Odrębności te, dyktowane względami humanitarnymi i społecznymi, mają zapewnić egzekucji alimentów szybkie i skuteczne przeprowadzenie.
Tytuł egzekucyjny
Tytułowi egzekucyjnemu, w którym zasądzono alimenty sąd nadaje klauzule wykonalności z urzędu (zasadą jest, iż innym tytułom klauzulę nadaje się na wniosek wierzyciela). W tym wypadku tytuł wykonawczy doręcza się wierzycielowi z urzędu. Egzekucja alimentów wszczynana jest na wniosek wierzyciela, ale też może być wszczęta z urzędu na żądanie sądu pierwszej instancji - który sprawę o alimenty rozpoznawał - skierowane do komornika.
Wniosek o wszczęcie egzekucji
Wierzyciel we wniosku nie ma obowiązku wskazywać ani sposobów egzekucji (za wyjątkiem egzekucji z nieruchomości) ani majątku dłużnika, z którego ma być prowadzona egzekucja. W takiej sytuacji przyjmuje się, że wniosek dotyczy wszystkich sposobów egzekucji za wyjątkiem egzekucji z nieruchomości.
Zobacz: Kiedy wierzyciel przejmie nieruchomość dłużnika?
W przypadku, gdy wierzyciel kieruje egzekucję do wynagrodzenia dłużnika może złożyć wniosek do komornika właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika lub do komornika właściwego ze względu na swoje miejsce zamieszkania (tzw. właściwość przemienna).
Obowiązki komornika
Komornik właściwy wg. miejsca zamieszkania wierzyciela ma obowiązek powiadomić o wszczęciu egzekucji alimentów komornika właściwego wg. miejsca zamieszkania dłużnika, który może zażądać przekazania mu sprawy, jeżeli prowadzi inne egzekucje z wynagrodzenia dłużnika (komornik ten musi dokonać podziału sumy uzyskanej z egzekucji z wynagrodzenia).
Komornik z urzędu obowiązany jest przeprowadzić dochodzenie mające na celu ustalenie zarobków dłużnika, jego stanu majątkowego i miejsca zamieszkania. Jeżeli dochodzenie komornika jest nieskuteczne to może on zwrócić się do Policji, która przeprowadzi dochodzenie mające na celu ustalenie miejsce pracy i zamieszkania dłużnika.
Dochodzenia te powinny być przeprowadzone, co pewien czas, jednakże w odstępach nie dłuższych niż pół roku. Ponadto komornik może złożyć do sądu wniosek o wyjawienie majątku dłużnika zgodnie z art. 913 kpc i następne.
Ograniczenia w egzekucji
W przypadku egzekucji alimentów obowiązują mniejsze ograniczenia egzekucji (tzn. podlegają zajęciu te składniki majątku, które przy egzekucji innych należności byłyby zwolnione od egzekucji). Wynagrodzenie i inne świadczenia powtarzające się (mające za cel utrzymanie się) oraz sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele (np. stypendia) podlegają egzekucji do 60% ich wysokości (w przypadku innej egzekucji tylko 50%) niezależnie od ich wysokości (nie obowiązuje zasada ochrony najniższego ustawowego wynagrodzenia).
Zobacz: Jak przeprowadzić egzekucję z nieruchomości obojga małżonków?
Egzekucji należności alimentacyjnych podlegają świadczenia z ubezpieczeń majątkowych oraz odszkodowania takich ubezpieczeń, które są wyłączone od egzekucji innych należności. W pełnej wysokości podlegają egzekucji – rachunek bankowy dłużnika, nagrody z zakładowego funduszu nagród, jego udział w zysku przedsiębiorstwa.
W przypadku, gdy dłużnik jest zatrudniony u osoby bliskiej osoba ta nie może zaniechać dokonywania potrąceń twierdząc, że wypłaciła wynagrodzenie dłużnikowi z góry lub, że pracuje on bez wynagrodzenia lub, że pracuje za wynagrodzenie niższe od przeciętnego lub, że przysługuje mu wierzytelność, która wg. przepisów prawa pracy może potrącić z wynagrodzenia dłużnika.
