Podstawą gospodarki jest przekonanie, że konkurencja między podmiotami rynkowymi jest zdrowa. Dlatego każde działania które dają nieuczciwą przewagę jednym kosztem drugich (zwłaszcza zawierane porozumienia pomiędzy przedsiębiorstwami) są zwalczane przez państwo za pomocą odpowiednich systemów prawnych.
System prawnej ochrony konkurencji składa się z:
- ochrony konkurencji w interesie publicznym, a w tym ochrony konkurencji jako mechanizmu ekonomicznego oraz ograniczenia konkurencji w interesie publicznym;
- z ochrony konkurencji w interesie prywatnym konkurentów i konsumentów, w tym zwalczania czynów nieuczciwej konkurencji oraz zakazu konkurencji (wynikającego w prawa pracy oraz z zawartych umów).
Unijne zasady ochrony konkurencji i dostosowane do nich polskie przepisy zakazują:
- zawierania porozumień między przedsiębiorstwami, zrzeszania się przedsiębiorstw i uzgadniania takich wspólnych działań, których celem lub skutkiem jest zapobieganie, ograniczanie czy zniekształcanie konkurencji;
- wszelkiej pomocy publicznej, która zniekształca lub grozi zniekształceniem konkurencji przez faworyzowanie niektórych przedsiębiorstw lub produktów.
Polecamy: Kryteria kontroli koncentracji przedsiębiorców
Za szczególnie szkodliwe dla konkurencji uważane są porozumienia monopolistyczne. Dlatego też prawo antymonopolowe zakazuje przedsiębiorstwom zawierania:
• porozumień cenowych polegających na wspólnym ustalaniu cen i zasad ich kształtowania;
• porozumień kontyngentowych polegających na ustalaniu lub ograniczaniu wielkości sprzedaży lub skupu towarów;
• porozumień bojkotowych polegających na ograniczeniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku podmiotów nieobjętych porozumieniem;
• porozumień kondycjonalnych polegających na uzgadnianiu przez konkurentów warunków umów zawieranych z innymi stronami.
Porozumienia takie mogą być jednak zabronione przez stosowny urząd lub komisję antymonopolową tylko wtedy, gdy rzeczywiście ograniczają, hamują lub zniekształcają konkurencję. Jeśli takiego oddziaływania nie da się stwierdzić, zakaz nie może być wydany.
Przeczytaj także: Czym są koncentracje przedsiębiorców i dlaczego są kontrolowane
Odnosi się to szczególnie do tzw. porozumień o mniejszym znaczeniu, a więc zawieranych przez małe i średnie przedsiębiorstwa, które ze względu na wielkość ich udziałów rynkowych i obrotów nie wywołują znaczących skutków ekonomicznych. Może się to odnosić także do tzw. porozumień obronnych zawieranych przez MSP, jeśli „stwarzają one firmom słabym lub wstępującym na rynek możliwości nawiązania rzeczywiście skutecznej rywalizacji z już istniejącymi dużymi przedsiębiorstwami” [Klimczak, Olszewski, Pisz (red.), 1999, s. 142]. Zwolnione od zakazu mogą być też tzw. porozumienia kooperacyjne, np. porozumienia o wspólnym marketingu, wspólnej działalności badawczo-rozwojowej itp.
Prawo antymonopolowe chroni konkurencję przed nadużywaniem przez przedsiębiorstwa dominującej pozycji na rynku. Taka niedozwolona dominacja może się przejawiać:
- narzucaniem partnerom gospodarczym takich warunków zawierania umów, które są korzystniejsze dla podmiotu dominującego;
- uzależnianiem zawarcia umów od spełnienia dodatkowych warunków (świadczeń) niezwiązanych z umową;
- przejmowaniem przedsiębiorstw (zwłaszcza tzw. wrogie przejęcia) osłabiającym konkurencję;
- łączeniem funkcji kierowniczych w zarządach lub radach nadzorczych konkurujących podmiotów gospodarczych.
Polecamy: Jak określić właściwość delegatur UOKiK
Ochrona konkurencji obejmuje ponadto zakaz czynów uznanych za nieuczciwą konkurencję. Takimi czynami są wszelkie działania sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagrażają lub naruszają interes innego przedsiębiorcy lub klienta (art. 3 ust. 1 Ustawy o zakazie nieuczciwej konkurencji z 1993 r.). Za nieuczciwą konkurencję uznaje się:
- wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa czy oznaczenie towarów lub usług,
- fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia towarów lub usług (tzw. podróbki),
- naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa,
- nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy,
- naśladownictwo produktów,
- pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, a także nieuczciwa reklama,
- utrudnianie dostępu do rynku.
Jak podkreślają autorzy, zakaz ma charakter uniwersalny, to znaczy, że także inne niewyliczone tu szczególnie czy nowo wymyślone przejawy nieuczciwej konkurencji mogą być przez sądy zakazane.
Za zgodną z zasadami konkurencji jest uznawana pomoc dotycząca polityki regionalnej (sektorowa polityka rozwoju), wspólnotowych projektów infrastrukturalnych (np. budowa dróg międzynarodowych) czy ochrony środowiska.
Autor: Jan Targalski, Anna Francik. Artykuł jest fragmentem książki Przedsiębiorczość i zarządzanie firmą. Teoria i praktyka - Wydawnictwo C.H. Beck