Na podstawie przepisów Pzp jednostronne uprawnienie umożliwiające odstąpienie od zawartej umowy w sprawie zamówienia publicznego zostało przyznane wyłącznie zamawiającemu. Na podstawie art. 145 ust. 1 Pzp odstąpić od umowy nie może wykonawca. Przepis art. 145 ust. 1 Pzp jest przepisem szczególnym dotyczącym wyłącznie umów w sprawach zamówień publicznych, który to przepis przyznaje zamawiającemu, w celu ochrony interesu publicznego, prawo do odstąpienia od umowy, gdy realizacja świadczeń objętych umową stała się zbędna.
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!
Istotna zmiana okoliczności i interes publiczny
Pojęcie istotnej zmiany okoliczności można porównać do nadzwyczajnej zmiany stosunków, stanowiącej podstawę zastosowania klauzuli rebus sic stantibus (zob. art. 3571 K.c.). Istotna zmiana okoliczności to zdarzenia, którego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy. Pojęcie „istotnej zmiany okoliczności” odnieść należy zarówno do ważnych zmian w stosunkach społecznych, dotyczących większej zbiorowości ludzi, a w także zmiany warunków gospodarczych, o charakterze powszechnym i niezależnych od stron. Źródłem „istotnej zmiany okoliczności” mogą być żywioły. Za „istotną zmianę okoliczności” nie można uznać sytuacji, gdy zamawiający chce „odstąpić” od umowy z nierzetelnym wykonawcą. Odstąpienie od umowy jest jednostronną czynnością prawną i może nastąpić w każdym czasie trwania umowy. Do zastosowania art. 145 ust. 1 Pzp konieczne jest stwierdzenie, że po zawarciu umowy wystąpiła istotna zmiana okoliczności (a nie powstała jedynie możliwość jej wystąpienia) powodująca, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego zamawiający i wykonawca przy zachowaniu należytej staranności nie mogli przewidzieć. „Zaistnienie istotnej zmiany okoliczności” dotyczy zmiany będącej następstwem zdarzeń faktycznych lub zdarzeń prawnych nieobjętych zwykłym ryzykiem kontraktowym. „Istotna zmiana okoliczności” nie obejmuje zmian, które zamawiający i wykonawca mogli przewidzieć. Pomiędzy zaistnieniem istotnej zmiany okoliczności a naruszeniem interesu publicznego musi zachodzić związek przyczynowo - skutkowy.
Zgodnie z uchwałą Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 marca 1997 r., W 8/96, za interes publiczny należy bez wątpienia uznawać korzyści uzyskiwane w wyniku realizacji przedsięwzięć służących ogółowi w zakresie zadań ciążących na administracji rządowej oraz samorządowej, realizowanych w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych, związanych np. z ochroną zdrowia, oświaty, kultury, porządku publicznego. „Istotna zmiana okoliczności” wskazana w art. 1455 ust. 1 Pzp jest następstwem zdarzeń występujących bardzo rzadko, niezwykłych, w każdym razie nieobjętą zwykłym ryzykiem kontraktowym, z którym powinni się liczyć kontrahenci. Istotna zmiana okoliczności może mieć swoje źródło w zdarzeniach natury faktycznej (np. odstąpienie przez gminę od umowy budowy szkoły, związane z koniecznością natychmiastowej naprawy szkód popowodziowych), jak i prawnej (np. odstąpienie od umowy, której przedmiot świadczenia przestał być niezbędny z uwagi na zdjęcie obowiązku realizacji określonego zadania). Zmiana okoliczności musi prowadzić do stanu, w którym wykonanie zamówienia nie leży w interesie publicznym. W najbardziej ogólnym ujęciu przyjąć należy, iż chodzi o bezcelowość realizacji zamówienia dla interesu publicznego, którego realizację winien zapewniać zamawiający jako podmiot realizujący zadania publiczne, wynikające z przepisów prawa. Zaistnienie istotnej zmiany okoliczności prowadzącej do stanu, w którym wykonanie nie leży w interesie publicznym nie może być przewidywalne w chwili zawarcia umowy. Świadomość zamawiającego co do istnienia okoliczności powodujących niecelowość wykonywania zamówienia, jak również świadomość nieuchronności zaistnienia takich okoliczności nie dają zamawiającemu uprawnienia do odstąpienia od umowy w trakcie jej realizacji.
Forma prawna umowy o zamówienie publiczne
Termin i sutki odstąpienia
Dla zastosowania art. 145 ust. 1 Pzp wymagane jest łączne spełnienie warunków, a mianowicie musi być to skutkiem zaistnienia istotnej zmiany okoliczności powodującej, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy i takie odstąpienie jest możliwe wyłącznie w terminie 30 dni od powzięcia wiadomości o tych okolicznościach, a skutkiem zastosowania tego przepisu jest możliwość żądania przez wykonawcę wyłącznie wynagrodzenia należnego z tytułu wykonania części umowy. Termin 30 dni jest terminem zawitym i po jego upływie zamawiający traci uprawnienie do odstąpienia. Oświadczenie o odstąpieniu od umowy powinno być złożone wykonawcy w formie pisemnej i wywołuje swoje skutki dopiero od chwili, gdy doszło do wykonawcy w taki sposób, że ten mógł się zapoznać z jego treścią. W treści złożonego odstąpienia zamawiający wskazuje istotną zmianę okoliczności powodującą, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy. W przypadku odstąpienia od umowy na podstawie art. 145 ust. 1 Pzp wykonawca może żądać wyłącznie wynagrodzenia należnego z tytułu wykonania części umowy. Przepis ten wprowadza odmienną od cywilistycznej regulację odstąpienia od umowy. W przypadku odstąpienia od umowy na podstawie art. 494 k.c. strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. W przypadku odstąpienia przez zamawiającego od umowy z zachowaniem przesłanek odstąpienia określonych w art. 145 ust. 1 Pzp wykonawcy nie służy roszczenie odszkodowawcze. Wykonawca może żądać wyłącznie wynagrodzenia należnego z tytułu wykonania części umowy (art. 145 ust. 2 Pzp). Jeżeli zamawiający odstąpił od umowy bez zachowania przesłanek odstąpienia określonych w art. 145 ust. 1 Pzp i nie świadczy wynagrodzenia, popada w zwłokę. Uprawnienie do odstąpienia od umowy na podstawie art. 145 ust. 1 Pzp nie wyłącza możliwości odstąpienia na podstawie Kodeksu cywilnego (zob. art. 475 § 1[1] oraz art. 495 § 1[2] k.c.).
Jakie wymogi dotyczące dostępności musi spełnić przedmiot zamówienia?
[1] Art. 475. § 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.
[2] Art. 495. § 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.