Zastaw rejestrowy jest szczególną kategorią zastawu unormowaną w ustawie z dnia 6 grudnia 1996 r. – o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U.2009.67.569 z późn. zm.). Ustawa ta ma charakter regulacji szczególnej, wyłączającej przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - kodeks cywilny (Dz.U.1964.16.93 z późn. zm.). Jednakże w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie, do zastawu rejestrowego stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.
Jak skorzystać z zastawu?
Celem zastawu rejestrowego jest zabezpieczenie danej wierzytelności (wierzytelność to uprawnienie wierzyciela do żądania spełnienia przez dłużnika danego zobowiązania). Z chwilą ustanowienia zastawu wierzyciel nabywa prawo, na mocy którego będzie mógł dochodzić zaspokojenia z obciążonej rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością. Będzie miał też pierwszeństwo przed innymi wierzycielami właściciela obciążonej rzeczy. Należy podkreślić, że owo pierwszeństwo w zaspokojeniu należności zabezpieczonych zastawem rejestrowym może zostać ograniczone wyłącznie na mocy odrębnych przepisów. I tak, na gruncie przepisów postępowania cywilnego - stanowiących o podziale kwot uzyskanych z egzekucji - należności zabezpieczone zastawem rejestrowym, zostały zaliczone do kategorii V, w ślad za należnościami określonymi w art. 1025 §1 pkt 1 – 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.1964.43.296 z późn. zm.).
Porozmawiaj o tym naszym FORUM!
Do skutecznego ustanowienia zastawu rejestrowego wymagane jest jednoczesne spełnienie się dwóch przesłanek. Po pierwsze konieczne jest zawarcie umowy o ustanowienie tego zastawu, czyli tzw. umowy zastawniczej. Powinna być ona zawarta pomiędzy osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą), a wierzycielem (zastawnikiem). Umowę taką należy zawrzeć w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Powinna ponadto zawierać datę podpisania, imiona i nazwiska (bądź też nazwę) oraz adres zastawnika, zastawcy, czy też dłużnika (w sytuacji, gdy nie jest on jednocześnie zastawcą). W umowie należy też dokładnie określić przedmiot zastawu oraz zobowiązania zabezpieczonego zastawem wraz z określeniem tzw. „najwyższej sumy zabezpieczenia”. Przesądza ona w tym wypadku o górnej granicy zabezpieczenia. W ten sposób wierzyciel, oprócz należności głównej, może zabezpieczyć, także odsetki, koszty postępowań, a także inne roszczenia uboczne wskazane przez strony w umowie zastawniczej.
Drugim warunkiem skutecznego ustanowienia zastawu rejestrowego jest uzyskanie wpisu do rejestru zastawów prowadzonego przez właściwy sąd rejonowy. Właściwy, czyli funkcjonujący w okręgu, w którym znajduje się miejsce zamieszkania albo siedziba zastawcy. Sąd dokonuje wpisu do rejestru zastawów na wniosek zastawnika lub zastawcy. Do wniosku należy dołączyć umowę zastawniczą. Wniosek o wpis do rejestru składa się na urzędowym formularzu dostępnym na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości.
Polecamy najważniejsze wzory umów >>
Polecamy: Przewodnik po zmianach przepisów 2013/2014
Kto może ustanowić zastaw rejestrowy?
Na gruncie obowiązujących przepisów prawa każdy podmiot posiadający zdolność prawną może stać się stroną umowy o ustanowienie zastawu rejestrowego. To oznacza, że stronami umowy zastawniczej mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak i jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, ale którym odrębne przepisy przyznają osobowość prawną. Warto zwrócić uwagę, że spółka cywilna - jako nie posiadająca osobowości prawnej - nie może zawrzeć umowy zastawniczej. W takiej sytuacji stronami umowy będą wspólnicy uprawnieni do reprezentowania spółki. Oczywiście w granicach określonych w umowie spółki lub w uchwale wspólników.
Przeczytaj również: Czy komisant może skorzystać z prawa zastawu?
Co możemy zastawić?
Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome (np. pojazdy mechaniczne, urządzenia, materiały, towary, wyroby), a także zbywalne prawa majątkowe (np. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych, prawa własności udziałów). Wyłączone są tu prawa majątkowe mogące być przedmiotem: hipoteki, wierzytelności na których ustanowiono hipotekę, statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki morskiej.
Zastawu rejestrowego nie można więc ustanowić na niezbywalnych, ograniczonych prawach rzeczowych takich jak: użytkowanie, służebności osobiste, a ponadto na prawie odkupu, prawie pierwokupu oraz prawie dożywocia. W pozostałym zakresie, przedmiotem zastawu rejestrowego nie mogą być nieruchomości, a ponadto prawa, które podlegają obciążeniu hipoteką w oparciu o przepisy ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. – o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U.2001.124.1361 z późn. zm.). Do tego typu praw należy zaliczyć prawo użytkowania wieczystego wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, a także wierzytelności, które zostały zabezpieczone hipoteką.
Kiedy wygasa zastaw?
Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym powoduje wygaśnięcie zastawu rejestrowego. (czyli np. spłata pożyczki). Warto pamiętać, że strony umowy zastawniczej mogą w sposób odmienny uregulować skutki wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym. Strony takiej umowy mogą przede wszystkim określić nową wierzytelność zabezpieczoną zastawem, z zastrzeżeniem wymogów określonych w ustawie. Wymogi te sprowadzają się do określenia stosunku prawnego, z którego wynika lub może wynikać nowa wierzytelność. Należy też wskazać termin, w którym powinien powstać nowy stosunek prawny (nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy od dnia wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem) oraz najwyższą sumę zabezpieczenia dla nowej wierzytelności. Suma ta nie może być przy tym wyższa od tej pierwotnie ujawnionej w rejestrze zastawów.
Niezależnie od powyższych kryteriów zastaw rejestrowy wygasa i podlega wykreśleniu z rejestru zastawów po upływie dwudziestu lat od chwili wpisu. Aby jednakże uniknąć wykreślenia zastawu rejestrowego z urzędu, strony umowy zastawniczej mogą postanowić o utrzymaniu zastawu na czas dalszy, nie dłuższy niż dziesięć lat. Aby to uczynić, należy złożyć do rejestru zastawów odpis umowy zastawniczej.
Suzana Zatoń, aplikant radcowski w Kancelarii Prawnej RAVEN (Grupa Kapitałowa KRUK)