W związku z tym, poza nielicznymi wyjątkami (zob. art. 70 Prawa bankowego – dalej „Pr. bank.”), bank nie może udzielić kredytu podmiotowi nie mającemu zdolności kredytowej.
Zakaz ten ma charakter publicznoprawny i udzielenie przez bank kredytu osobie niemającej zdolności kredytowej nie wywołuje żadnych konsekwencji w aspekcie prywatnoprawnym - w szczególności nie ma wpływu na ważność umowy (zob. szerzej - F. Zoll (red.), Komentarz do art.70 ustawy - prawo bankowe, Lex – wersja elektroniczna komentarza).
Bank zobowiązany jest do zbadania zdolności kredytowej podmiotu ubiegającego się o kredyt w każdym przypadku (tzn. bez względu na osobę kredytobiorcy i wysokość kredytu). Jednocześnie należy podkreślić, że – co do zasady – wykazanie zdolności kredytowej nie obliguje banku do zawarcia umowy kredytu. W celu zbadania zdolności kredytowej swojego kontrahenta bank może zażądać przedłożenia dokumentów i informacji niezbędnych do dokonania oceny tej zdolności (podstawa - art. 70 ust. 1 zd. 2 prawa bankowego).
Zobacz: Zdolność kredytowa, a zawarcie i wypowiedzenie umowy kredytu
Wymóg posiadania zdolności kredytowej dotyczy nie tylko momentu zawierania umowy ale całego okresu jej trwania. Na podstawie z art. 75 ust. 1 prawa bankowego w przypadku utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może wypowiedzieć umowę kredytu.
Bieżącą kontrolę zdolności kredytowej umożliwia art. 70 ust. 3 prawa bankowego, zgodnie z którym kredytobiorca jest obowiązany umożliwić podejmowanie przez bank czynności związanych z oceną sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.
Powyższe uzasadnia stwierdzenie, iż dokonywanie analizy zdolności kredytowej klienta banku zaczyna się w chwili złożenia przezeń wniosku o udzielenie kredytu i w razie zawarcia umowy powtarza się wielokrotnie aż do zakończenia stosunku umownego (zob. szerzej - F. Zoll /red./, Komentarz do art. 70 ustawy - prawo bankowe, Lex – wersja elektroniczna komentarza).
Istotne znaczenie ma sposób rozumienia pojęcia „zdolności kredytowej”, element ten nie tylko decyduje o uzyskaniu kredytu ale także o możliwości korzystania ze środków pieniężnych w późniejszym etapie. Można wręcz stwierdzić, że z punktu widzenia kredytobiorcy, wskazanie co należy rozumieć pod pojęciem zdolności kredytowej ma jeszcze większe znaczenie w trakcie trwania umowy.
O ile odmowa zawarcia umowy kredytu sprawia, że potencjalny kredytobiorca na ogół szuka innych źródeł finansowania swojej inwestycji, o tyle wypowiedzenie umowy ze względu na utratę zdolności kredytowej może spowodować nieprzewidziane perturbacje w jego działalności. Zwłaszcza w sytuacji kiedy jest w trakcie realizacji kredytowanych inwestycji. Problem staje się jeszcze bardziej wyraźny jeżeli uświadomimy sobie, że bank jednostronnie – bez ingerencji podmiotów zewnętrznych – jest władny ustalić, że kredytobiorca utracił zdolność kredytową.
Zobacz: Natychmiastowa wymagalność zobowiązania - kiedy nie trzeba czekać na termin wykonania umowy
Pojęcie zdolności kredytowej zostało zdefiniowane w Prawie bankowym. Zgodnie z art. 70 ust. 1 zd. 2 Prawa bankowego przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie.
Pomimo tego, że stwierdzenie przyczyn wypowiedzenia umowy kredytu leży wyłącznie w gestii banku to jednak bank w takiej sytuacji nie działa na zasadzie całkowitej dowolności. O ile przed zawarciem umowy kredytu – z formalnego punktu widzenia - bank ma pełną swobodę przy ustalaniu zdolności kredytowej, o tyle w sytuacji jej wypowiedzenia o takiej dowolności nie może być mowy.
W przeciwnym razie bank uzyskałby możliwość dowolnego – jednostronnego - kształtowania treści stosunku kredytowego, a także decydowania o jego zakończeniu. Podważałoby to zaufanie kredytobiorcy do realizacji zawartej umowy.
