Aby rozpocząć rozważania dotyczące formy czynności prawnych, warto przypomnieć, kim jest przedsiębiorca, a przede wszystkim czym jest przedsiębiorstwo.
Przedsiębiorca – definicja
Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna, lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają jednocześnie podmiotowość prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Coraz częściej przedsiębiorcy decydują się na wykonywanie działalności w formie spółek, zarówno osobowych, jak i kapitałowych.
Polecamy: Rozpoczynamy własną działalność gospodarczą
Niezależnie jednak od formy organizacyjno – prawnej warto zaznaczyć, że przedsiębiorca wykonuje swoją działalność, co do zasady, w formie przedsiębiorstwa. Tak więc zarówno spółka jawna, jak i akcyjna, przeznaczona do wykonywania działalności gospodarczej, jest przedsiębiorstwem.
Czym jest przedsiębiorstwo?
Przedsiębiorstwem jest zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej, który obejmuje w szczególności:
- oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa),
- własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości,
- prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych,
- wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne,
- koncesje, licencje i zezwolenia,
- patenty i inne prawa własności przemysłowej,
- majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne,
- tajemnice przedsiębiorstwa,
- księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Wszelki czynności prawne mające za przedmiot tak rozumiane przedsiębiorstwo powinny obejmować wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
W praktyce oznacza to, że jeżeli np. Spółka jawna X prowadząca działalność transportową decyduje się na zbycie swojego przedsiębiorstwa, przedmiotem zbycia powinny być wszelkie elementy materialne i niematerialne tworzące tę spółkę, tj. nazwa – X, działka stanowiąca parking dla pojazdów oraz same pojazdy.
Również orzecznictwo uznaje, że czynności mające za przedmiot przedsiębiorstwo, powinny odnosić się do niego jako całości. Np. w wyroku Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 24 czerwca 1998 r. (sygnatura: I CKN 780/97) Sąd ten uznał, że jeżeli okoliczności zawarcia dwóch umów dotyczących zbycia przedsiębiorstwa pozwalają przyjąć, że w jednej z nich chodziło o przejęcie pasywów, a w drugiej – aktywów tego przedsiębiorstwa, umowy takie mogą być łącznie traktowane jako zbycie przedsiębiorstwa.
Jaką zastosować formę czynności prawnej?
Oczywiście sam fakt uznania, że czynność prawna, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, powinna obejmować wszystkie elementy tworzące owo przedsiębiorstwo, jest dopiero początkiem rozważań. Pojawia się bowiem kolejna, niezwykle istotna kwestia, a mianowicie forma owej czynności.
Przepisy kodeksu cywilnego uznają, że zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Przepisy te nie uchybiają jednakże przepisom o formie czynności prawnych dotyczących nieruchomości.
Można więc wysnuć podstawowy, ale również niezwykle istotny wniosek: jeżeli elementami przedsiębiorstwa są składniki niematerialne oraz składniki materialne niebędące jednocześnie nieruchomościami – umowa mająca za przedmiot takie przedsiębiorstwo powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Jeżeli zaś wśród składników materialnych tworzących przedsiębiorstwo pojawi się nieruchomość, czynność prawna będzie musiała mieć postać umowy w formie aktu notarialnego. Takie założenie wynika bezpośrednio z przepisów, które mówią, że umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości.
Brak wymaganej formy czynności prawnej
Niezachowanie wymogu formy aktu notarialnego powoduje nieważność czynności prawnej. Obowiązku zachowania formy aktu notarialnego nie stosuje się tylko w wypadku, gdy nieruchomość wnoszona jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej, ma stać się współwłasnością dotychczasowych właścicieli.
Polecamy: Ogólne zasady kontroli działalności gospodarczej
Z powyższego wynika, że jeżeli elementem przedsiębiorstwa jest nieruchomość, czynność mająca za przedmiot to przedsiębiorstwo, musi mieć formę aktu notarialnego.
W opisywanym przykładzie Spółki jawnej X, zbycie jej przedsiębiorstwa będzie wymagało zawarcia umowy w formie aktu notarialnego, ponieważ jednym z elementów tegoż przedsiębiorstwa jest działka.
Przedsiębiorcy decydujący się na dokonanie czynności, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo powinni wiedzieć, że niezależnie od rodzaju składników tworzących owo przedsiębiorstwo, możliwe jest zawsze nadanie umowie formy aktu notarialnego. Tak więc gdyby Spółka jawna X zdecydowała się na zbycie przedsiębiorstwa zajmującego się sprzątaniem, którego jedynym składnikiem majątkowym jest dziesięć mioteł, również może zawrzeć tę umowę w formie aktu notarialnego.
Należy jeszcze wspomnieć, że zbycie przedsiębiorstwa należącego do osoby wpisanej do rejestru powinno być również wpisane do rejestru. Dotyczy to także wydzierżawienia przedsiębiorstwa lub ustanowienia na nim użytkowania.