Umowa komisu kojarzy się laikom z działalnością punktów handlowych, które pośredniczą przy sprzedaży używanych samochodów, telefonów komórkowych czy też sprzętu narciarskiego. W praktyce obrotu gospodarczego ma ona jednak znacznie szersze zastosowanie. Korzystają z niej powszechnie kupcy prowadzący działalność na niewielką skale, którzy "biorą w komis" towary od producentów lub hurtowników. Korzyści są obopólne. Z jednej strony właściciel punktu handlowego może zatowarować sklep lub stoisko, nie angażując do tego kapitału, którego zazwyczaj brakuje. Jest to jednak korzystne również dla hurtowników i producentów, których towar nie zalega w magazynach, ale trafia na rynek. Można więc przyjąć, że umowa komisu pełni funkcję kredytową, niezwykle ważną wobec chronicznego braku kapitału. Ponadto zawieranie umowy komisu pozwala na ograniczenie ryzyka biznesowego. Właśnie dlatego właściciele galerii sztuki "biorą w komis" obrazy, płacąc artystom dopiero po sprzedaży wystawionego w galerii dzieła. Kupowanie za gotówkę dzieł artystów niezweryfikowanych przez rynek byłoby niezwykle ryzykowne. Wiązałoby się również z zamrożeniem kapitału na nieokreślony czas.
Umowa komisu a kodeks cywilny
Umowa komisu została uregulowana w kodeksie cywilnym . Zgodnie z art. 765 przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym. W związku z tym w umowie komisu występują dwie strony: dający zlecenie - komitent i przyjmujący zlecenie – komisant.
Przykład komisu sprzedaży: Pani Anna prowadzi sklepik z pamiątkami, w którym sprzedaje między innymi anioły z masy solnej. Anioły wytwarzane są przez uczniów pobliskiej szkoły plastycznej, którzy wystawiają w sklepie swoje prace. Uczniowie wynagrodzenie dostają dopiero wówczas, gdy wystawiony anioł znajdzie swojego amatora. W tym przypadku pani Anna jest komisantem, uczniowie zaś komitentami.
Polecamy: Jak powinno przebiegać wykonanie zobowiązania określonego umową?
Komisant za swoją pracę otrzymuje prowizję, tzn. wynagrodzenie, którego wysokość zależy od ilości lub wartości transakcji. Nie ma jednak przeszkód, aby strony inaczej określiły wynagrodzenie komisanta. Komisant powinien wydać komitentowi wszystko, co przy wykonaniu zlecenia dla niego uzyskał, w szczególności powinien przelać na niego wierzytelności, które nabył na jego rachunek. Powyższe uprawnienia komitenta są skuteczne także względem wierzycieli komisanta.
Umowa estymatoryjna
Bardzo ważny jest przepis z art. 767 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym jeżeli komisant zawarł umowę na warunkach korzystniejszych od warunków oznaczonych przez komitenta, uzyskana korzyść należy się komitentowi. Jego znaczenie polega na tym, że statuuje on różnicę między umową komisu a tzw. kontraktem estymatoryjnym.
Umowa estymatoryjna polega na tym, że strony uzgadniają, że przyjmujący zlecenie, który rzecz otrzymał, aby ją następnie odsprzedać, może do pewnego czasu albo ją zwrócić, albo też zapłacić dającemu zlecenie z góry określoną cenę, niższą od uzyskanej od nabywcy tejże rzeczy (osoby trzeciej). Innymi słowy, w przypadku umowy estymatoryjnej różnica między ceną oczekiwaną przez dającego zlecenie a zapłaconą przez osobę trzecią przypada biorącemu zlecenie.
Taka umowa wywodzi się jeszcze z prawa rzymskiego, nie została jednak uregulowana w kodeksie cywilnym. Strony mogą jednak zawierać kontrakty estymatoryjne, ponieważ w polskim prawie cywilnym obowiązuje zasada swobody umów, zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Kontrakty estymatoryjne są często stosowane w komisach samochodowych. Wielu właścicielu komisów uważa, że zawieranie umów przewidujących jedynie prowizje jest nieopłacalne.
Możemy wyróżnić dwa typy umowy komisu:
- komis sprzedaży
- oraz komis kupna.
Zobacz: Co się staje z umową, jeżeli wykonanie świadczenia okaże się niemożliwe?
Umowa komisu kupna
W przypadku komisu sprzedaży komitent zachowuje własność rzeczy oddanej w komis aż do momentu jej zbycia przez komisanta. Komis kupna polega na tym, że komisant nabywa własność rzeczy ruchomej od osoby trzeciej, a następnie przenosi jej własność na komitenta i wydaje mu tę rzecz.
Przykład komisu kupna: firma Marian Domy z Bali sp. z o.o. zawiera umowę komisu kupna z firmą Jan Kowalski Pośrednictwo Handlowe, na podstawie której Jan Kowalski będzie nabywać bale drewniane, aby następnie przenieść ich własność i wydać je firmie Marian Domy z Bali sp. z o.o. Wynagrodzeniem Jana Kowalskiego będzie prowizja od wartości dostarczonych bali, jednak nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby poza prowizją Jan Kowalski dostawał stałe wynagrodzenie określonej wysokości.
Umowy pośrednictwa handlowego wymagają dużego zaufania i znajomości branży kontrahenta. W toku ich wykonywania może dochodzić do sytuacji konfliktowych. Potencjalną przyczyną konfliktu może być w szczególności cena uzyskana lub zapłacona przez komisanta. W związku z tym art. 768 stanowi, że jeżeli komisant sprzedał oddaną mu do sprzedaży rzecz za cenę niższą od ceny oznaczonej przez komitenta, obowiązany jest zapłacić komitentowi różnicę.
Z kolei, w przypadku komisu kupna, jeżeli komisant nabył rzecz za cenę wyższą od ceny oznaczonej przez komitenta, komitent może niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o wykonaniu zlecenia oświadczyć, że nie uznaje czynności za dokonaną na jego rachunek. Należy pamiętać, że brak takiego oświadczenia jest jednoznaczny z wyrażeniem zgody na wyższą cenę.
Jednakże komitent nie może żądać zapłacenia różnicy ceny ani odmówić zgody na wyższą cenę, jeżeli zlecenie nie mogło być wykonane po cenie oznaczonej, a zawarcie umowy uchroniło komitenta od szkody.
Jeżeli rzecz jest narażona na zepsucie, a nie można czekać na zarządzenie komitenta, komisant jest uprawniony, a gdy tego interes komitenta wymaga - zobowiązany sprzedać rzecz z zachowaniem należytej staranności. O dokonaniu sprzedaży obowiązany jest zawiadomić niezwłocznie komitenta.
Jak widać, umowa komisu i umowa estymatoryjna mogą być bardzo przydatnym narzędziem usprawniającym obrót gospodarczy. W Polsce, gdzie przedsiębiorcy często narzekają na brak kapitału obrotowego, szczególnie ważna może być jej funkcja kredytowa. Wielu producentów musi kredytować w ten sposób swoich partnerów handlowych, ponieważ ich likwidacja wiązać się będzie z utratą kanału dystrybucji.