W tradycyjnej ekonomii przyjmuje się, że konsument jest, obok producenta ,podstawowym uczestnikiem gry rynkowej. Relacje między oboma tymi podmiotami są istotą funkcjonowania rynku. Gdy wielkość oferty sprzedaży oferowanej przez producentów przekracza zapotrzebowanie konsumentów mówi się o rynku konsumenckim. Gdy na rynku występują silne niedobory produktów i usług mówi się o rynku producenta.
W sytuacji, gdy na rynku dominuje jeden producent, który może dyktować ceny i asortyment towarów mówi się o rynku monopolistycznym. W ekonomii, zwłaszcza w marketingu konsument jest pojęciem w dużym stopniu statystycznym, tzn. nie analizuje się konsumentów jako indywidualne osoby lecz raczej jako rodzaj masy, w której występują określone tendencje i typowe zachowania (vide: www.wikipedia.pl).
Z prawnego punktu widzenia zgodnie z treścią art. 221 kodeksu cywilnego "za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową".
Zobacz: Zawierając umowę ubezpieczenia sprawdź jak kształtują się warunki ubezpieczeń
We współczesnym ustawodawstwie zarysowała się tendencja do poszerzania uprawnień konsumentów, co ma na celu poprawę ich pozycji prawnej w kontaktach z przedsiębiorcami. W państwach, gdzie funkcjonuje model gospodarki rynkowej przybywa ustaw i innych aktów normatywnych poświęconych w całości regulacji stosunków przedsiębiorca-konsument. Doprowadziło to do wyodrębnienia z prawa cywilnego odrębnej dziedziny określanej mianem prawa konsumenckiego.
Rynek ubezpieczeń istnieje w Polsce od 1990 r., jesteśmy w dalszym ciągu w aktywnej fazie jego rozwoju. W dziedzinie ubezpieczeń funkcjonuje coraz lepsze prawo, nad rozwojem rynku czuwają specjalne organy państwowe, a sądy coraz częściej wydają wyroki korzystne dla ubezpieczonych. Dlatego też tak wiele uwagi poświęca się prawnej ochronie konsumentów "usług ubezpieczeniowych". Wpływa na to szeroki zasięg społeczny ubezpieczeń.
Aby wyeliminować istniejące zagrożenia, niezbędna jest przede wszystkim zmiana świadomości i postaw uczestników rynku ubezpieczeń. Po latach państwowego monopolu ubezpieczeń funkcjonuje nadal niski stopień tej świadomości, nazywany nawet "ignorancją ubezpieczeniową". Skutek jest taki, że ubezpieczeni nie potrafią zadbać do końca o swoje prawa.
Na płaszczyźnie konsument – Zakład Ubezpieczeń to Zakład ma silniejszą pozycję jako przedsiębiorca zawodowo zajmujący się działalnością ubezpieczeniową. W płaszczyźnie prawnej przewaga ekonomiczna zakładu ubezpieczeń jest bez znaczenia, gdy występuje on wobec ubezpieczającego jako strona umowy ubezpieczenia opartej na zasadzie równorzędności stron.
Zagrożenia interesów konsumenta ubezpieczeń wynikają raczej z masowości zawieranych umów. W ubezpieczeniach na szeroką skalę są stosowane wzorce umowne - ogólne warunki ubezpieczeń, opracowywane przez zakłady ubezpieczeń. Ubezpieczający ma niewielkie możliwości indywidualnych negocjacji i często zawiera umowę przez akceptację wzorca proponowanego przez zakład ubezpieczeń. Rodzi to faktyczne zagrożenia, co prowadzi do wniosku, że ochrona ubezpieczonych w Polsce jest na średnim poziomie w porównaniu do krajów UE.
W ubezpieczeniach OC należy przyjąć szerokie pojęcie konsumenta obejmujące w szczególności osobę poszkodowaną. W ubezpieczeniach OC należy się skupić nie na konsumencie samej usługi ubezpieczeniowej, ale na konsumencie innej usługi, którą ustawodawca uznał za niebezpieczną i objął obowiązkowym ubezpieczeniem OC.
W ten sposób ubezpieczenie staje się faktycznym narzędziem ochrony konsumenta w wielu dziedzinach życia. W związku z tym w ubezpieczeniach przyjmuje się szerokie pojęcie "konsumenta", które odnosi się nie tylko do ubezpieczających (zawierających umowy ubezpieczenia), lecz do ubezpieczonych (w umowach na rzecz osoby trzeciej), a także poszkodowanych (w ubezpieczeniach OC) nie będących stronami ani podmiotami umów ubezpieczenia. Dotyczy to nie tylko osoby fizycznej, ale także osoby prawnej.
Zobacz serwis: Szkoda osobowa - NNW
Edyta Ryś
Autorka jest prawnikiem w kancelarii odszkodowawczej Adiutor Centrum sp.j.