Samozatrudnienie a zawarcie umowy o współpracę

Co to jest samozatrudnienie?

Ze względu na wysokie koszty pracy, pracodawcy często decydują się na nawiązanie współpracy z dotychczasowymi pracownikami na podstawie umowy o świadczeniu usług w ramach prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, czyli tzw. samozatrudnienia.

Zwrot ten nie został zdefiniowany w przepisach. Powszechnie uznaje się, że chodzi o osobę fizyczną prowadzącą samodzielnie i na własny rachunek 1-osobową pozarolniczą działalność gospodarczą, która zawarła z pracodawcą umowę o świadczenie usług (wykonywanie dzieła) w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Podstawę tej działalności gospodarczej przez samozatrudnionego stanowi ustawa o swobodzie działalności gospodarczej.

Samozatrudnionym jest przedsiębiorca, który prowadzi działalność gospodarczą, czyli w sposób zorganizowany i ciągły wykonuje zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową (też polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż), a także wykonujący działalność zawodową.

Zasadnicza różnica między samozatrudnieniem, rozumianym jako osobiste świadczenie usług w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, a wykonywaniem pracy w ramach stosunku pracy na rzecz tego samego przedsiębiorcy sprowadza się zatem do rozluźnienia więzi między stronami przez usunięcie elementu podporządkowania.

Polecamy: Firma w spadku - zarząd sukcesyjny

Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!

Fikcyjne samozatrudnienie

Strony, nawiązując współpracę w ramach samozatrudnienia, podpisują najczęściej umowę o świadczenie usług. Do tego kontraktu na podstawie art. 750 ustawy – Kodeks cywilny stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące umowy zlecenia.

Zawierając umowę o współpracę, należy pamiętać, że sama jej nazwa nie musi wcale oznaczać, że faktycznie nie jest ona umową o pracę. W opinii Sądu Najwyższego, sąd może ustalić istnienie stosunku pracy nawet wtedy, gdy strony w dobrej wierze zawierają umowę cywilnoprawną, lecz jej treść lub sposób realizacji odpowiadają cechom stosunku pracy (wyrok SN z 3 czerwca 2008 r., I PK 311/07, OSNP 2009/19–20/258).

Przez nawiązanie stosunku pracy:

• pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę,
• pracodawca – do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.

Współpraca na takich warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy (art. 22 § 1 ustawy – Kodeks pracy, dalej: k.p.).

Właściciel piekarni podpisał z osobą, która miała zarejestrowaną działalność gospodarczą, dysponującą samochodem dostawczym, umowę o świadczenie usług. Przedmiotem tej umowy była sprzedaż pieczywa na targowisku z własnego samochodu. Konkretne godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy określał sam sprzedający. Usługodawca zgadzał się też, aby w niektóre dni pracę wykonywał brat samozatrudnionego. Z zawartych warunków współpracy wynika, że brak jest w nich elementów charakterystycznych dla stosunku pracy. W szczególności samozatrudniony nie był podporządkowany poleceniom usługodawcy. Nie musiał osobiście wykonywać zadań. Takie postępowanie jest prawidłowe.

Samozatrudnienie i umowy cywilnoprawne – wady i zalety

Właściwe ustalenie warunków kontraktu

Aby współpraca w ramach samozatrudnienia nie była uznana za obejście przepisów prawa pracy, należy wziąć pod uwagę tzw. definicję negatywną pozarolniczej działalności gospodarczej, określoną w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, dalej: ustawa o pdof (art. 5b ustawy o pdof). Za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

• odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności,
• są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,
• wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.

Celem wprowadzenia tej regulacji jest wykluczenie sytuacji, w których pracodawcy zmuszaliby pracowników do zakładania działalności gospodarczej jedynie ze względu na chęć obniżenia kosztów pracy pomimo, że w rzeczywistości charakter wykonywanych zadań na rzecz dotychczasowego pracodawcy nie uległ zmianie (postanowienie Pierwszego Urzędu Skarbowego w Bydgoszczy z 16 marca 2007 r., PD3.1–415–34/06, www.mf.gov.pl).

Wyłączenie odpowiedzialności

Nie można mówić o samozatrudnieniu, gdy odpowiedzialność (cywilnoprawną) wobec osób trzecich za rezultat oraz ich wykonywania przez samozatrudnionego ponosi wyłącznie zlecający (usługodawca). Przy ustaleniu warunków współpracy należy w umowie przenieść całość odpowiedzialności za wykonanie zlecenia wobec osób trzecich na zleceniobiorcę albo określić odpowiedzialność solidarną zleceniobiorcy i zlecającego.

Ewa M. prowadzi działalność gospodarczą polegającą na pakowaniu towarów na zlecenie. Usługi te wykonuje w magazynach kontrahenta zleceniodawcy. Ewa M. ponosi odpowiedzialność solidarną wobec kontrahentów zleceniodawcy za wszelkie szkody wynikłe w sposób pośredni lub bezpośredni z nienależytego wykonywania czynności na podstawie umowy. W tej sytuacji należy uznać, że wykonuje ona zadania w ramach samozatrudnienia.

