Z punktu widzenia dochodzenia roszczeń za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania istotne są trzy elementy wina, szkoda i związek przyczynowo-skutkowy między nimi. Co do zasady dłużnik, który nie wykonał zobowiązania lub wykonał je nienależycie może zwolnić się z odpowiedzialności jeśli wykaże w procesie sądowym, że nie ponosi winy w tym zakresie. W niektórych przypadkach zleceniodawcy są jednak zainteresowani otrzymaniem określonego efektu np. gotowego obiektu budowlanego w określonym czasie i to niezależnie od okoliczności. W ich interesie leży, aby wykonawca czyli dłużnik spełnił swoje świadczenie w terminie i aby nie mógł zwolnić się od odpowiedzialności za jego przekroczenie w przypadku wystąpienia nieprzewidzianych przeszkód np. niekorzystnych warunków pogodowych, zniszczeń dokonanych przez osoby trzecie itp.
Zakres odpowiedzialności
Przepisy kodeksu cywilnego wprowadzają możliwość rozszerzenia odpowiedzialności dłużnika także na wypadki niezależne od jego winy. W orzecznictwie sądowym podkreśla się, że wprawdzie:
Zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się w pełni z zakresem ogólnej odpowiedzialności kontraktowej dłużnika zgodnie z art. 471 k.c. Stosownie jednak do treści art. 473 § 1 k.c. dłużnik może przyjąć w umowie odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania także z powodu oznaczonych, niezawinionych okoliczności i nie ma przeszkody aby strony umówiły się, żeby odszkodowanie z tego tytułu przybrało wtedy postać kary umownej (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 17.03.2004 r. IV CKN 300/04, niepubl.).
Przykładem takiego rozszerzenia odpowiedzialności jest jej przyjęcie za tzw. opóźnienie proste czyli niedotrzymanie umownego terminu spełnienia świadczenia także z powodów niezawinionych.
Dłużnik, godząc się na karę umowną, bierze tym samym na siebie gwarancję wykonania zobowiązania. Zastrzeżenie w umowie kar umownych sprawia, że w każdym wypadku nienależytego wykonania lub niewykonania zobowiązania, bez znaczenia dla powstania obowiązku ich zapłaty są przyczyny, które spowodowały naruszenie obowiązków ciążących na dłużniku stosownie do treści zobowiązania. Za dopuszczalne zatem uznać należy zastrzeżenie w umowie uprawnienia wierzyciela do żądania kary w wypadku, gdy przyczyną niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania są okoliczności niezawinione przez dłużnika. Skuteczności takiej klauzuli przesądza zwłaszcza art. 473 § 1 k.c. dopuszczający możliwość modyfikacji ogólnych reguł odpowiedzialności dłużnika. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby dłużnik w takiej sytuacji przyjął na siebie również odpowiedzialność za przypadek (J. Jastrzębski, Odsetki za opóźnienie a kara umowna, Palestra 2004, z. 7-8, s. 54).
Autor: Piotr Konieckiewicz