Zgodnie z przepisami kodeksu pracy wysokość wynagrodzenia pracownika ustalana jest na podstawie rodzaju pracy, ilości i kwalifikacji wymaganych do jej wykonywania. W celu określenia wynagrodzenia za pracę ustala się wysokość oraz zasady przyznawania pracownikom stawek wynagrodzenia za pracę określonego rodzaju lub na określonym stanowisku, a także innych (dodatkowych) składników wynagrodzenia, jeżeli zostały one przewidziane z tytułu wykonywania określonej pracy (art. 78 § 2 k.p.). Wobec tego składniki wynagrodzenia należy podzielić na:
· obligatoryjne - stawki wynagrodzenia za określoną pracę (miesięczna, godzinowa bądź prowizyjna)
· fakultatywne - dodatkowe składniki wynagrodzenia przyznawane pracownikom na podstawie regulacji obowiązujących w zakładzie pracy u danego pracodawcy (premie, nagrody, dodatki).
W odniesieniu do dodatkowych składników, mogą mieć one charakter stały i zmienny. Charakter stały polega na regularnym nabywaniu prawa do tego składnika, w określonych terminach - zwykle comiesięcznych. Prawo otrzymania składnika pracownik nabywa wraz z prawem do wynagrodzenia zasadniczego. Do najbardziej znanych rodzajów składników należą: dodatek z tytułu stażu pracy, dodatek za wykonywanie pracy uciążliwej albo szkodliwej dla zdrowia, dodatek z tytułu posiadania dodatkowych kwalifikacji i dodatek funkcyjny.
Zmienny charakter składników oznacza, że pracownik nie nabywa do nich prawa w określonych terminach wraz z wynagrodzeniem. Do ich otrzymanie konieczne jest spełnienie określonych prawem przesłanek. Najbardziej znanymi zmiennymi składnikami są premie i nagrody.
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM: Moja Firma - Kadry i ZUS
Czym jest premia?
Premia jest często wykorzystywanym w praktyce składnikiem wynagrodzenia, który ma charakter roszczeniowy, bowiem wymaga spełnienia uprzednio określonych przesłanek. Premia stanowi część wynagrodzenia i podlega takiej samej ochronie prawnej jak inne składniki. Ponadto należy pamiętać, że to pracodawca ustala zasady premiowania w regulaminie premiowania - zarówno w umowie, regulaminie wynagradzania czy układzie zbiorowym. Postanowienia regulaminu premiowania mogą uzależniać prawo do premii od wykonania konkretnych zadań premiowych. Pracownikowi nie przysługuje uprawnienie do premii nawet wtedy, gdy niewykonanie tych zadań nastąpiło z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy (wyr. SN, I PRN 90/85). Jeżeli prawo pracownika do premii wynika z umowy o pracę, to niekorzystna zmiana regulaminu premiowania może nastąpić tylko za jego zgodą wyrażoną w porozumieniu zmieniającym umowę lub w drodze wypowiedzenia warunków płacy (wyr. SN, I PKN 23/96). Premia ma często charakter motywacyjny dla pracownika i może być uzależnione od nienagannego wykonywania obowiązków pracownika zgodnie z poleceniami pracodawcy. Zatem wysokość premii może być ustalona przez pracodawcę w dowolnej wysokości, biorąc pod uwagę określone kryteria obiektywne.
Premia uznaniowa
Co do zasady premia może zostać określona w regulaminie premiowania, może bowiem przepadać, mimo że nie istnieje regulamin premiowania. Stosowany w praktyce podział na premie regulaminowe i uznaniowe nie jest jednoznaczny. O charakterze premii (regulaminowa, uznaniowa) decyduje zatem treść poszczególnych zbiorowych układów pracy i właściwych regulaminów premiowania (wyr. SN, II PR 846/63).
Tak zwana premia uznaniowa, która nie ma charakteru roszczeniowego, nie stanowi składnika wynagrodzenia za pracę i wobec tego nie mieści się w pojęciu wynagrodzenia urlopowego. Nie może więc być uwzględniana w wysokości odszkodowania z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy, a także wynagrodzenia za okres zawieszenia w czynnościach tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa państwowego (wyr. SN, I PKN 17/00).
Różnice między premią a nagrodą
Zarówno premia, jak i nagroda mają charakter uznaniowy, są nieobowiązkowe, a ich przyznanie zależy od gestii pracodawcy. Główną różnicę między tymi świadczeniami stanowią kryteria jej przyznawania. W przypadku nagrody nie będą one tak wyraźne jak w przypadku premii, a sama nagroda będzie miała słabszy związek z konkretnymi wymaganiami pracodawcy. Ponadto nagroda stanowi składnik wynagrodzenia, jednakże prawo do niej nabywa się dopiero w chwili przyznania co oznacza, iż nie jest ona elementem treści stosunku pracy. Faktem jest, że o tym czy dane świadczenie jest premią czy nagrodą nie decyduje jego nazwa, lecz różnica w charakterze świadczenia. Skoro regulamin przyznawania premii motywacyjnej nie precyzuje szczegółowych i sprawdzalnych kryteriów ustalania jej wysokości, to pracownik nie może w postępowaniu sądowym skutecznie podważać oceny zakładu pracy co do wysokości tej premii, gdyż ma ona w istocie charakter nagrody (wyr. SN, III APr 18/90).
Zobacz również: Elastyczny czas pracy - fakty i mity