W dniu 12 listopada 2014 r. Sąd Najwyższy wydał wyrok w sprawie o sygn. akt I UK 126/2014. Rozstrzygnięcie dotyczyło odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne od wynagrodzeń otrzymywanych przez członków zarządu spółki akcyjnej, zatrudnionych na podstawie tzw. kontraktu menadżerskiego zawartego ze spółką w ramach działalności gospodarczej prowadzonej przez menadżerów.
Zobacz: Wygaśnięcie mandatu a odwołanie członka zarządu
Stanowisko spółki
Sprawa rozpoczęła się od wniosku spółki o wydanie przez ZUS interpretacji indywidualnej w trybie art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672, tekst jednolity). We wniosku spółka wyraziła pogląd, że członkowie zarządu spółki, którzy prowadzą działalność gospodarczą w zakresie usług zarządzania i którzy jednocześnie zawarli z tą spółką umowy o świadczenie usług w zakresie zarządzania (tzw. kontrakty menadżerskie), podlegają ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu wyłącznie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.
Zobacz: Kadencja a mandat członka zarządu
Rozstrzygnięcie tego zagadnienia ma realny wpływ z jednej strony na koszty zatrudnienia członków zarządów spółek, a z drugiej strony na wysokość osiąganego przez nich faktycznego dochodu. Uznanie stanowiska spółki za prawidłowe oznaczałoby, że menadżer zobowiązany jest jedynie do opłacenia zryczałtowanych, stosunkowo niskich, składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej przez siebie działalności. W przeciwnym razie, obowiązek odprowadzania składek obciążałby spółkę (jako płatnika składek), która powinna naliczyć i odprowadzać składki od przychodów osiąganych z kontraktów menadżerskich na takich samych zasadach jak od umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.
Zobacz: Reprezentacja łączna jednego prokurenta z członkiem zarządu
Stanowisko ZUS
ZUS uznał stanowisko spółki za nieprawidłowe przyjmując, że w tym przypadku tytułem do podlegania ubezpieczeniom społecznym jest kontrakt menadżerski, który „pochłania” odrębny tytuł do ubezpieczeń, jakim co do zasady jest prowadzenie działalności gospodarczej. Spółka złożyła odwołanie od decyzji ZUS do Sądu Okręgowego.
Zobacz też: Zatrudnienie członka zarządu sp. z o.o. w spółce
Stanowisko Sądu
W toku postępowania, sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko prezentowane przez spółkę, natomiast sąd drugiej instancji uznał, między innymi, że kontrakt menadżerski stanowi samodzielną podstawę podlegania przez członków zarządu ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Sąd Najwyższy orzekł, że wyrok sądu drugiej instancji odpowiadał prawu. W uzasadnieniu, Sąd Najwyższy podniósł między innymi, że każda czynność zarządu wykonywana jest w imieniu zarządzanej spółki, a zatem występujący w charakterze przedsiębiorcy – menadżera członek zarządu, jako piastun osoby prawnej, może działać tylko jako organ spółki – w jej imieniu i na jej rachunek. Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, wykonywanie działalności gospodarczej charakteryzuje się wykonywaniem jej we własnym imieniu. W ocenie Sądu Najwyższego wiąże się to między innymi z samodzielnym podejmowaniem decyzji i ponoszeniem ryzyka oraz pełną odpowiedzialnością cywilną i publicznoprawną. Sąd powołał się na wcześniejsze orzeczenia, w których inne składy Sądu Najwyższego uznały, że ww. samodzielności nie wykazują członkowie zarządu, których łączy ze spółką stosunek pracy. Sąd orzekł, że w takiej samej sytuacji jak pracownicy znajdują się członkowie zarządu - przedsiębiorcy, który zawarli ze spółką kontrakty menadżerskie. Z tych względów Sąd uznał, że członek zarządu, który zawarł ze spółką kontrakt menadżerski nie jest samodzielnym przedsiębiorcą, bezpośrednio uprawnionym lub zobowiązanym do działania we własnym imieniu.
Zobacz: Czy nieodpłatne pełnienie funkcji członka zarządu jest przychodem?
Ponadto, według Sądu Najwyższego, jeśli członkowie zarządu spółki prowadzą jej sprawy jako podmioty wewnętrzne, działające w ramach zależności prawnej, to nie ma podstaw do „eksternalizacji” kosztów ubezpieczeń społecznych tych osób. Zatem, nawet jeśli kontrakt menadżerski został zawarty przez członka zarządu w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, to zarządzanie spółką na podstawie takiego kontraktu nie jest prowadzeniem działalności gospodarczej, która stanowiłaby tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym.
Podsumowanie
Powyższe oznacza, że w sytuacjach analogicznych do stanu faktycznego sprawy rozstrzygniętej przez Sąd Najwyższy, kontrakty menadżerskie, zawarte z członkami zarządu – przedsiębiorcami powinny być traktowane z punktu widzenia obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne tak samo, jak umowy cywilnoprawne zawierane z osobami niewykonującymi działalności gospodarczej. A zatem ma do nich zastosowanie art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121 tekst jednolity), a nie art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy.
Tezy omawianego orzeczenia mogą budzić pewne wątpliwości, zwłaszcza w kontekście jednakowej oceny sytuacji osób prowadzących działalność gospodarczą i w jej ramach współpracujących z zarządzaną spółką oraz osób, które łączy ze spółką stosunek pracy.
Zobacz: Czy składka na grupowe ubezpieczenia stanowi przychód pracownika?
Praktyczną konsekwencją wyroku jest to, że daje on uzasadnienia prawne dla działań podejmowanych przez ZUS, mających na celu uzyskanie od spółek „zaległych” składek na ubezpieczenia społeczne od wynagrodzeń płatnych w ramach kontraktu zawartego z członkiem zarządu prowadzącym jednocześnie działalność gospodarczą.
Orzeczenie zostało wydane w konkretnym stanie faktycznym, nie obejmował on przypadków, w których np. członek zarządu wykonuje swoje czynności jedynie na podstawie uchwały o powołaniu do zarządu, przewidującej jednocześnie wynagrodzenie z tego tytułu i z którym nie został zawarty kontrakt menadżerski. Tak uzyskany przychód nie podlega obowiązkowi odprowadzenia składek na ubezpieczenia społeczne. Stan faktyczny, w którym zapadł wyrok nie obejmował także przypadku, gdy członek zarządu spółki prowadzi działalność gospodarczą także w innym zakresie niż zarządzanie, a więc określony jest szerszy przedmiot działalności gospodarczej.
Autor: Adam Nierzwicki Kancelaria Wierzbowski Eversheds