Rozwiązanie umowy za porozumieniem stron wymaga zgodnego oświadczenia woli obu stron umowy, decydujących się na rozwiązanie stosunku pracy w ustalonym terminie. Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron nie musi nastąpić w formie pisemnej. Jednak ze względów dowodowych najkorzystniej jest zachować tę formę, tak aby uniknąć ewentualnych sporów co do osiągnięcia porozumienia lub daty rozwiązania umowy o pracę. Tego rodzaju porozumienie jest wiążące dla obu stron. Dlatego też pracownik nie może swobodnie zmienić zdania i wycofać się z już zawartego porozumienia. Nie ma też możliwości późniejszego odwołania swojego oświadczenia, gdyż odwołanie oświadczenia woli, które zostało złożone pracodawcy, jest skuteczne tylko wówczas, gdy doszło do niego jednocześnie ze złożonym oświadczeniem lub wcześniej (art. 61 ustawy – Kodeks cywilny, dalej: k.c.). Zatem zmiana zdania przez pracownika, który najpierw zgodził się na rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, a następnie uznał, że jest to dla niego niekorzystne, nie jest wiążąca dla pracodawcy.
Wycofanie się z zawartego porozumienia wymaga zgody drugiej strony.
Pracodawca może więc nie zgodzić się na zmianę zdania przez pracownika i uznać, że zawarte porozumienie jest skuteczne i powoduje rozwiązanie umowy. Pracownik może natomiast próbować uchylić się od skutków swej zgody na rozwiązanie umowy, powołując się na wady swego oświadczenia woli określone w art. 82–88 k.c.
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!
Miejsce wypłaty wynagrodzenia – jak określić?
Działanie pod wpływem błędu
Pracownik, który wyraził zgodę na rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron, może uchylić się od skutków tego porozumienia, powołując się na działanie pod wpływem błędu, który jest jedną z wad oświadczeń woli. Może powoływać się jednak tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.
W związku ze wzmożoną ochroną zatrudnienia kobiet w ciąży przyjmuje się, że jeżeli pracownica wystąpiła z inicjatywą zawarcia porozumienia lub wyraziła zgodę na porozumienie dotyczące rozwiązania jej umowy o pracę, a nie wiedziała, że jest w ciąży, to może uchylić się od skutków swojego oświadczenia jako złożonego pod wpływem błędu. Tak też wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 19 marca 2002 r. (I PKN 156/01, OSNP 2004/5/78, patrz: www.ekspert3.inforlex.pl), gdzie stwierdzono, że błąd pracownicy, która złożyła pracodawcy ofertę rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron, nie wiedząc, że jest w ciąży, polega na wadliwym powzięciu woli (mylnym wyobrażeniu o istniejącym stanie rzeczy) oraz że pracownica, która nie wiedząc, że jest w ciąży, złożyła oświadczenie woli zmierzające do rozwiązania umowy o pracę, może się uchylić od skutków tego oświadczenia niezależnie od tego, czy błąd został wywołany przez pracodawcę, czy wiedział on o błędzie lub mógł go z łatwością zauważyć. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 11 czerwca 2003 r. (I PK 206/02, OSNP/2004/16/278, patrz: www.ekspert3.inforlex.pl). Stanowisko orzecznictwa jest więc już w tym zakresie ugruntowane.
Pracownica może uchylić się od oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę, jeżeli w chwili jego złożenia nie wiedziała o ciąży.
Błąd polega bowiem na mylnym wyobrażeniu, nie tylko o treści złożonego oświadczenia woli (niezgodności między prawidłowo powziętą wolą a wadliwym jej oświadczeniem), ale także na mylnym wyobrażeniu o istniejącym stanie rzeczy (np. o stanie ciąży). Trudno stwierdzić, jakie racjonalne argumenty mogłyby przemawiać za przyjęciem, że gdyby pracownica wiedziała, że jest w ciąży, to zrezygnowałaby z bezpieczeństwa prawnego, ekonomicznego i socjalnego, a także komfortu psychicznego, jaki stwarza jej pozostawanie w zatrudnieniu, i podjęła decyzję o dobrowolnym rozwiązaniu umowy o pracę.
Skutki uchylenia się przez pracownicę od porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę powstają z chwilą złożenia pracodawcy stosownego oświadczenia na piśmie. Jednak jej zgodę na rozwiązanie umowy za porozumieniem stron uznaje się za nieważną już od chwili jej złożenia. Oznacza to, że od chwili, gdy pracownica uchyli się od skutków rozwiązania umowy o pracę, pracodawca powinien przyjąć, że stosunek pracy trwa nadal i w ogóle nie uległ wcześniej rozwiązaniu. Powinien więc np. anulować wydane pracownicy świadectwo pracy i uznawać ciągłość jej zatrudnienia. Przyjmuje się bowiem, że uchylenie się przez pracownika od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pracodawcy pod wpływem błędu w porozumieniu o rozwiązaniu umowy o pracę (...) obejmuje wszystkie skutki tej czynności prawnej (wyrok SN z 26 czerwca 2006 r., II PK 337/05, OSNP/2007/13–14/189, patrz: www.ekspert3.inforlex.pl).
Kiedy wypowiedzenie umowy o pracę jest przyjęte?
