Kontrola indywidualna
W odróżnieniu od spółki akcyjnej, w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, każdy udziałowiec ma osobiste prawo kontroli. Zgodnie z art. 212 Kodeksu spółek handlowych takie prawo służy każdemu wspólnikowi. Może on je wykonywać osobiście lub też za pośrednictwem wyznaczonej osoby. W trakcie takiej kontroli wspólnik jest uprawniony do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki, sporządzania bilansu na swój użytek. Może również domagać się wyjaśnień od zarządu.
W kontekście takiego uprawnienia, które przysługuje osobiście każdemu podmiotowi, należy zwrócić uwagę na postanowienia umowne, które mogą prowadzić do wyłączenia tych uprawnień. Zgodnie z art. 213 par. 3 Kodeksu spółek handlowych w przypadku ustanowienia w spółce rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej umowa spółki może wyłączyć albo ograniczyć indywidualną kontrolę wspólników.
Ograniczenie kontroli indywidualnej wspólników może polegać m.in. na wyłączeniu spod tego prawa określonych sfer (np. kwestii rachunkowości).
Istnienie możliwości wyłączenia takich uprawnień wspólników mocą umowy nie oznacza, ze istnieje tutaj pełna dowolność. Przede wszystkim tworząc zapisy umowy spółki należy pamiętać o obowiązujących zasadach, w tym przede wszystkim zasadzie równego traktowania wspólników. Nie będzie zatem poprawne np. wyłączenie uprawnień kontrolnych względem niektórych tylko wspólników.
Zobacz: Kiedy istnieje obowiązek powoływania organów nadzoru
Rada nadzorcza
Jak zostało to już powiedziane powyżej, uprawnienia indywidualne wspólników mogą być ograniczone lub nawet wyłączone w sytuacji powołania rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. Ich powołanie jest obligatoryjne w przypadku, gdy mowa o spółce z kapitałem zakładowym przekraczającym 500 tys. zł i zrzeszającą co najmniej 25 udziałowców (art. 213 par. 2 KSH).
Zobacz: Kontrola wspólnika nad większymi transakcjami spółki
Godząc się na ograniczenie kontroli indywidualnej każdy wspólnik powinien zadbać o inne możliwości bieżącej kontroli działalności spółki. Często, już w trakcie działalności może się bowiem okazać, że ze względu na mniejszościowy udział w kapitale, niewielką liczbę członków rady nadzorczej, a także celowe zachowanie większych udziałowców, wspólnicy mniejszościowi mogą mieć ograniczoną jedynie do corocznego zgromadzenia wspólników kontrolę nad poczynaniami spółki. Z pomocą w takiej sytuacji mogą przyjść odpowiednie postanowienia umowy spółki.
Zgodnie z art. 215 Kodeksu spółek handlowych członkowie rady nadzorczej są powoływani uchwałą wspólników, czyli przeważnie bezwzględną większością głosów (art. 245 KSH). Zgodnie jednak z art. 215 par. 2 KSH umowa spółki może przewidywać inny tryb powołania i odwołania. Możliwe jest zatem wprowadzenie mocą umowy spółki takich zasad powoływania i odwoływania członków organu nadzoru (rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej), które będą lepiej zabezpieczać interesy mniejszościowych udziałowców.
Przykładowo możliwe jest ustanowienie zasad powoływania poszczególnych członków grupowo (np. jeden członek z pięcioosobowego składu na każdą grupę udziałowców reprezentujących 20 proc. kapitału zakładowego). Takie rozwiązanie funkcjonuje w przypadku spółki akcyjnej (art. 385 par. 3 Kodeksu spółek handlowych).
Ponadto możliwe jest także przyznanie uprawnień osobistych poszczególnym udziałowcom do wyznaczenia członka rady nadzorczej. Należy jednak pamiętać o tym, że zgodnie z art. 159 KSH takie szczególne uprawnienia związane z udziałem muszą być wpisane w umowie spółki.
Zobacz: Czym są udziały uprzywilejowane w spółce z o.o.?
Dysponując prawem powołania członka rady nadzorczej nie należy jednak zapominać o kwestii wykonywania uprawnień przez radę. Zgodnie z art. 219 par. 5 KSH każdy członek rady nadzorczej może samodzielnie wykonywać uprawnienia nadzorcze, chyba że inaczej stanowi umowa spółki. W przypadku dysponowania mniejszością w radzie warto zadbać o zachowanie prawa do samodzielnego wykonywania aktów nadzoru.