W polskim systemie prawnym wyróżnia się odpowiedzialność wynikającą z niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy (odpowiedzialność kontraktowa) oraz odpowiedzialność wynikającą z zawinionego zachowania (odpowiedzialność deliktowa).
Umowa a odpowiedzialność
W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wynikającego z umowy powstaje obowiązek naprawienia szkody. Przedsiębiorca odpowiada nie tylko za swoje zachowanie, ale także za zachowanie osób, z których pomocą miał spełnić zobowiązanie lub którym powierzył jego wykonanie (art. 474 kodeksu cywilnego). Należy jednak zauważyć, że ustawodawca wskazał, iż dłużnik (przedsiębiorca) może uniknąć takiej odpowiedzialności, jeśli udowodni zaistnienie okoliczności usprawiedliwiających jego zachowanie, a także pomocnika. Co do zasady pomocnik nie jest zobowiązany do naprawienia szkody wobec wierzyciela, chyba że jego zachowanie nie jest powiązane ze stosunkiem pomiędzy przedsiębiorcą a wierzycielem.
Niezachowanie należytej staranności także rodzi obowiązek naprawienia szkody. Warto w tym miejscu wspomnieć, że zgodnie z art. 471 k.c. osoba taka, prowadząca działalność gospodarczą odpowiada wtedy, gdy ponosi odpowiedzialność za powstałe okoliczności.
Polecamy: Przewodnik po zmianach przepisów 2017/2018
Poprzez umowę, przedsiębiorca może rozszerzyć zakres swojej odpowiedzialności ponad to, co wynika z ustawy. Należy jednak zauważyć, że nie można zwolnić się z obowiązku naprawienia szkody spowodowanej umyślnym zachowaniem poprzez zastrzeżenie umowne.
Zobowiązanie wygasa, gdy stało się niemożliwe wskutek zaistnienia okoliczności, za które dłużnik (przedsiębiorca) nie ponosi odpowiedzialności.
Zawinione zachowanie przedsiębiorcy
Zgodnie z art. 415 k.c. odpowiedzialność powstaje także, gdy można przypisać winę, co do określonego zachowania. Podobnie jak w przypadku umownego zobowiązania, przedsiębiorca odpowiada nie tylko za szkodę wyrządzoną własnym zachowaniem, ale także w przypadku powierzenia wykonania czynności innemu podmiotowi. Zwolnienie z obowiązku naprawienia szkody jest możliwe. Następuje ono, gdy przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności za dokonany wybór lub w sytuacji, gdy wykonanie tej czynności powierzył podmiotowi zajmującemu się tym zawodowo.
Grzegorz O. powierzył część swoich obowiązków niewykwalifikowanej sekretarce, ze względu na zbliżający się termin. Niestety pracownica nie posłuchała wytycznych szefa i popełniła kardynalne błędy, w wyniku których wierzyciel stracił kilkanaście tysięcy złotych.
Zgodnie z art. 430 k.c. do naprawienia szkody zobowiązany jest szef.
Kara umowna
W umowie dotyczącej zobowiązania niepieniężnego można zastrzec, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nastąpi poprzez zapłatę określonej sumy. Jest to tzw. kara umowna.
Zobacz: Prawo dla firm
Kara umowna należna jest wierzycielowi w umówionej wysokości bez względu na rzeczywistą szkodę poniesioną przez niego. W umowie takiej można zastrzec, że możliwe jest żądanie odszkodowania, którego wartość jest wyższa niż zastrzeżona wysokość kary umownej.
W przypadku zobowiązań o charakterze pieniężnym, wierzyciel może wnieść roszczenie o zapłacenie odsetek ustawowych lub umownych (jeśli takie zostały zastrzeżone).
Zwłoka
Od przedsiębiorcy, który nie wykonał zobowiązania w terminie lub niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela do spełnienia świadczenia (gdy termin nie był oznaczony) można żądać naprawienia szkody spowodowanej takim opóźnieniem (zwłoką). Warunkiem zaistnienia prawa do roszczenia jest odpowiedzialność przedsiębiorcy za takie opóźnienie. Nie ma jednak znaczenia czy zobowiązanie zostało wykonane po terminie czy wcale nie zostało wykonane. W zależności od okoliczności wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie, a nawet nabyć lub usunąć na koszt przedsiębiorcy przedmioty oznaczone w umowie.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.- Kodeks cywilny, Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.