Przedawnienie - ochrona dla dłużnika, motywacja dla wierzyciela
Cywilnoprawne roszczenia majątkowe podlegają przedawnieniu. Przedawnienie z jednej strony zapewnia ochronę dłużnikowi, a z drugiej motywuje do działania wierzyciela. Podnosi ono bezpieczeństwo prawne obrotu gospodarczego. Znaczny upływ czasu może pogarszać położenie prawne dłużnika, ale także i wierzyciela. Po upływie czasu trudno nie tylko wykazać roszczenie, ale także - a nawet przede wszystkim - jego ewentualne wygaśnięcie. Przedawnienie roszczenia powoduje, że dłużnik może uchylić się od jego zaspokojenia. Takie ryzyko ma motywować wierzyciela do działania w czasie, kiedy do przedawnienia jeszcze nie doszło.
Wszystkie te przesłanki skłoniły ustawodawcę do znowelizowania przepisów dotyczących przedawnienia i jeszcze większego zdyscyplinowania stron stosunków prawnych. Nowelizacja, która weszła w życie 9 lipca 2018 r., zakłada przede wszystkim skrócenie podstawowych terminów przedawnienia, wprowadza też szczególne regulacje w relacjach przedsiębiorca - konsument.
Polecamy: Pakiet żółtych książek - Podatki 2018
Sześć lat zamiast dziesięciu
Obowiązujący przez lata przepis (art. 118 k.c.) zakładał ogólny 10-letni termin przedawnienia, z wyjątkiem roszczeń o świadczenia okresowe i roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (3-letni termin przedawnienia). Obecnie podstawowy termin przedawnienia uległ skróceniu do lat 6. Ustawodawca uznał, że skrócenie terminu przedawnienia przyczyni się do zwiększenia stabilności stosunków prawnych i będzie jednocześnie terminem wystarczającym na podjęcie przez uprawnionego czynności w celu dochodzenia roszczenia. Co to oznacza? Po upływie 6-letniego terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, nabywa uprawnienie do uchylenia się od jego zaspokojenia. Skorzystanie z tego uprawnienia powoduje, że roszczenie nie może być dochodzone, a sąd jest zobligowany do oddalenia powództwa. Skutek ten nie powstaje jednak z mocy prawa z upływem samego terminu przedawnienia (wyjątkiem są relacje z konsumentami - patrz niżej). Konieczne jest podniesienie zarzutu przedawnienia, co jest możliwe na każdym etapie postępowania, przed jego prawomocnym zakończeniem (por. wyrok SA w Łodzi z 19 marca 2015 r., sygn. akt I ACa 1335/14). Roszczenie, w stosunku do którego skutecznie podniesiono zarzut przedawnienia nie wygasa, lecz zamienia się w tzw. zobowiązanie niezupełne (naturalne). Jego cechą jest niemożność przymusowej realizacji.
Konsument nie musi podnosić zarzutu przedawnienia
Wyjątkowo zostały potraktowane, w zakresie przedawnienia, relacje przedsiębiorca - konsument. W przypadku roszczeń przysługujących przeciwko konsumentowi już z chwilą upływu terminu przedawnienia następuje przekształcenie roszczenia w zobowiązanie niezupełne i powstaje niemożność jego przymusowej realizacji. Zaostrzenie reżimu przedawnienia roszczeń przysługujących przedsiębiorcy wobec konsumenta uzasadniono potrzebą zapewnienia temu ostatniemu - jako słabszej stronie stosunku prawnego - niezbędnej ochrony. Rozwiązanie to dla przedsiębiorcy będzie miało oczywisty charakter dyscyplinujący. Przedsiębiorca, zagrożony skutkami przedawnienia już z mocy samej ustawy, powinien być wyjątkowo zmobilizowany, aby wykonać swoje prawo, realizując przysługujące mu roszczenia w określonym terminie. Co się stanie, gdy przedsiębiorca mimo to będzie próbował dochodzić przeciwko konsumentowi przedawnionego roszczenia? Sąd takie roszczenie oddali.
Firma pożyczkowa udzieliła pożyczki konsumentowi z terminem spłaty określonym na dzień 15 września 2018 r. Oznacza to, że termin przedawnienia upłynie z dniem 31 grudnia 2021 r. (dlaczego nie 15 września 2021 r. - o tym w dalszej części artykułu). Pożyczkobiorca nie wykonał w terminie swojego zobowiązania, jednak pracownik firmy pożyczkowej przeoczył ten fakt i przypomniał sobie o istniejącej wierzytelności dopiero w marcu 2022 r. Wówczas firma złożyła pozew przeciwko pożyczkobiorcy - konsumentowi. Sąd stwierdzi przedawnienie roszczenia, bez konieczności podnoszenia zarzutu przedawnienia przez pozwanego, i powództwo oddali.
Zobacz: Prawo dla firm
Przeczytaj w INFORLEX.PL Biznes cały artykuł: Nowe terminy przedawnienia roszczeń - skutki dla przedsiębiorców
W artykule przedstawiono również zarzut przedawnienia a nadużycie prawa oraz przepisy intertemporalne (przejściowe).