Świadczenia alimentacyjne korzystają z przywileju pierwszeństwa zaspokojenia w przypadku, gdy egzekucja prowadzona jest na rzecz kilku wierzycieli (wyprzedzają ją jedynie koszty egzekucyjne).
Wierzyciel alimentacyjny po uzyskaniu tytułu wykonawczego złożył go do ZUS, aby organ rentowy przekazywał mu bezpośrednio potrącenia z renty dłużnika. Po pewnym czasie ZUS poinformował wierzyciela, iż zaprzestaje przekazywania mu dalszych potrąceń, gdyż rentę dłużnika zajął komornik w ramach postępowania egzekucyjnego. W związku z tym by korzystać z pierwszeństwa zaspokojenia wierzyciel złożył do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji alimentów przeciwko dłużnikowi. Z uwagi na fakt, iż we wniosku wierzyciel nie wskazał żadnego sposobu egzekucji komornik przyjął, że egzekucję należy prowadzi wszystkim sposobami, za wyjątkiem egzekucji z nieruchomości. W trakcie prowadzenia egzekucji wierzyciel złożył do komornika nowy tytuł wykonawczy, z którego wynikało, że dłużnik powinien płacić większą ratę alimentacyjna. Z uwagi na fakt, iż potracenia z renty dłużnika nie wystarczają na bieżącą ratę alimentacyjna należną wierzycielowi komornik z urzędu podjął czynności mające na celu ustalenie majątku dłużnika, z którego można skutecznie prowadzić egzekucje (m.in. złożył wniosek o wyjawienie majątku dłużnika w trybie art. 913 kpc i następne). W wyniku tych czynności komornik ustalił, że dłużnik jest zatrudniony na umowę zlecenie w firmie „ABC” Sp. z o.o. Komornik dokonał zajęcia wierzytelności dłużnika z tytułu umowy zlecenia na skutek, czego egzekucja należności alimentacyjnych okazała się w pełni skuteczna.
Postępowanie dotyczące egzekucji alimentów prowadzone jest przez komornika m.in. do chwili:
- gdy wierzyciel złoży wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego;
- gdy zmarł dłużnik lub wierzyciel;
- gdy dłużnik nie złoży do komornika wniosek o umorzenie postępowania wraz z prawomocnym orzeczeniem uchylającym jego obowiązek alimentacyjny.
1. W przypadku egzekucji alimentów zakład pracy (lub organ emerytalno-rentowy) poza postępowaniem egzekucyjnym może bezpośrednio przekazywać wierzycielowi potrącenia z wynagrodzenia (emerytury/renty) dłużnika, jeżeli wierzyciel złoży do zakładu pracy (organu emerytalno-rentowego) tytuł wykonawczy. Powyższe nie jest możliwe, jeżeli w postępowaniu egzekucyjnym komornik dokonał zajęcia wynagrodzenia (emerytury/renty) dłużnika. W tym wypadku wierzyciel alimentacyjny powinien złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji do komornika, by korzystać z pierwszeństwa zaspokojenia.
2. W przypadku egzekucji alimentów dłużnik może żądać umorzenia egzekucji, co do alimentów wymagalnych w przyszłości, jeżeli spełni następujące warunki: a) uiści wszystkie zaległe świadczenia alimentacyjne, b) złoży do sądowego depozytu kwotę odpowiadającą sumie alimentów należnych za okres sześciu miesięcy, c) umocuje komornika do podjęcia kwoty złożonej w depozycie.
3. Przy egzekucji należności alimentacyjnych niedopuszczalne jest umorzenie postępowania egzekucyjnego z mocy prawa (m.in. na skutek bezczynności wierzyciela) i z powodu bezskuteczności egzekucji.