Nieuświadamianą prawdą jest fakt, iż każdego dnia my – konsumenci zawieramy umowy z kontrahentami. Codziennie stajemy się stronami rozlicznych niepisanych umów; chociażby dokonując zakupów spożywczych finalizujemy niepisaną umowę, na podstawie której sprzedawca zobowiązany jest do zapewnienia odpowiedniej jakości i przydatności do spożycia zakupionych przez nas produktów, my zaś do uiszczenia za nie odpowiedniej sumy pieniężnej.
W dzisiejszych czasach umowy ustne zdają się odchodzić do lamusa. Przyczyn owej tendencji upatrywać można w samej naturze i specyfice niepisanych umów, jak również w stale zmniejszającym się stopniu zaufania społecznego. Dużo łatwiej jest bowiem odstąpić od tego typu umowy i zarazem dużo trudniej udowodnić, że takowa w ogóle miała miejsce.
Polecamy: Unijne fundusze na promocję firmy za granicą
W określonych przypadkach spisanie umowy jest wymagane przepisami prawnymi. Konieczność taka istnieje w przypadku m. in. umów zawieranych z bankami, firmami ubezpieczeniowymi czy biurami podróży. Złożony pod umową podpis jest aktem naszej akceptacji w całości owej umowy i zobowiązuje nas do wypełnienia wszelkich jej postanowień.
Od powyższej reguły istnieją jednak odstępstwa zawarte w przepisach prawa cywilnego odnoszących się do tzw. klauzul niedozwolonych. Stosownie do nich postanowienia umowy zawartej z konsumentem, które nie były z nim indywidualnie uzgodnione, nie są wobec niego wiążące, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami a także rażąco naruszają jego interesy. Jako „nie uzgodnione indywidualnie” rozumieć należy te zapisy umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu.
W szczególności odnosi się to do regulacji przejętych z gotowych wzorców umów, często przedstawianych przez kontrahenta konsumentowi do podpisu. Praktyki takie dają klientowi jedynie dwie możliwości – może on podpisać kontrakt bądź odrzucić go w całości. Owa norma prawna nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny.
Polecamy: Jakie jest wsparcie pomostowe w projektach POKL?
W związku z powyższym umowa, chociaż zgodna z prawem, może zawierać zapis (zdanie, postanowienie, paragraf), który jest już z prawem niezgodny, czyli wyżej wspomnianą klauzulę niedozwoloną. Przykładowo w umowie nie może znaleźć się zapis, który:
- daje kontrahentowi możliwość wprowadzenia zmian w umowie bez zgody konsumenta,
- uzależnia zawarcie umowy od tego, czy konsument zobowiąże się podpisać kolejne umowy,
- nie daje konsumentowi możliwości rozwiązania umowy, a pozwala na to kontrahentowi,
- zobowiązuje tylko konsumenta (kontrahenta nie) do zapłacenia odstępnego lub kary umownej,
- przewiduje obowiązek zapłaty za wadliwie wykonaną usługę,
- wyłącza jurysdykcję polskich sądów.
Podane wyżej możliwości nie wyczerpują szerokiego wachlarza tego typu klauzul. Rejestr klauzul niedozwolonych prowadzony na podstawie orzecznictwa sądów przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) niestety stale się rozrasta.
Klauzulę można uznać za niedozwoloną na podstawie orzecznictwa sadów powszechnych (rejonowych lub okręgowych) z powództwa cywilnego lub na podstawie decyzji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Jeśli sąd powszechny uzna zapis za niedozwolony wówczas przestaje on obowiązywać jedynie danego konsumenta. W takiej sytuacji umowa pozostaje nadal w mocy z wyłączeniem kontrowersyjnego zapisu. Jednak każda następna osoba musi, nawet identyczny zapis w umowie z tym samym kontrahentem, zaskarżyć w sądzie, co uruchamia owy proces na nowo.
W przypadku gdy decyzja taka zostanie wydana przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów klauzula zostanie wpisana do rejestru prowadzonego przez UOKiK i tym samym przestanie obowiązywać wszystkich konsumentów stając się niezgodną z obowiązującym powszechnie prawem.
Zobacz serwis: ABC umów
Ada Zalewska, Portal Doradca-UE