PRZYKŁAD
Anna P. zgodziła się na rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron (z datą podpisania pisma). Jednak po upływie 7 dni od zawarcia tego porozumienia dowiedziała się, że jest w drugim miesiącu ciąży. Złożyła wówczas pracodawcy pisemne oświadczenie, że uchyla się od skutków tego porozumienia, gdyż działała pod wpływem błędu, nie mając świadomości, że jest w ciąży. Podkreślała, że chce nadal pozostawać w stosunku pracy. Pracodawca uznał, że jej pismo jest już bez znaczenia, bo wcześniej doszło do rozwiązania umowy o pracę. Anna P. złożyła wówczas pozew do sądu pracy, wnosząc o ustalenie, że nadal jest pracownikiem, gdyż uchyliła się od swego wcześniejszego oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę. Sąd uwzględnił jej powództwo, uznając, że skutecznie uchyliła się ona od skutków prawnych swego oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę, jako złożonego pod wpływem błędu. Postępowanie pracodawcy było zatem nieprawidłowe.
Ciąża po zawarciu porozumienia
Inaczej jest natomiast wówczas, gdy pracownica zaszła w ciążę później, już po zawarciu porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę. Nieskuteczność powoływania się na błąd, jako wadę oświadczenia woli, w sytuacji, w której pracownica zaszła w ciążę już po złożeniu oświadczenia woli zmierzającego do rozwiązania stosunku pracy, wynika stąd, że istotą błędu, jako wady oświadczenia woli, jest mylne wyobrażenie osoby składającej takie oświadczenie o istniejącym stanie rzeczy. Błąd, w rozumieniu art. 84 k.c., nie odnosi się do mylnego wyobrażenia o zdarzeniach, które mogą dopiero powstać i wywołać przekonanie osoby składającej oświadczenie, że jego wcześniejsze złożenie było decyzją niekorzystną (wyrok SN z 16 czerwca 2009 r., I PK 17/09, niepubl., patrz: www.ekspert3.inforlex.pl). Podobnie należałoby ocenić sytuację, gdy pracownica zaszła w ciążę już po zawarciu porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę, lecz przed datą rozwiązania umowy o pracę. Strony mogą bowiem zawrzeć porozumienie o zgodnym rozwiązaniu umowy o pracę, ustalając odległy (nawet o kilka miesięcy) termin rozwiązania umowy. Jeśli więc pracownica zaszła w ciążę w okresie po zawarciu porozumienia a przed rozwiązaniem się umowy o pracę, to brak jest podstaw, aby uznać rozwiązanie umowy o pracę w tym okresie za wadliwe. Wyraźnie wskazywał na to Sąd Najwyższy w wyroku z 5 października 2007 r. (II PK 24/07, niepubl., patrz: www.ekspert3.inforlex.pl), uznając, że art. 177 § 1 k.p. nie daje podstawy do uznania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron zawartym z pracodawcą przez pracownicę, która nie była w ciąży, a zaszła w ciążę przed określonym w porozumieniu terminem rozwiązania umowy. Ponadto Sąd Najwyższy wskazał, że przepis art. 8 k.p. nie stanowi podstawy dla domagania się przez pracownicę, która w dacie składania oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę nie była w ciąży, a zaszła w ciążę po tej dacie, ustalenia, że umowa o pracę trwa nadal.
Ochrona z art. 177 k.p. dotyczy bowiem sytuacji, gdy to pracodawca wypowiada lub rozwiązuje z pracownicą w ciąży umowę o pracę (czyli nie następuje to na mocy porozumienia stron).
Niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy – prawa pracownika
Wzór pisma o uchyleniu się od skutków rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron pod wpływem błędu
PRZYKŁAD
3 marca 2014 r. Ewa K. i jej pracodawca ustalili, że umowa o pracę rozwiąże się za porozumieniem stron 31 marca 2014 r. 28 marca 2014 r. Ewa K. podczas badania lekarskiego dowiedziała się, że od 2 tygodni jest w ciąży. Złożyła wówczas pracodawcy pismo, w którym wskazała, że uchyla się od swego oświadczenia woli, gdyż, zgadzając się na rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron, nie wiedziała, że jest w ciąży. Pracodawca uznał jednak, że to uchylenie się jest bezskuteczne, a porozumienie o rozwiązaniu umowy nadal obowiązuje i 2 kwietnia 2014 r. wydał jej świadectwo pracy. Ewa K. złożyła wówczas pozew do sądu pracy, domagając się ustalenia, że nadal pozostaje w stosunku pracy, gdyż uchyliła się od porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę. Sąd jednak oddalił jej powództwo, wskazując, że brak jest podstaw do uznania jej oświadczenia o uchyleniu się od zgody na rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron za skuteczne, gdyż zaszła ona w ciążę już po dacie zawarcia porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę.
W związku z tym postępowanie pracodawcy było prawidłowe.
Roczny termin
Pracownica, chcąc uchylić się od skutków swego oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, może to uczynić tylko w ciągu roku – składając odpowiednie pismo. Po tym terminie uprawnienie do uchylenia się od złożonego oświadczenia wygasa (art. 88 k.c.). Przyjmuje się ponadto, że uchylenie to może nastąpić nie tylko w piśmie skierowanym do pracodawcy, ale również w pozwie skierowanym do sądu przeciwko firmie. Wówczas jednak datą uchylenia się od skutków oświadczenia woli jest chwila doręczenia pozwu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 29 czerwca 1999 r., I ACa 192/99, OSA/2000/3/13, patrz: www.ekspert3.inforlex.pl).
Wysokość wynagrodzenia pracownika zatrudnionego ponownie
PODSTAWA PRAWNA:
● art. 8, art. 30 § 1 pkt 1, art. 177 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 208),
● art. 61, art. 82–88 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 121).