Współdziałanie wspólników wymaga od nich nie tylko wzajemnego zaufania, ale także wspólnej wizji na prowadzenie biznesu. W związku z tym często zdarza się, że spółka ulega rozwiązaniu, albo że w trakcie trwania umowy spółki jeden ze wspólników z niej występuje. Konsekwencją wystąpienia wspólnika ze spółki jest to, że umowa spółki ustaje wobec wspólnika opuszczającego spółkę, a trwa dalej względem pozostałych. Wynika to m.in. z art. 869 kodeksu, który nie stanowi o wypowiedzeniu umowy spółki, tylko udziału wspólnika.
Oczywiście w sytuacji, kiedy wspólników jest tylko dwóch, wystąpienie ze spółki przez choćby jednego z nich powoduje jej rozwiązanie. Wypowiedzieć stosunek spółki może zarówno wspólnik, jak również, jeżeli zajdą przesłanki wskazane w kodeksie cywilnym – jego wierzyciel osobisty.
Wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki:
- Na 3 miesiące przed zakończeniem roku obrachunkowego, z zachowaniem terminu wypowiedzenia, przy spółce zawartej na czas nieoznaczony.
Wspólnik, który występuje ze spółki, nie tylko nie musi uzasadniać wypowiedzenia, ale w ogóle nie muszą aktualizować się jakiekolwiek racjonalne powody takiej decyzji. Termin wypowiedzenia może być w umowie spółki, bądź też w osobnej uchwale przedłużany albo skrócony. Dopuszczalne jest również odniesienie tego terminu do innego niż rok miernika czasu. Należy podkreślić, że wspólnik nie może być pozbawiony prawa do opuszczenia spółki, jak również nie może się tego prawa zrzec.
- Bez zachowania terminu wypowiedzenia, jeżeli zachodzą ważne powody, bez względu na to, czy umowa została zawarta na czas oznaczony, czy też nieoznaczony.
To, czy możemy mówić o "ważnych powodach", zależy od konkretnych okoliczności. Zazwyczaj przez ważne powody rozumie się chorobę, wyjazd na placówkę dyplomatyczną, nielojalność wspólników. Ustawodawca nie definiuje tego pojęcia, ponieważ nabiera ono różnego znaczenia w zależności od okoliczności, czego przykładem jest Orzeczenie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 13 września 1946 r. C. 409/46 OSN 1947/III poz. 72, w którym Sąd Najwyższy stwierdził: "Zwrócenie się przez wspólnika (pisownia oryginalna - przyp. autor) o pomoc do żandarmerii niemieckiej w czasie okupacji oraz świadome użycie pomocy adwokata narodowości ukraińskiej przeciwko wspólnikowi Polakowi stanowi ważny powód rozwiązania spółki."
Polecamy: Spółka cywilna – podstawowe informacje
Z całą pewnością w dzisiejszych czasach korzystanie z pomocy prawnej ukraińskich kancelarii nie będzie uważane za ważny powód do rozwiązania spółki cywilnej. Wskazane w przytoczonym orzeczeniu zachowania są jednak przejawem nielojalności wspólnika, która w dzisiejszych czasach przejawiać się może na wiele innych sposobów i stanowić ważny powód rozwiązania spółki.
Określenie w kodeksie trzymiesięcznego terminu wypowiedzenia oraz odniesienie go do końca roku obrotowego, służyć ma ułatwieniu rozliczeń między wspólnikami, oraz zapewnieniu pozostałym wspólnikom czasu na dostosowanie spółki do funkcjonowania przy zmienionym składzie osobowym.
Oświadczenie wspólnika o wystąpieniu ze spółki powinno być złożone każdemu z pozostałych wspólników w formie pisemnej.
Z wystąpieniem wspólnika ze spółki cywilnej nieodłącznie wiąże się konieczność przeprowadzenia rozliczeń. Sąd Najwyższy w Postanowieniu z dnia 16 marca 2005 r. II CK 700/2004 stwierdził: "Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej, w przeciwieństwie do rozwiązania spółki, nie prowadzi do likwidacji majątku spółki, a rozliczenie wspólnika występującego ze spółki następuje według zasad określonych w art. 871 kc"
Przywołany przepis stanowi, że wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia - wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika. Ponadto wypłaca się występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.
Cytowany przepis ma charakter dyspozytywny (względnie obowiązujący). W związku z tym strony mogą ustalić inne zasady rozliczeń. Potwierdza to Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 5 listopada 1998 r. I CKN 879/97, w którym Sąd stwierdził: "Art. 871 i 875 § 2 kc mają charakter dyspozytywny, co oznacza, że strony umowy w ramach realizacji zasady swobody umów przewidzianej w art. 353[1] kc mogą ułożyć kwestię rozliczenia się po zakończeniu spółki tak, jak to uznają za stosowne, byleby tylko nie sprzeciwiało się to właściwości stosunku prawnego, ustawie ani zasadom współżycia społecznego."
Ma to doniosłe skutki dla wspólników. Czasem wspólnicy zastrzegają w umowie spółki, że rzeczy wniesione do spółki jako wkład podlegają zwrotowi w naturze.
Na koniec warto również wspomnieć, że udział wspólnika spółki cywilnej może być także wypowiedziany przez jego wierzyciela osobistego (nie zaś wierzyciela wspólników jako spółki cywilnej). Muszą być jednak spełnione następujące warunki:
- w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika;
- żąda tego jego wierzyciel osobisty;
- wierzyciel osobisty uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania.
Jeżeli te trzy warunki zostaną spełnione, wierzyciel może wypowiedzieć udział wspólnika w spółce na trzy miesiące naprzód, nawet jeżeli spółka była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli jednak umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wówczas również wierzyciel osobisty może z tego terminu skorzystać.
Polecamy: Egzekucja z majątku spółki cywilnej