Faktoring łączy elementy różnych umów – przede wszystkim umowy cesji wierzytelności tj. umowy przenoszącej wierzytelności z majątku przedsiębiorcy (faktoranta) do majątku nabywcy (faktora), umowy zlecenia oraz innych umów, których przedmiotem jest świadczenie usług. Często faktor w ramach umowy zobowiązuje się do wykonania czynności dodatkowych, niezwiązanych już bezpośrednio z samą cesją, jak np. doradztwo prawne, usługi marketingowe, usługi związane z windykacją należności.
W umowach faktoringu znajdziemy więc klauzule charakterystyczne dla różnych typów umów. Dopuszczalność zawierania umów faktoringowych wynika z zasady swobody umów określonej w art. 353¹ kodeksu cywilnego, zgodnie z którym strony zawierające umowę, mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Zobacz: Jak uniknąć niedozwolonych klauzul umownych?
W praktyce w umowie faktoringu strony umieszczają klauzule typowe dla cesji wierzytelności czy umowy zlecenia. Ponadto w umowie faktoringu zamieszcza się często np.: klauzule dotyczące podziału ryzyka na wypadek niewypłacalności dłużnika (klauzule przewidujące zwrotne przejście wierzytelności na faktoranta), klauzule zakładające tzw. cesję globalną (czyli przejęcie przez faktora wszystkich, zarówno istniejących jak i przyszłych wierzytelności, które przysługują lub będą przysługiwać faktorantowi), klauzule dotyczące zasad powiadamiania dłużnika (w wypadku faktoringu otwartego – dłużnik jest powiadamiany, podczas gdy faktoring tajny zakłada nieinformowanie dłużnika o dokonanej cesji). Zgodnie z w/w zasadą autonomii kontraktowania, strony mają swobodę kształtowania relacji i treści wzajemnych zobowiązań.
Istnieją jednak pewne ograniczenia dla stron stosunków obligacyjnych, w tym stron umów faktoringu, w formułowaniu treści umowy. Mają tutaj zastosowanie ogólne zasady kreowania stosunków zobowiązaniowych.
Polecamy: Co to jest faktoring i jakie są jego rodzaje?
Po pierwsze niedopuszczalne będzie zawarcie w umowie faktoringu postanowienia sprzecznego z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa (ius cogens) oraz przepisami semiimperatywnymi, tj. określającymi minimalne wymogi ochrony prawnej, a więc postanowienia sprzecznego z ustawą.
Przykładowo:
- niedopuszczalne jest zamieszczenie w umowie jako warunku takiego zastrzeżenia, które nie może być uznane jako warunek w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego (art. 89 i art. 94) i od jego ziszczenia się uzależniać możliwość odstąpienia od umowy;
- sprzeczna z ustawą (z art. 83 Prawa upadłościowego i naprawczego) jest klauzula przewidująca zmianę lub rozwiązanie umowy na wypadek ogłoszenia upadłości jednej ze stron umowy;
- niedopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania zobowiązania pieniężnego;
- nieważna jest klauzula umowna, na mocy której strony dokonują umownego wyłączenia odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego (zrzeczenie się odsetek z góry, jeszcze przed ich powstaniem),
- nieskuteczne jest także zastrzeżenie prawa do odstąpienia umowy bez określenia terminu na jego wykonanie;
- sprzecznym z ustawą jest również postanowienie umowne, uprawniające do naliczania za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego odsetek wyższych niż maksymalne odsetki umowne (w rozumieniu art. 359 k.c.);
- nieskuteczne jest ponadto ustalenie w umowie innego okresu przedawnienia roszczeń stron, niż to wynika z ustawy.
Po drugie granice swobody umów wyznaczają zasady współżycia społecznego, a więc normy pozaprawne, takie jak np.: zasada uczciwości i rzetelności kupieckiej, zasada lojalnego, opartego na zaufaniu, postępowania wobec kontrahenta w trakcie kształtowania treści umowy i jej realizacji.
Przykładowo za niedopuszczalne można uznać nieuzasadnione rażąco nierównoważone ukształtowanie wzajemnych praw i obowiązków stron (na granicy wyzysku) czy też klauzule, z których wynika, że stwierdzenie, czy doszło do zawinionego niewywiązania się z umowy przez jedną stronę, należy do wyłącznej oceny drugiej strony tej umowy.
Polecamy: Na czym polega umowa faktoringu?
Po trzecie autonomia stron w kształtowaniu treści kontraktu jest ograniczona naturą (właściwością) zobowiązania. Postanowienia umowy sprzeczne z celem stosunku obligacyjnego są nieważne. Dla przykładu sądy uznają, iż sprzeczność taka występuje w wypadku zawarcia w umowie klauzuli dopuszczającej dokonywanie jednostronnej zmiany umowy w dowolnym czasie przez jedną ze stron (np. zmiany regulaminów wiążące drugą stronę).
Zamieszczenie nieważnych postanowień w każdej umowie, także w umowie faktoringu wywołuje skutki wynikające z ogólnych reguł dokonywania czynności prawnych, określone w art. 58 k.c. Co do zasady przekroczenie granic autonomii kontraktowania oznacza nieważność całej umowy. Jeśli jednak naruszenie swobody umów dotyczyło tylko części umowy, wówczas czynność jest ważna w pozostałej części, chyba że bez postanowień dotkniętych nieważnością umowa nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.).