Umowa przedwstępna jest powszechnie wykorzystywana m.in. w obrocie nieruchomościami. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby stosować ją również w obrocie profesjonalnym, tzn. z udziałem przedsiębiorców. W wielu przypadkach przedsiębiorcy nie mogą od razu zawrzeć umowy definitywnej, na przykład jeżeli surowce, niezbędne do prowadzonej produkcji nie zostały jeszcze wytworzone. Przedsiębiorca posługując się prawidłowo sformułowaną i zabezpieczoną zadatkiem umową przedwstępną, może zapewnić sobie np. terminowe dostawy, niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania firmy. Jest to, moim zdaniem, jeden z najprostszych instrumentów ograniczenia ryzyka gospodarczego. Co ważne, posługiwanie się umową przedwstępną jest znacznie łatwiejsze i mniej sformalizowane niż wekslem.
Jaka powinna być forma umowy przedwstępnej?
W praktyce umowa przedwstępna może mieć postać odrębnej umowy albo klauzuli w innej umowie (np. uprawnienie leasingobiorcy do nabycia leasingowanego przedmiotu).
Zobacz: Niedozwolone postanowienia umowne – kto może wytoczyć powództwo?
Co powinna zawierać umowa przedwstępna?
Umowa przedwstępna została uregulowana w kodeksie cywilnym, w art. 389 § 1. Zgodnie z tym przepisem umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 października 2008 r. II CSK 215/2008 stwierdził, że poza postanowieniami przedmiotowo istotnymi (a więc takimi, które muszą koniecznie znaleźć się w umowie) strony mogą wprowadzić do umowy przedwstępnej dodatkowe postanowienia, których niewykonanie uzasadnia skorzystanie z umownego prawa odstąpienia od tej umowy.
Czy umowa przedwstępna może poprzedzać zawarcie każdej umowy?
Na to pytanie należy odpowiedzieć twierdząco. W nauce prawa przyjmuje się, że umowa przedwstępna może poprzedzać zawarcie każdej umowy. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 października 2010 r. II CSK 219/2010 stwierdził, że dopuszczalne jest zawarcie umowy przedwstępnej zobowiązującej do zawarcia kolejnej umowy przedwstępnej (art. 389 k.c.).
Polecamy: Jakie są skutki zawarcia umowy o świadczenie niemożliwe?
Jaki jest termin zawarcia umowy przyrzeczonej?
Termin ten powinien być oznaczony w umowie przedwstępnej. § 2 art. 389 kodeksu stanowi, że jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.
Jakie są skutki niewykonania umowy przedwstępnej?
Zgodnie z art. 390. § 1 jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania. Często, w celu uproszczenia realizacji ewentualnych roszczeń, stosuje się zadatek.
A może zadatek?
W związku z tym, że sądowe dochodzenia naprawienia szkody jest zazwyczaj problematyczne i długotrwałe, strony umacniają swoje zobowiązanie zadatkiem. Zadatek został uregulowany w art. 394 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Jak zauważył Sąd Najwyższy (VI ACa 717/2006) sprawy o zadatek dotyczą zwykle tego, która strona zawiniła, gdyż to ona musi go zwracać bądź płacić w podwójnej wysokości. Bywa jednak, że sama umowa jest nieważna i wtedy strony zwracają sobie to, co świadczyły. W toku swojej praktyki zauważyłem, że zadatek często bywa mylony z zaliczką.
Zobacz:
Przede wszystkim należy podkreślić, że zaliczka, w przeciwieństwie do zadatku, nie nadaje się do umacniania zobowiązań. Nie mają do niej bowiem zastosowania zasady dotyczące przepadku zadatku lub obowiązku jego zwrotu w podwójnej wysokości. Losy zaliczki w razie niedojścia do skutku umowy determinuje art. 494 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
Dlaczego forma umowy przedwstępnej ma kluczowe znaczenie?
Jeżeli umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej. W związku z tym ważne jest możliwie dokładne opisanie w umowie przedwstępnej obowiązków stron. Sąd Najwyższy w Wyroku z dnia 21 stycznia 2009 r. III CSK 268/2008 stwierdził, że w postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest realizacja roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej, sąd ustala treść tej umowy na podstawie odpowiednich postanowień zawartych w umowie przedwstępnej.
W razie potrzeby uzupełnia ich treść postanowieniami wynikającymi z przepisów dyspozycyjnych, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów, dokonując wykładni umowy przedwstępnej zgodnie z zasadami przewidzianymi w art. 65 kc. W wyniku tych zabiegów sądu orzeczenie zastępujące umowę przyrzeczoną może nie pokrywać się ściśle z treścią poszczególnych postanowień umowy przedwstępnej.
Jaki jest termin przedawnienia?
Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne
Polecamy: Umowa o współpracy między firmami