Zgodnie z treścią art. 16 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawach autorskich i prawach pokrewnych autorskie prawa osobiste są niezbywalne i nie podlegają zrzeczeniu.
Powyższe obostrzenia wynikają ze specyfiki i charakteru praw osobistych.
Prawa te wyrażają subiektywną więź, stosunek emocjonalny z utworem. Zwraca się również uwagę na to, iż chodzi w tym wypadku także o interesy osobiste podyktowane różnymi względami. Z jednej zatem strony mamy do czynienia z elementami emocjonalnymi z drugiej zaś z elementami czysto praktycznymi i racjonalnymi. Z tych też względów ustawodawca uznał tak skonstruowany interes twórcy, materializowany w postaci poszczególnych prawa osobistych, za godny ochrony.
O ile niezbywalność autorskich praw osobistych nie powoduje istotnych implikacji w zakresie prawa umów w zakresie praw autorskich, o tyle zakaz zrzeczenia się tychże już tak.
Przykładów nie trzeba szukać daleko, chociażby warto zwrócić uwagę na przypadki różnego rodzaju dokumentacji budowlanej i wpływu autorskich praw osobistych do tego rodzaju twórczości na los inwestycji i potencjalne możliwości paraliżu przedsięwzięcia w przypadku sporu twórcy z pozostałymi stronami zamierzenia budowlanego.
Praktyka wykształciła jednak wyjście z impasu w tym zakresie. Rozwiązaniem powyższej sytuacji jest zawarcie w umowie klauzuli dotyczącej zobowiązania się twórcy do niewykonywania autorskich praw osobistych do utworu.
Polecamy: Zbiory utworów a utwory zbiorowe w prawie autorskim
Słusznie wskazuje się, iż prawo cywilne w zasadzie nie ustanawia obowiązku wykonywania praw podmiotowych. Tym samym brak też sankcji za jego niewykonywanie. Jest to zresztą zrozumiałe i wynika z faktu, iż mówimy w tym przypadku o uprawnieniach, a nie o obowiązkach. Na mocy klauzuli o której mowa powyżej, twórca nie tylko zobowiązuje się do niewykonywania przysługujących mu autorskich praw osobistych ale co istotniejsze, znosi ich wykonywanie przez osoby trzecie.
Klauzula taka może być również zmodyfikowana w taki sposób, iż strony pójdą jeden krok dalej, tj. twórca nie tylko zobowiąże się do niewykonywania praw osobistych, ale upoważni osobę trzecią do ich wykonywania.
Opisane rozwiązanie prowadzi zatem do faktycznego zrzeczenia się wykonywania autorskich praw osobistych przez twórcę, co nie jest przecież w świetle przepisów zabronione.
Powstaje pytanie jak strona inna aniżeli twórca może się zabezpieczyć przed zmianą zdania przez twórcę w tym zakresie? Najlepszym zabezpieczeniem byłoby w tym przypadku takie skonstruowanie umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub licencji (w których postanowienia odnośnie praw osobistych by się znalazły) by w zakresie zrzeczenia się prawa do wykonywania autorskich praw osobistych twórca ponosił odpowiedzialność majątkową za złamanie postanowień umowy w tym zakresie, np. poprzez konieczność zapłaty kary umownej.
Oczywiście nie ma rozwiązań idealnych i zabezpieczających interesy stron w każdej sytuacji. Nawet bowiem w sytuacji sformułowania postanowień w umowie jak wyżej, nie znaczy to że taka umowa nie może zostać wypowiedziana czy też że nie można od niej odstąpić. Podstawą do zastosowania tych uprawnień jest ochrona tzw. istotnych interesów twórczych, którą to przesłankę, jak wskazuje P. Ślęzak w Umowy w zakresie współczesnych sztuk wizualnych, należy rozumieć jako ochronę dobrej sławy twórca. Każdorazowo jednak przesłanka ta jest badana przez sąd w przypadku oczywiście gdy druga strona kwestionuje jej zastosowanie przez twórcę. Konstruując umowy w zakresie autorskich praw osobistych należy pamiętać, że zarówno przepisy regulujące prawo do wypowiedzenia umowy lub też odstąpienia od niej w związku z interesami niemajątkowymi twórcy są normami bezwzględnie obowiązującymi. Tym samym wszelkie postanowienia umowne wyłączające te uprawnienia twórcy są z mocy prawa nieważne.
Polecamy: Licencje Creative Commons
Pomimo powyższej „furtki”, brak jest obecnie możliwości sformułowania postanowień umowy w zakresie dotyczącym autorskich praw osobistych, które by lepiej niż we wskazany w niniejszym artykule sposób zabezpieczały interesy stron innych aniżeli twórcy. Nadto, jak wskazano powyżej, wypowiedzenie lub odstąpienie od takiej umowy nie może być dokonywane dowolnie, jest bowiem ograniczone do ściśle określonych przypadków.