Obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych w spółce z o.o. to jeden z możliwych do zastosowania w umowie środków pozwalających na realizację niezbędnych dla spółki zobowiązań.
Często zdarza się, że osoby prowadzące działalność gospodarczą dobierają wspólników nie tylko pod kątem preferencji towarzyskich czy posiadanych przez nich kapitałów, ale także ze względu na kontakty branżowe czy dostęp do określonych surowców albo możliwość świadczenia przez nich usług spółce, które są niezbędne do niezakłóconego prowadzenia biznesu. Wspólnika takiego można zobowiązać do powtarzających się świadczeń niepieniężnych, oczywiście w zamian za wynagrodzenie, które może, ale nie musi być niższe od cen rynkowych.
Korzyści z takiej symbiozy są obopólne. Spółka zapewnia sobie stabilne dostawy np. surowca niezbędnego do produkcji (chmiel dla browaru) albo sali konferencyjnej potrzebnej do prowadzenia szkoleń, wspólnik zaś ma zagwarantowany rynek zbytu na swoje towary (np. buraki cukrowe, które wspólnik będący plantatorem musi dostarczyć do cukrowni). Geneza określonego w art. 176 ksh obowiązku sięga końca XIX w., kiedy to uregulowano podobną konstrukcję prawną w niemieckim kodeksie handlowym z 1897 r., aby zapewnić dostawy buraków do ówczesnych cukrowni akcyjnych. Ewentualne zobowiązanie wspólnika w umowie spółki do powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki jest jego dodatkowym, obok zobowiązania do wniesienia wkładu, zobowiązaniem, którego wykonanie ma przyczynić się do realizacji zawiązania spółki.
Polecamy: Jakie są skutki zawyżenia aportów w spółce z o.o.?
Zgodnie z § 1 art. 176 kodeksu spółek handlowych jeżeli wspólnik ma być zobowiązany do powtarzających się świadczeń niepieniężnych, w umowie spółki należy oznaczyć rodzaj i zakres takich świadczeń. Przepis ten dopuszcza więc określenie w umowie świadczeń powtarzających się, inaczej okresowych. Należy je odróżnić od świadczeń jednorazowych oraz ciągłych. Omawiany przepis stanowi wyjątek od zasady ograniczonego przyczyniania się wspólników. W związku z tym przewidziano pewne preferencje dla właścicieli obciążonych udziałów.
Paragraf 2 art. 176 zd. pierwsze stanowi, że wynagrodzenie wspólnika za takie świadczenia na rzecz spółki jest wypłacane przez spółkę także w przypadku, gdy sprawozdanie finansowe nie wykazuje zysku. W związku z tym świadczenie niepieniężne wspólnika jest zawsze odpłatne, nawet wówczas, jeżeli spółka przynosi straty. Jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, więc wspólnicy nie mogą umową spółki zobowiązać wspólnika do świadczeń nieodpłatnych. Oczywiście omawiane rozwiązanie nie może służyć „wysysaniu” kapitału ze spółki przez niektórych tylko wspólników – zobowiązanych. Przepis ten stanowi bowiem, że wynagrodzenie to (za powtarzające się świadczenia na rzecz spółki) nie może przewyższać cen lub stawek przyjętych w obrocie. Nie ma jednak przeciwwskazań, aby zobowiązany wspólnik dostarczał określone w umowie świadczenia za cenę rynkową, którą należy utożsamiać ze stawkami przyjętymi w obrocie, do których odsyła kodeks.
Ze względu na to, że dla spółki mogą mieć znaczenie indywidualne właściwości wspólnika zobowiązanego do tego rodzaju świadczeń, wprowadzono art. 176 § 3, zgodnie z którym jeżeli wspólnicy w umowie spółki nie zastrzegli innego rozwiązania, zbycie udziału, którego właściciel jest obciążony obowiązkiem powtarzających się świadczeń na rzecz spółki, jego części lub ułamkowej części udziału, jak również obciążenie udziału, może nastąpić jedynie za zgodą spółki, o której mowa w art. 182 kodeksu spółek handlowych.
Zgody udziela więc zarząd w formie pisemnej. W przypadku gdy zgody odmówiono, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody. W takim przypadku spółka może w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego. Jeżeli jednak wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.
W praktyce często może pojawić się wątpliwość czy w sytuacji, kiedy wspólnik ma więcej udziałów, obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych obciąża wszystkie jego udziały czy też tylko niektóre spośród nich. W doktrynie wskazuje się, że jeżeli wspólnik posiada większą liczbę udziałów, a umowa spółki nie stanowi inaczej, należy przyjąć, iż zobowiązanie tego wspólnika do powtarzających się świadczeń niepieniężnych jest związane ze wszystkimi udziałami wspólnika. Jeżeli zobowiązanie ma być powiązane z tylko niektórymi udziałami, to wtedy umowa powinna określać liczbę tych udziałów.
Ponadto wskazuje się, że zobowiązanie wspólnika z art. 176 ksh jest ze swej istoty zobowiązaniem niepieniężnym i nie może być zastąpione przez świadczenie w miejscu wypełnienia (datio in solutum). Nie jest więc możliwe zwolnienie dłużnika z obowiązku dokonywania okresowych świadczeń niepieniężnych za okresową zapłatą określonej kwoty. Przemawia za tym także zasada odpłatności okresowych świadczeń niepieniężnych.
Dodatkowo do obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych, zastosowanie znajduje norma wyrażona w art. 186. § 1 ksh, zgodnie z którym w przypadku zbycia udziału lub jego części nabywca odpowiada wobec spółki solidarnie ze zbywcą za niespełnione świadczenia należne spółce ze zbytego udziału lub zbytej części udziału. Przepis ten stosuje się również do zbycia ułamkowej części udziału.Ponadto § 2 cytowanego przepisu przewiduje, że roszczenia spółki do zbywcy z tytułu świadczeń określonych w § 1 przedawniają się z upływem trzech lat od dnia, w którym zgłoszono spółce zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału.
Na koniec warto zaznaczyć, że w umowie spółki można zaznaczyć, kiedy obowiązek ten wygasa. W innym wypadku jest to obowiązek bezterminowy, trwający aż do zakończenia interesów spółki w związku z jej likwidacją, chyba że świadczenia te wcześniej przestaną być spółce potrzebne. Ponieważ z upływem czasu może zmienić się otoczenie rynkowe, ale także jakość świadczeń (surowców, usług) dostarczanych przez wspólnika, warto zastrzec w umowie spółki możliwość wypowiedzenia tego obowiązku. Może na tym zależeć także wspólnikowi, który dzięki temu będzie mógł w przyszłości zmienić profil swojej działalności i np. porzucić niedochodowe uprawy.
Polecamy: Poradnik: Zamknięcie roku obrotowego w spółkach z o.o.