Stopień podporządkowania

Cecha pozostawania pod kierownictwem jest właściwa stosunkowi pracy. Warunek jest spełniony, gdy występują wszystkie jego elementy, to znaczy praca jest wykonywana pod kierownictwem, w miejscu i w czasie określonym przez zleceniodawcę. Jeżeli zatem czynność zawiera w sobie jeden czy dwa elementy, ale trzeci już nie jest spełniony – cały warunek również nie będzie spełniony, a zatem będzie to samozatrudnienie.

Samozatrudnienie - czy to mi się opłaca?

Ryzyko gospodarcze

W związku z wykonywaniem usług usługobiorca może być zobowiązany do ponoszenia z własnego majątku określonych nakładów i wydatków, co przy umowie o pracę obciąża pracodawcę. Ponosi on też ryzyko gospodarcze, socjalne i techniczne. Pracownik z zasady otrzymuje wynagrodzenie bez względu na rezultat finansowy działalności pracodawcy. W ustaleniu warunków współpracy nie bez znaczenia pozostaje to, czy samozatrudniony będzie świadczył usługi tylko na rzecz jednego podmiotu, czy na rzecz większej ich liczby. Im większa jest liczba nabywców usług od samozatrudnionego, tym większe szanse na udowodnienie, że po jego stronie istnieje ryzyko ekonomiczne (a w związku z tym – że jest on przedsiębiorcą). O istnieniu ryzyka ekonomicznego (chęci jego ponoszenia) może też świadczyć fakt poszukiwania nowych odbiorców.

Spółka zawarła z kierowcami prowadzącymi działalność gospodarczą cywilnoprawne umowy o świadczenie usług prowadzenia pojazdu w międzynarodowym i krajowym przewozie rzeczy oraz usług towarzyszących. Spółka jest właścicielem pojazdów i licencjonowanym przewoźnikiem. Na wykonanie konkretnej usługi kierowca otrzymuje dodatkowo zlecenie, w którym określa się istotne warunki świadczenia, w tym proponowane wynagrodzenie. Może być ono przez kierowców negocjowane. Ponoszą oni ryzyko gospodarcze związane z możliwością nieuzyskania dochodów w związku z brakiem zleceń, możliwością lub koniecznością odmowy przyjęcia zlecenia bądź nieotrzymaniem wynagrodzenia w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy albo też potrącenia z jego wynagrodzenia kar lub odszkodowań powstałych z przyczyn leżących po ich stronie. Czynności wykonywane przez kierowców należy uznać za pozarolniczą działalność gospodarczą.

Bez kosztów

Współpraca w ramach samozatrudnienia oznacza równość podmiotów. Dlatego nie mają zastosowania przepisy prawa pracy chroniące słabszą stronę stosunku pracy, tj. pracownika. Podmiot zatrudniający zwolniony jest z wielu obowiązków i świadczeń. Nie musi ponosić kosztów badań lekarskich, szkoleń bhp czy wydatków związanych z dostarczeniem środków i narzędzi pracy czy odzieży roboczej. Podmiot zlecający świadczenie usług musi jednak zapewnić samozatrudnionemu wykonującemu obowiązki w zakładzie pracy lub innym wyznaczonym miejscu bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności ma zadbać m.in. o:

• organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
• zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp (w tym wydawanie poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowanie ich wykonania).

Obowiązki te muszą realizować także przedsiębiorcy, którzy – z racji tego, że nie zatrudniają w ogóle pracowników (nie mają statusu pracodawców) – korzystają z pracy innych osób wykonujących je na podstawie umów cywilnoprawnych lub w ramach własnej działalności gospodarczej.

Umowa o pracę, a świadczenie usług w ramach samozatrudnienia

Bez świadczeń

Samozatrudnionemu nie przysługuje dodatek za nadgodziny albo zwrot kosztów delegacji służbowych. Nie obowiązują go także przepisy Kodeksu pracy dotyczące trwałości i ochrony stosunku pracy, a także regulujące m.in. uprawnienia związane z rodzicielstwem. Samozatrudnionemu nie przysługuje urlop wypoczynkowy, a co za tym idzie, podmiot zatrudniający nie musi wypłacać wynagrodzenia urlopowego czy ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia nie obowiązuje kwota minimalnej pensji. Nie ma obowiązku wypłacania jej co najmniej raz w miesiącu.

Jeżeli dojdzie do rozwiązania umowy z samozatrudnionym z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, to samozatrudnionemu nie będzie przysługiwała odprawa z tytułu tzw. zwolnień grupowych przewidziana w ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. W umowie o świadczenie usług strony mogą jednak przewidzieć świadczenie na rzecz samozatrudnionego w przypadku wypowiedzenia umowy przez zlecającego, czyli świadczenie o podobnej funkcji co odprawa.

Po ilu miesiącach samozatrudnienia można dostać kredyt hipoteczny?

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 22 § 1, art. 207 § 2, art. 304 § 1 i 3 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 208),
• art. 734–751 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 121; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 827),
• art. 5b ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 361; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 915),
• art. 8 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844; ost. zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1654).