Kodeks cywilny rozróżnia umowę przewozu oraz umowę spedycji, inaczej kształtując obowiązki stron. Warto, moim zdaniem, znać podstawowe różnice między obiema umowami, choćby dlatego, że sąd oceniając, jaką umowę zawarto, bierze pod uwagę w szczególności treść umowy, nie zaś to, jak została nazwana przez strony.
Spedycja i przewóz
Zgodnie z art. 774 kodeksu cywilnego, przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy. Przedmiotem umowy przewozu jest więc przewiezienie (przemieszczenie) osób lub rzeczy z jednego miejsca na drugie za pomocą właściwego środka transportu. Właśnie przewiezienie powinno stanowić główny, podstawowy cel umowy.
Tymczasem umowę spedycji reguluje art. 794. § 1, zgodnie z którym przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem.
W związku z tym zawierając umowę przewozu, zleca się przewoźnikowi przewiezienie przesyłki z punku A do punktu B. Natomiast spedytor przewóz towarów organizuje. Nie musi posiadać własnej floty, np. samochodowej, ponieważ może posługiwać się przewoźnikami. Sąd Apelacyjny w Warszawie w Wyroku z dnia 25 września 2007 r. VI ACa 645/2007 stwierdził: Jeżeli przyjęto ofertę, której przedmiotem są usługi związane z przewozem przesyłki, a żadne czynności konkludentne nie wskazują na dodatkowe postanowienia umowne dotyczące przewozu, to umowa taka jest stricte umową spedycji (art. 794 § 1 kc). Spedytor odpowiedzialny jest za realizację przedsięwzięcia logistycznego, jakim jest transport towarów. Zgodnie z art. 800 kodeksu cywilnego spedytor może (a więc nie musi – przyp. autor) sam dokonać przewozu. W tym wypadku spedytor ma jednocześnie prawa i obowiązki przewoźnika.
Polecamy: Jak realizować zobowiązania w walutach obcych?
Obowiązki spedytora – tzw. inne usługi związane z przewozem
Art. 794 kodeksu stanowi o "innych usługach związanych z przewozem". Należy przez to rozumieć m.in:
1) sprawdzenie stanu przesyłki,
2) jej opakowanie,
3) zważenie,
4) sporządzenie dokumentów przewozowych,
5) zawarcie umowy przewozu,
6) dostarczenie przesyłki przewoźnikowi,
7) załatwienie formalności celnych,
8) konwojowanie,
9) przechowanie,
10) składowanie,
11) odbiór przesyłki.
Warto zwrócić uwagę na Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 grudnia 2007 r. sygn. VI ACa 400/2007, zgodnie z którym "czynności podejmowane w ramach umowy spedycji mogą polegać na udzieleniu porad, zawieraniu umów przewozu, sporządzaniu dokumentów przewozowych, odbiorze przesyłki od nadawcy lub przewoźnika, przekazaniu przesyłki odbiorcy. Mogą to być również inne czynności organizacyjnoprawne związane z przewozem, takie jak znalezienie przewoźnika, przygotowanie listów przewozowych, czy też zawarcie umowy przewozu z przewoźnikiem w imieniu zleceniodawcy. Nie jest też wykluczone, że w ramach takich innych czynności organizacyjnych związanych z przewozem, zobowiązanie spedytora będzie polegać na zapłacie przewoźnikowi wynagrodzenia za przewóz".
Odpowiedzialność przewoźnika i spedytora za podmioty, którymi się posłużyli, wina w wyborze
Rozróżnienie, czy zawarto umowę spedycji, czy też przewozu, ma istotne znaczenie ze względu na różny reżim odpowiedzialności przewoźnika i spedytora. Rozstrzygnięcie, jaka umowa została zawarta, nabiera szczególnego znaczenia ze względu na inaczej ukształtowaną odpowiedzialność za przewoźnika (lub spedytora), którym przedsiębiorca się posłużył.
Zgodnie z art. 789. § 1 przewoźnik może oddać przesyłkę do przewozu innemu przewoźnikowi na całą przestrzeń przewozu lub jej część, jednakże ponosi odpowiedzialność za czynności dalszych przewoźników jak za swoje własne czynności. Tymczasem, zgodnie z art. 799 kodeksu, spedytor jest odpowiedzialny za przewoźników i dalszych spedytorów, którymi posługuje się przy wykonaniu zlecenia, chyba że nie ponosi winy w wyborze.
Polecamy: Umowa komisu i kontrakt estymatoryjny - zastosowanie handlowe
Czym jest wina w wyborze w kontekście umowy spedycji
Żeby to wyjaśnić, najlepiej oprzeć się na życiowych przykładach, które zostały omówione w orzecznictwie. I tak, Sąd Apelacyjny w Warszawie w Wyroku z dnia 27 października 2005 r.I ACa 1047/2004 stwierdził: Skoro bowiem utrata towarów w przewozie na skutek kradzieży lub rabunku jest - jako notorium - zasadniczo główną przyczyną ich utraty, rzeczą spedytora jest dokonanie wyboru przewoźnika sprawdzonego pod kątem niekaralności, z referencjami i gwarantującego wypłatę odszkodowania.
Z kolei Sąd Najwyższy w Wyroku z dnia 27 stycznia 2004 r. II CK 389/2002 orzekł, że: Nie można wymagać od spedytora, aby przy każdej przesyłce przeznaczonej do przewozu sprawdzał, czy profesjonalny przewoźnik zastosował właściwy środek transportu.
W uzasadnieniu do cytowanego orzeczenia Sąd Najwyższy argumentował, że odpowiedzialność spedytora, rozpatrywana na podstawie art. 799 kc, opiera się na domniemaniu winy w wyborze, a zatem ciężar udowodnienia braku tej winy i zachowania należytej staranności przy wyborze spoczywa na spedytorze (art. 6 kc). Nie wystarczy zatem zbadać tylko obowiązki „wynikające z umowy spedycji zawartej przez strony", ale także, a nawet przede wszystkim okoliczności, którymi kierował się spedytor przy wyborze przewoźnika(...)
Spedytor, nawet gdy dokonuje wyboru przewoźnika profesjonalnego, musi mieć pewność, że poziom usługi będzie na tyle wysoki, że zapewni bezpieczeństwo przesyłki. Działa z należytą starannością, jeżeli jest w stanie wykazać, że powierzył określone usługi przewozowe przewoźnikowi, którego profesjonalizm i poziom świadczonych usług budzi zaufanie. W związku z tym można przyjąć, że jeżeli spedytor posłuży się profesjonalnym przewoźnikiem lub spedytorem, cieszącym się dobrą renomą, nie zachodzi wina w wyborze, dzięki czemu nie ponosi odpowiedzialności za kontrahentów, którymi się posłużył przy wykonaniu zlecenia.
Polecamy: Umowa o współpracy między firmami