Co istotne, o ile w przypadku odmowy udzielenia kredytu ze względu na brak zdolności kredytowej klient nie ma prawnej możliwości podważenia takich ustaleń, o tyle w przypadku wypowiedzenia umowy kredytu jego sytuacja jest inna. Może on żądać ustalenia przez sąd istnienia stosunku kredytowego powołując się na bezskuteczności wypowiedzenia umowy kredytu ze względu na brak ustawowych przesłanek (art. 189 kodeksu postępowania cywilnego – powództwo o ustalenie).
Istnieje także możliwość dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 471 k.c. za szkody powstałe na skutek nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy kredytu – szczególnie jeżeli została przeprowadzona egzekucja na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego.
Dlatego analizując sytuację kredytobiorcy pod kątem utraty zdolności kredytowej bank powinien uwzględniać – ukształtowany w doktrynie i orzecznictwie – sposób rozumienia tego pojęcia. Decyzja o wypowiedzeniu umowy ze względu na utratę zdolności kredytowej musi zostać poprzedzona wnikliwą analizą sytuacji kredytobiorcy. W przeciwnym razie może doprowadzić do nieodwracalnych szkód.
Wskazuje się na następujące elementy, na które zwraca się uwagę przy interpretacji pojęcia zdolności kredytowej:
1. Zdolność kredytowa to kwalifikacja ustalana samodzielnie przez bank. Tak samo utrata zdolności kredytowej nie musi być potwierdzona żadnym dokumentem, w szczególności nie musi zostać ogłoszona upadłość kredytobiorcy.
2. Przy ustalaniu zdolności kredytowej istotne znaczenie mają zaoferowane przez kredytobiorcę zabezpieczenia kredytu. Pomimo tego, że – jak się przyjmuje – same z siebie nie przesądzają jeszcze o zdolności kredytowej to niewątpliwie są one istotnym czynnikiem „współkształtujacym” zdolność do spłaty zaciągniętego zobowiązania.
Zdolność kredytowa przedsiębiorstwa
Kalkulator odsetek podatkowych
Na rzecz tego stanowiska przemawia cel ustawowego wymagania posiadania przez kontrahenta zdolności kredytowej, którym jest zapewnienie bankowi zwrotu zainwestowanych w kredyt wartości, a pośrednio zabezpieczenie interesów posiadaczy rachunków bankowych (potencjalnie zagrożonych w razie udzielania przez bank kredytów, które następnie okażą się nieściągalne). Z punktu widzenia tego celu jest bez znaczenia, z jakich źródeł (własnych kredytobiorcy czy też cudzych) kredyt zostanie spłacony (tak W. Pyzioł [w:] M. Bączyk, E. Fojcik-Mastalska (red.), L. Góral, J. Pisuliński, W. Pyzioł, Prawo bankowe. Komentarz, LexPolonica – komentarz do art. 70 Pr. bank., teza 2).
W orzecznictwie wskazuje się, że zdolność kredytową ma każdy podmiot, którego stan majątkowy oraz bieżąca i przewidywana w przyszłości efektywność gospodarowania zapewnia wypłacalność, gwarantującą zwrot kredytu wraz z należnymi odsetkami w ustalonym w umowie terminie (wyrok SN z dnia 18 czerwca 1997 r., II CKN 207/97, Pr.Bank. 1998, nr 1, s. 57).
Utrata zdolności kredytowej uprawniająca bank do wypowiedzenia umowy ma dotyczyć kredytobiorcy, a nie przez innej osobę (np. przez poręczyciela).
Na zakończenie należy podkreślić, iż opisywana tutaj możliwość wypowiedzenia umowy kredytowej w sytuacji utraty zdolności kredytowej wynika z ustawy – Prawo bankowe. Przepis art. 75 Prawa bankowego współkształtuje (obok postanowień umowy) treść stosunku kredytowego. Oznacza to, że do wypowiedzenia umowy kredytu ze względu na utratę zdolności kredytowej nie jest konieczne uprzednie zamieszczanie tego typu postanowienia w umowie kredytowej.
Nie mniej jednak strony umieszczają tego typu zapisy w umowach kredytowych. W związku z tym należy wskazać, że co do zasady sposób rozumienia pojęcia zdolności kredytowej nie zmieni w przypadku umownego zastrzeżenia możliwości wypowiedzenia umowy w przypadku utraty zdolności kredytowej.
Marek Pasiński - Radca Prawny,
Mirosław Gumularz - Aplikant Radcowski