Kto może pełnić funkcję prokurenta?

Tylko osoba fizyczna

W kodeksie cywilnym, w którym uregulowana jest instytucja prokury, znajduje się w zasadzie tylko jeden przepis dotyczący wymagań stawianych osobie mającej być prokurentem. Jest to art. 109² § 2 kc, który w sposób kategoryczny przesądza, że prokurentem może być tylko i wyłącznie osoba fizyczna. A contrario nie mogą być prokurentami osoby prawne i tzw. ułomne osoby prawne. Uzasadnienia takiej regulacji należy upatrywać w powszechnie akceptowanym w doktrynie przeświadczeniu, że prokura opiera się na szczególnej relacji zaufania, która możliwa jest wyłącznie w odniesieniu do osób fizycznych.

Spośród zaś osób fizycznych prokurentem może być wyłącznie ta, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, a więc jest pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona. Prokurentem nie może być osoba fizyczna nie mająca w ogóle zdolności do czynności prawnych, ani (inaczej aniżeli w przypadku „zwykłego” pełnomocnika: por. art. 100 kc) osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Zapisz się na nasz newsletter

Ograniczenia wynikające z kodeksu spółek handlowych

Kolejne ograniczenia wynikają z kodeksu spółek handlowych. Z treści art. 214 należy mianowicie wyprowadzić wniosek, że funkcji prokurenta spółki z.o.o. nie można łączyć z pełnieniem w tejże spółce funkcji członka rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. Identyczne ograniczenie występuje w spółkach akcyjnych. Tam również nie jest dopuszczalne łączenie roli członka zarządu i prokurenta (art. 387 ksh). Ratio legis wskazanej regulacji jest dość oczywiste: chodzi o zagwarantowanie obiektywizmu i prawidłowej kontroli w spółkach kapitałowych, a te nie byłyby osiągnięte, gdyby kontrolowany sam siebie kontrolował.

Ograniczenia wynikające z prawa upadłościowego i naprawczego

Przeszkodą w pełnieniu funkcji prokurenta jest również postanowienie sądu upadłościowego pozbawiające daną osobę fizyczną m.in. prawa pełnienia funkcji pełnomocnika w spółce handlowej, a więc również prokurenta. Zgodnie z art. 373 Prawa upadłościowego i naprawczego orzeczenie takie może zostać wydane w stosunku do osoby, która:

• będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości albo
• po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg handlowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, do których wydania lub wskazania była zobowiązana z mocy ustawy, albo
• po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości, albo
• jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie albo
• już co najmniej raz ogłoszono wobec niej upadłość, z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego i
• ogłoszono upadłość nie dawniej niż pięć lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości.

Zakaz orzekany jest na okres od 3 do 10 lat. Na stosunkowo zatem długi czas może on wyłączyć daną osobę od uczestnictwa w działalności gospodarczej m.in. w roli prokurenta.

Jak ogłosić upadłość jednoosobowej firmy?

Ograniczenia wynikające z prawa karnego

Zagadnieniem niezwykle interesującym i kontrowersyjnym jest pytanie o wpływ karalności za przestępstwa, w szczególności o charakterze gospodarczym na możność pełnienia funkcji prokurenta.

Prawomocne skazanie za jakiekolwiek przestępstwo, w tym gospodarcze nie jest równoznaczne z pozbawieniem prawnej możliwości powołania danej osoby na stanowisko prokurenta. Brak bowiem w odniesieniu do prokurenta przepisu analogicznego do art. 18 ksh, w którym ustawodawca enumeratywnie wyliczył funkcje w spółkach kapitałowych, których nie może pełnić osoba fizyczna skazana prawomocnie za przestępstwa określone w rozdziałach XXXIII-XXXVII kodeksu karnego oraz w art. 585, art. 587, art. 590, art. 591 kodeksu spółek handlowych. Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy jest art. 21a pkt. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, który wyraźnie stanowi, że sąd rejestrowy otrzymuje z Krajowego Rejestru Karnego informacje o prawomocnych skazaniach za wymienione wyżej przestępstwa tylko w stosunku do osób enumeratywnie wyliczonych w art. 18 ksh, wśród których nie ma prokurenta.

Nie oznacza to, że skazujący wyrok karny nigdy nie będzie ograniczeniem w pełnieniu funkcji prokurenta. Będzie, jeśli sąd karny, uznając oskarżonego winnym popełnienia określonego przestępstwa, wymierzy równocześnie środek karny określony w art. 39 pkt. 2 kk tj. zakaz zajmowania określonego stanowiska - w omawianym przypadku stanowiska pełnomocnika (w orzecznictwie podkreśla się bowiem, że zakaz powinien zostać sformułowany przez sąd w taki sposób, by wskazywał konkretne stanowisko, oznaczone przez wskazanie pełnionej funkcji bądź zajmowanej pozycji w ściśle określonej dziedzinie życia państwowego, społecznego, a także prywatnego, w związku z którą doszło do popełnienia przestępstwa tak: wyrok SN z dnia 14 stycznia 2009 roku V KK 245/08) . Przesłanką zastosowania tego środka jest ustalenie przez sąd, że sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska pełnomocnika albo okazał, że dalsze zajmowanie takiego stanowiska zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Zatem, przestępstwo nie musi być wcale tzw. przestępstwem gospodarczym. Teoretycznie może być to każde przestępstwo pod warunkiem, że jego popełnienie wykazywało silny związek z pełnioną funkcją prokurenta.

Dobitnym potwierdzeniem ograniczonego w czasie pozbawienia danej osoby prawa pełnienia funkcji prokurenta z uwagi na prawomocne orzeczenie wyrokiem karnym omawianego zakazu jest art. 21a pkt. 2 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, który stanowi że sąd rejestrowy otrzymuje z KRK informacje o orzeczonych środkach karnych z art. 39 pkt. 2 kk w stosunku do osób mających być wpisanymi lub już wpisanych m.in. w dziale II rejestru przedsiębiorców, a więc m.in. w stosunku do prokurentów (por. art. 39 pkt. 3 ustawy KRS).

Prokurent w spółkach kapitałowych

Ograniczenia wynikające z przepisów szczególnych

Na koniec wypada jeszcze wspomnieć o szczególnych ograniczeniach w pełnieniu funkcji prokurenta. I tak funkcji tej, przy prowadzeniu działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia państwowego lub komunalnego, nie może pełnić m.in.:

- radny gminy, powiatu i województwa  (art. 24fust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, art. 25b ust. 1 ustawy o samorządzie powiatu, art. 27b ust. 1 o samorządzie województwa

- poseł i senator (art. 34 ust. 1 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora).

Odpowiedzialność prokurenta