Obowiązek wniesienia dopłat jest specyficzny dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Nie został on przewidziany przez przepisy regulujące spółkę akcyjną (może jednak zostać wprowadzony przez statut) ani spółki osobowe.
O ile w spółce akcyjnej obligatoryjnie tworzony jest kapitał rezerwowy, w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością obowiązek taki nie występuje. Może jednak zdarzyć się, że spółka z o.o. potrzebuje środków na prowadzenie działalności, inwestycje, pokrycie strat itd., których nie może pozyskać z zewnętrznych źródeł finansowania (pożyczek bankowych albo kredytów). Wówczas sposobem na pozyskanie kapitału mogą okazać się dopłaty, jeżeli zostały przewidziane w umowie spółki.
Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej we Wrocławiu w Uchwale z dnia 5 maja 2010 r. Nr 35/2010 stwierdziło, że: Istotą wniesienia dopłat do spółki jest jej dofinansowanie. Są to środki obrotowe, których charakter można określić pomiędzy wpłatami na kapitał zakładowy a zwykłą pożyczką (kredytem), który mogłaby uzyskać sama spółka. Przekazywanie środków finansowych w takim przypadku następuje więc nie w zamian za wykonanie określonego zamówienia, ale ogólnie na funkcjonowanie danej spółki.
Zgodnie z art. 177 § 1 umowa spółki może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału. Z kolei § 2 stanowi, że dopłaty powinny być nakładane i uiszczane przez wspólników równomiernie w stosunku do ich udziałów. W związku z tym wynikający z umowy obowiązek wnoszenia dopłat nie może obciążać tylko poszczególnych wspólników, ale musi dotyczyć wszystkich. Umowa nie może również wprowadzać dla określenia wysokości dopłat innego kryterium, niż stosunek do posiadanych przez wspólników udziałów. Górna granica dopłat musi być określona liczbowo.
W doktrynie prawa handlowego przyjmuje się jednak, że wspólnicy mogą posługiwać się określeniami stosunkowymi, ponieważ umowa spółki określając wartość i liczbę udziałów daje jednoznaczne podstawy do obliczania tych wielkości. Jeżeli jednak, w wyniku podwyższenia kapitału zakładowego, wzrośnie wartość udziałów, przez co zwiększeniu miałyby ulec dopłaty, konieczna będzie zmiana umowy spółki. Wynika to z art. 246 § 3 kodeksu, zgodnie z którym uchwała dotycząca zmiany umowy spółki, zwiększająca świadczenia wspólników lub uszczuplająca prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy.
Należy podkreślić, że zastrzeżenie w umowie spółki postanowień dotyczących dopłat warunkuje możliwość nakładania obowiązku dopłat w przyszłości, przez co rodzi jedynie potencjalne zobowiązanie wspólnika do ich wniesienia. Obowiązek ten ulega konkretyzacji wraz z uchwałą wspólników w przedmiocie dopłat. Mówiąc prościej, jeżeli w umowie spółki zastrzeżono dopłaty, wówczas mogą one, ale nie muszą, być uchwalone. Z drugiej strony wspólnicy maja prawo podjąć uchwałę w przedmiocie dopłat tylko wtedy, jeżeli są one przewidziane w umowie spółki. Wynika to z art. 178 § 1 ksh, zgodnie z którym wysokość i terminy dopłat oznaczane są w miarę potrzeby uchwałą wspólników. Umowa spółki określa maksymalną wysokość dopłat, co nie oznacza, że wspólnicy uchwalą dopłaty w takiej maksymalnej wysokości.
Możliwe jest nawet wielokrotne podejmowanie uchwał w przedmiocie dopłat, oby tylko ich suma nie przekroczyła wielkości maksymalnej wskazanej w umowie. W nauce prawa przyjmuje się, że umowa spółki może przewidywać oprocentowanie dopłat.
Polecamy: Poradnik: Zamknięcie roku obrotowego w spółkach z o.o.
Wobec zwrotnego charakteru, dopłaty mogą pełnić więc funkcję lokat albo też oprocentowanych pożyczek, udzielanych przez wspólników spółce. O zwrocie dopłat, a więc także ewentualnej realizacji zysków z odsetek, decydują wspólnicy podejmując uchwałę w tym przedmiocie, chyba że wynika to z samej umowy spółki. Jeżeli umowa spółki nie przewiduje zwrotu dopłat, wspólnicy aż do podjęcia uchwały w tym przedmiocie nie mają roszczenia względem spółki o zwrot.
Wspólnik podpisując umowę spółki albo nabywając udziały w spółce już istniejącej, wyraża zgodę na ewentualne dopłaty. Nie może w związku z tym uchylać się od ich uiszczenia. Zgodnie z § 2 ww. przepisu jeżeli wspólnik nie uiścił dopłaty w określonym terminie, obowiązany jest do zapłaty odsetek ustawowych, a spółka może również żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
Dopłaty mogą być zwracane wspólnikom, jeżeli nie zostaną przeznaczone na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym, jednakże nawet jeżeli dopłaty zostały przeznaczone na pokrycie straty, mogą być zwrócone, jeżeli umowa spółki tak stanowi.
Zwrot dopłat następuje na podstawie uchwały wspólników. Musi być dokonany równomiernie wszystkim wspólnikom i może nastąpić dopiero po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia o zamierzonym zwrocie w piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki.
Zwróconych dopłat nie uwzględnia się przy żądaniu nowych. Oznacza to, że jeżeli dopłaty zostały wspólnikom zwrócone, to wciąć istnieje potencjalny obowiązek wniesienia nowych, który może zostać skonkretyzowany uchwałą wspólników.
Realizacja obowiązku dopłat może w pewnych przypadkach być znacznym obciążeniem dla wspólników. Warto jednak już na etapie zawierania umowy spółki przewidzieć taką ewentualność. Późniejsza zmiana umowy spółki, mająca na celu wprowadzenie możliwości nakładania na wspólników obowiązku wnoszenia dopłat wymaga jednomyślności. Sąd Apelacyjny w Katowicach w Wyroku z dnia 3 kwietnia 2003 r. sygn. I ACa 1186/2002 orzekł:
1. W sytuacji, gdy dopłaty nie są przewidziane w umowie spółki, zmiana umowy polegająca na wprowadzeniu postanowienia przewidującego możliwość nakładania dopłat, wymaga jednomyślności jako zmiana umowy zwiększająca świadczenia wspólników.
2. Bez względu na sposób sformułowania postanowienia wprowadzającego do umowy spółki instytucję dopłat nie przewidzianą wcześniej w pierwotnym brzmieniu umowy, zawsze wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, do których ta konstrukcja prawna się odnosi.
Z kolei Sąd Najwyższy w Wyroku z dnia 5 stycznia 2005 r. II CK 333/2004 stwierdził: W sytuacji gdy umowa spółki nie przewiduje obowiązku dopłat, wspólnicy nie mogą w oparciu o przepisy kodeksu spółek handlowych zrealizować dopłat jedynie na podstawie uchwały wspólników.
Oczywiście świadczenia wspólników na rzecz spółki, jeżeli nie zostały przewidziane w umowie, są możliwe. Nie będą to jednak dopłaty w rozumieniu art. 177 i nast. kodeksu spółek handlowych.
Polecamy: Obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych - porada