Obligacja jest takim papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym podmiot emitujący obligację, zwany emitentem stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji, zwanego obligatariuszem i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, tj. wykupu obligacji. Świadczenie to może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny.
Świadczenie pieniężne polega na zapłacie należności głównej lub należności ubocznych (odsetek) w sposób i w terminach określonych w warunkach emisji. Za należności uboczne uważa się również różnicę między ceną nominalną a ceną emisyjną obligacji, natomiast świadczenie niepieniężne może w szczególności polegać na realizacji przyznanego obligatariuszowi prawa do udziałów w przyszłych zyskach emitenta albo prawa do zamiany obligacji na akcje spółki będącej emitentem tych obligacji (są to tzw. obligacje zamienne) lub prawa pierwszeństwa do objęcia emitowanych w przyszłości akcji spółki będącej emitentem tych obligacji (tzw. obligacje z prawem pierwszeństwa).
Obligacje mogą emitować:
1. podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną, czyli np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne – są to tzw. obligacje prywatne,
2. Skarb Państwa – obligacje skarbowe,
3. gminy, związki międzygminne (związki komunalne) oraz miasto stołeczne Warszawa – obligacje komunalne lub zwane inaczej municypalnymi,
4. inne podmioty posiadające osobowość prawną, upoważnione do emisji obligacji na podstawie innych ustaw, zwane dalej "emitentami".
Obligacje mogą również emitować banki, z tym, że w tym wypadku emisja odbywa się na zasadach określonych ustawą z dnia 31 stycznia 1989 roku – prawo bankowe.
Co do zasady prowadzenie działalności gospodarczej nakierowane jest na osiąganie zysków. Każdy podmiot powinien jednak liczyć się z możliwością zaistnienia sytuacji, w której prowadzona działalność będzie przynosiła straty, zamiast zysków. W takiej sytuacji jedną z możliwości jest ogłoszenie upadłości. Co do zasady odbywa się to w oparciu o przepisy ustawy – prawo upadłościowe i naprawcze. Tak jest również w przypadku podmiotów emitujących obligacje, z tym, że w ich przypadku upadłość ma specyficzny charakter.
Jeżeli więc ogłoszona została upadłość podmiotu emitującego obligacje, a dla zabezpieczenia praw z obligacji ustanowiono zabezpieczenie na majątku emitenta, stosuje się odpowiednie przepisy. Nie stosuje się ich natomiast w razie ogłoszenia upadłości emitenta obligacji przychodowych, jeżeli emitent w treści obligacji ograniczył swoją odpowiedzialność do kwoty przychodów lub wartości majątku przedsięwzięcia. Wówczas środki przeznaczone na zaspokojenie praw obligatariuszy z takich obligacji nie wchodzą do masy upadłości, a roszczenia obligatariuszy nie podlegają zaspokojeniu w postępowaniu upadłościowym.
Polecamy: Upadłość polskich firm
Niezwykle ważną rolę w procesie upadłościowym emitenta obligacji odgrywa kurator. Jest on ustanawiany przez sąd w celu reprezentowania praw obligatariuszy. Kuratorem może być także bank, z którym upadły zawarł umowę o reprezentowanie obligatariuszy wobec emitenta. Wobec kuratora nie stosuje się środków przymusu. Kurator ponosi odpowiedzialność za szkodę tak jak syndyk.
Wynagrodzenie ustanowionego kuratora ustala sędzia – komisarz w wysokości stosownej do nakładu pracy kuratora. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie.
Kurator jest również zobowiązany do wykonywania sprawozdań, podobnie jak syndyk.
W ramach prowadzonego postępowania upadłościowego emitenta obligacji, syndyk, nadzorca sądowy oraz zarządca udzielają kuratorowi wszelkich potrzebnych mu wiadomości. Kurator ma prawo przeglądać księgi i dokumenty upadłego przedsiębiorcy.
Na zgromadzeniu wierzycieli kurator ma prawo głosu tylko w sprawach, które mogą mieć wpływ na prawa obligatariuszy. Przy zawieraniu układu kurator głosuje sumą wierzytelności obligatariuszy niezaspokojonych z osobnej masy upadłości, przy czym przysługuje mu jeden głos od każdej sumy, która wynika z podziału sumy wszystkich innych wierzytelności uprawniających do głosowania przez liczbę wierzycieli, którzy reprezentują te wierzytelności.
Kurator powinien zgłosić do masy upadłości:
- ogólną sumę nominalną nieumorzonych do dnia ogłoszenia upadłości obligacji, których termin płatności przypada przed tym dniem, oraz ogólną sumę niezapłaconych odsetek od tych obligacji oraz
- ogólną sumę obligacji oraz odsetek płatnych po dniu ogłoszenia upadłości.
W zgłoszeniu powinien wymienić składniki majątku emitenta, na których ustanowiono zabezpieczenie praw obligatariuszy.
Przedmiot zabezpieczenia praw z obligacji tworzy osobną masę upadłości przeznaczoną na zaspokojenie praw obligatariuszy. Likwidację osobnej masy upadłości przeprowadza syndyk z udziałem kuratora. W razie wyrażenia zgody przez radę wierzycieli lub sędziego – komisarza na sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości, sprzedaż wymaga zgody kuratora. Po raz kolejny widać tutaj spore uprawnienia kuratora.
Z osobnej masy upadłości zaspokaja się kolejno:
- koszty likwidacji tej masy, które obejmują także wynagrodzenie kuratora,
- należności obligatariuszy w nominalnej ich cenie,
- odsetki (kupony).
Jeżeli osobna masa upadłości nie wystarczy na pełne zaspokojenie należności obligatariuszy, należności niezaspokojone podlegają zaspokojeniu z funduszu masy upadłości. Należy pamiętać, że nie można wprowadzać do obiegu obligacji emitowanych przez upadłego przedsiębiorcę, które są jego własnością. Obligacje takie podlegają umorzeniu.