Czym jest kara umowna?
Pojęcie kary umownej, należącej do kategorii dodatkowych zastrzeżeń umownych, zostało uregulowane w art. 483 § 1 Kodeksu Cywilnego, zgodnie z którym w umowie można zastrzec klauzulę stanowiącą, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego (np. zobowiązania do dostarczenia towaru albo zobowiązania do wykonania usługi) nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Dotyczy to między innymi sytuacji, gdy strona zobowiązana wykona zobowiązanie ze zwłoką. Kara umowna może zostać zawarta również we wzorcu umowy oraz w umowie przedwstępnej. O ile kara umowna powstaje więc w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego, to wyrażona może zostać jednak jedynie w pieniądzu.
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!
Polecamy: Nowe obowiązki dla prowadzących księgę przychodów i rozchodów
Czemu służy kara umowna?
Kara umowna pełni przede wszystkim funkcję kompensacyjną, będąc swego rodzaju surogatem odszkodowania. Ma ona na celu zabezpieczenie wierzyciela przed szkodą wynikła z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Pełni ona także funkcję prewencyjną, gdyż pomyślana została jako zabezpieczenie realnego wykonania zobowiązania. Ma przy tym motywować dłużnika do wywiązania się z zawartej umowy i stanowić gwarancję jej trwałości. Kara umowna posiada także charakter represyjny, zamieniając się w sankcję cywilnoprawną w przypadku, gdy dochodzi do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika.
Zobacz: Zabezpieczenie interesów przedsiębiorcy – kary umowne
Rodzaje kar umownych
Istnieją cztery następujące rodzaje kar umownych:
- Kara umowna wyłączna - polega na tym, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wierzyciel nie może domagać się od dłużnika zapłaty sumy wyższej niż wynosi przewidziana w umowie wysokość kary umownej.
- Kara umowna alternatywna – polega na tym, że wierzyciel może domagać się albo zapłaty z tytułu kary umownej, albo z tytułu odszkodowania.
- Kara umowna zaliczalna – polega na tym, że wierzyciel może domagać się zapłaty kary umownej oraz odszkodowania uzupełniającego do wysokości poniesionej w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania szkody.
- Kara umowna kumulatywna – polega na tym, że wierzyciel może ubiegać się jednocześnie o zapłatę z tytułu kary umownej oraz z tytułu odszkodowania.
Zobacz: Kiedy można wpisać w koszty kary umowne, odszkodowania i odsetki?
Kiedy powstaje obowiązek zapłaty kary umownej?
Obowiązek zapłaty kary umownej powstaje w sytuacji, gdy dłużnik w sposób zawiniony nie wykonana lub nienależycie wykona zobowiązanie niezależnie od tego czy po stronie wierzyciela powstała przez to szkoda, czy też nie. Obowiązek ten nie powstanie w sytuacji, gdy do szkody po stronie wierzyciela dojdzie na skutek wydarzeń losowych, niezależnych od dłużnika (chyba, że umowa przewiduje w tym zakresie co innego). Ponadto należy zwrócić uwagę na art. 483. § 2. k.c., zgodnie z którym dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
Sposoby ustalania wysokości kary umownej
Istnieją dwa sposoby ustalania kary umownej:
- Ustalenie wysokości kary umownej poprzez wskazanie określonej kwoty pieniężnej.
- Ustalenie wysokości kary umownej w procentowym stosunku do wartości przedmiotu świadczenia głównego.
Co do zasady kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody, chyba, że strony co innego postanowiły w tym zakresie w umowie (art. 484. § 1. k.c.).
Zobacz: Czy kara umowna może zmniejszyć podatek?
Zmniejszenie kary umownej
Zgodnie z art. 484. § 2. k.c. dłużnik może dochodzić zmniejszenia kary umownej w dwóch wypadkach:
- W wypadku, gdy dłużnik w znacznej części wykonał zobowiązanie.
- W wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
Obowiązek udowodnienia zaistnienia którejś z tych dwóch (rozłącznych) przesłanek spoczywa na dłużniku. Należy również podkreślić, że zapłata z tytułu kary umownej przysługuje wierzycielowi bez względu na wysokość poniesionej szkody. Kara umowna będzie przysługiwała wierzycielowi także w przypadku, gdy nie poniósł on szkody z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Brak szkody po stronie wierzyciela może jednak zostać uznany za przesłankę zmniejszenia wysokości kary umownej.
Zobacz: Zawieszenie działalności – poradnik krok po kroku
Co powinna zawierać klauzula dotycząca kary umownej?
Klauzula dotycząca kary umownej musi zawierać następujące elementy:
- Opis okoliczności w jakich dłużnik będzie zmuszony uiścić opłatę z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (np. zwłoka w wykonaniu zobowiązania)
- Ustalenie wysokości kary umownej
Może ona zawierać także inne zapisy, np. stanowiące o tym, że w przypadku, gdy kara umowna w ustalonej wysokości nie pokryje w pełni kwoty na jaką opiewa poniesiona przez wierzyciela szkoda, możliwe będzie ubieganie się przez wierzyciela o odszkodowanie w wysokości przenoszącej kwotę z tytułu kary umownej.
WZÓR KARY UMOWNEJ
Kary umowne
W sytuacji niedotrzymania określonego terminu dostawy przedmiotu umowy Wykonawca zapłaci Zamawiającemu karę umowną w wysokości 1% wartości przedmiotu Umowy za każdy dzień zwłoki.
Wykonawca zapłaci Zamawiającemu karę umowną w wysokości 30% wartości umowy, jeśli odstąpi on od realizacji niniejszej umowy.
Zamawiający ma prawo dochodzić odszkodowania przenoszącego karę umowną w przypadku, gdy ustalona wysokość kary umownej nie pokryje w pełni poniesionej przez niego szkody.