnych komunikatów i ostrzeżeń w publicznym radiu i telewizji – dzięki temu będzie możliwe szybkie i skuteczne ostrzeżenie konsumentów o zachowaniach lub zjawiskach, które istotnie zagrażają ich interesom.
Zobacz: Nowe prawo konsumentów i obowiązki e - sklepów
- Nowy model kontroli postanowień wzorców umów - to Prezes UOKiK w decyzji administracyjnej będzie rozstrzygał o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy i zakazywał jego dalszego wykorzystywania.
- Prezes UOKiK będzie mógł określić środki usunięcia skutków naruszenia zakazu stosowania postanowień niedozwolonych - np. poinformowanie konsumentów będących stronami umów o uznaniu klauzuli za niedozwoloną.
- Decyzje UOKiK uznające postanowienie za niedozwolone będą mieć skutek tylko w stosunku do przedsiębiorcy, który je stosuje.
- Postępowanie będzie wszczynane z urzędu lub z inicjatywy konsumentów, rzeczników konsumentów, Rzecznika Ubezpieczonych oraz organizacji konsumenckich, którzy uzyskują status zawiadamiającego.
- Większą skuteczność eliminacji klauzul z wzorców umów zapewni możliwość nakładania kar przez UOKiK za stosowanie postanowień niedozwolonych – do 10 proc. obrotu.
- Przedsiębiorca będzie miał także możliwość uniknięcia kary jeśli sam zobowiąże się do zmiany praktyk.
- Przedsiębiorca będzie miał możliwość złożenia odwołania od decyzji do SOKiK.
- Kontrola incydentalna, czyli indywidualne dochodzenie praw przez konsumenta w związku ze stosowaniem klauzuli, będzie nadal sprawowana przez sądy cywilne.
- Decyzje UOKiK będą publikowane na stronie Urzędu.
- Dotychczasowy charakter rejestru klauzul niedozwolonych zostanie utrzymany przez wskazany w ustawie czas.
Zobacz: Jak rozwinąć firmę w sieci?
Klauzule abuzywne
Zmiany dotyczące systemu kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umowy mają na celu eliminację problemów w jego funkcjonowaniu - rozbieżności w doktrynie i orzecznictwie dotyczących tzw. rozszerzonej prawomocności wyroku wpisanego do rejestru oraz wnoszenia pozwu o stwierdzenie abuzywności jedynie w celach zarobkowych. Zgodnie z aktualnym modelem kontrolę wzorców umów sprawuje SOKiK (tzw. kontrola abstrakcyjna), sądy powszechne (tzw. kontrola incydentalna) oraz Prezes UOKiK (w ramach postępowań administracyjnych). Dzięki proponowanym zmianom kontrola abstrakcyjna wzorców będzie szybsza i sprawniejsza. Indywidualne dochodzenie praw przez konsumenta w związku ze stosowaniem klauzuli abuzywnej (tzw. kontrola incydentalna) – będzie nadal sprawowana przez sądy cywilne.
Rząd przyjął projekt ustawy na posiedzeniu w dniu 7 lipca. Projekt trafi następnie do Sejmu. Ustawa przewiduje 6-miesięczne vacatio legis. Pozwoli to wszystkim uczestnikom rynku na dokładne zapoznanie się z regulacjami.