Etapem poprzedzającym wykreślenie spółki jawnej z Krajowego Rejestru Sądowego, co powoduje jej ostateczne usunięcie z obrotu prawno-gospodarczego, jest przeprowadzenie likwidacji spółki.
Zgodnie z art. 67 Kodeksu spółek handlowych likwidację przeprowadza się, gdy zajdzie jedna z okoliczności powodujących rozwiązanie spółki, chyba że wspólnicy uzgodnili inny sposób zakończenia działalności spółki.
Rozwiązanie spółki jawnej
Przyczynami uzasadniającymi rozwiązanie spółki jawnej są:
- przyczyny przewidziane w umowie spółki (np.: spółka została powołana do konkretnego celu, który został przez nią osiągnięty),
- jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,
- ogłoszenie upadłości spółki,
- śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości,
- wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika lub prawomocne orzeczenie sądu.
Kodeks spółek handlowych przewiduje pewne wyjątki, w których spółka istnieje nadal, chociaż zaszła przyczyna uzasadniająca jej rozwiązanie. Dzieje się tak w sytuacji, gdy wszyscy wspólnicy wyrażą zgodę na dalszą działalność spółki, mimo że spełniła się przewidziana w umowie przesłanka jej rozwiązania.
Ponadto, umowa spółki może przewidywać lub wspólnicy mogą podjąć taką decyzję, że spółka kontynuuje swoje istnienie pomiędzy pozostałymi wspólnikami pomimo śmierci lub ogłoszenia upadłości wspólnika.
Jeżeli jednak żadna z powyższych okoliczności uzasadniających dalsze trwanie spółki nie zaszła, to należy przeprowadzić jej likwidację.
Likwidacja i likwidatorzy spółki jawnej
Likwidatorami są co do zasady wszyscy wspólnicy. Wspólnicy mogą także powołać na likwidatorów niektórych spośród siebie, jak również osoby spoza swojego grona. Z ważnych powodów, na wniosek wspólnika lub innej osoby mającej interes prawny, sąd rejestrowy może ustanowić likwidatorami tylko niektórych wspólników, jak również inne osoby.
Do zadań likwidatora należy:
- reprezentowanie spółki,
- zakończenie jej działalności,
- spłata zobowiązań spółki i
- doprowadzenie do jej wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego.
Kodeks spółek handlowych nie wspomina o wynagrodzeniu za czynności likwidatora ustanowionego na podstawie art. 71 § 1 ksh spoza grona wspólników. Mimo to przyjmuje się, że takiemu likwidatorowi należy się wynagrodzenie i sądy rejestrowe określają je postanowieniem.
Rozwiązanie spółki jawnej - krok po kroku
Jak ustalić wysokość wynagrodzenia likwidatora spółki
W związku z tym, że Kodeks spółek handlowych milczy o wynagrodzeniu takiego likwidatora, nie przewiduje on także żadnych reguł jego kalkulowania. Z przepisów nie wynika także, czy postanowienie sądu rejestrowego o przyznaniu wynagrodzenia, które jest przecież pokrywane z majątku likwidowanej spółki, może być zaskarżone.
Odpowiedzi na powyższe wątpliwości dostarcza uchwała Sądu Najwyższego z 20 listopada 2008 r. (sygn. akt III CZP 111/08), w której Sąd Najwyższy w pierwszej kolejności orzekł, iż na postanowienie sądu rejestrowego w przedmiocie wynagrodzenia likwidatora spółki jawnej, ustanowionego przez sąd, przysługuje zażalenie, a ponadto wskazał według jakich reguł, w drodze ostrożnej analogii do innych przepisów, należy ustalać wynagrodzenie takiego likwidatora.
W uzasadnieniu przytoczonej uchwały, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że żaden przepis nie przewiduje wprost możliwości zaskarżenia przedmiotowego postanowienia, co trzeba potraktować jako lukę prawną, którą należy wypełnić w drodze analogii przez odwołanie się do przepisu regulującego sytuację podobną do tej, która nie została uregulowana.
Takim przepisem, wg Sądu Najwyższego, jest art. 165 ust. 4 Prawa upadłościowego i naprawczego, przewidujący dopuszczalność zażalenia na postanowienie sądu w przedmiocie wynagrodzenia syndyka, nadzorcy sądowego i zarządcy. Szczególnie dużo podobieństw istnieje między statusem syndyka a statusem likwidatora, powołanego przez sąd na podstawie art. 71 ksh.
Należy podkreślić, iż postanowienie w przedmiocie wynagrodzenia likwidatora bezpośrednio dotyka interesów majątkowych likwidatora i spółki, a także pośrednio wspólników i wierzycieli spółki.
Można przyjąć, że postępowanie mające na cele ustalenie wynagrodzenia likwidatora spółki jawnej wyznaczonego przez sąd, powinno zostać odpowiednio poddane regułom obowiązującym przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia dla likwidatorów spółek kapitałowych (art. 276 § 5 i 463 § 5 k.s.h.) przez sąd czy też w drodze ostrożnej analogii zasad ustalenia wynagrodzenia syndyków masy upadłości (art. 162 i 165 prawa up. i napr.).
Bez wątpienia wysokość wynagrodzenia likwidatora powinna pozostawać w realnym związku z zakresem wykonywanych czynności, stopniem ich czasochłonności i skomplikowania, wielkością likwidowanego majątku, ilością operacji gospodarczych.
Wydaje się niezwykle trafnie zasady te przytoczył F. Zedler w komentarzu do art. 165 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze: „Ostateczne wynagrodzenie syndyka, nadzorcy sądowego czy zarządcy ustalone jest w granicach określonych w art. 162 i 163. Artykuł 165 ust. 2 określa kryteria służące do ustalenia konkretnej wysokości tego wynagrodzenia. Są nimi:
1) zakres dokonanych czynności; przy jego ustaleniu należy uwzględnić rodzaj i czasochłonność dokonywanych czynności;
2) rezultaty dokonywanych czynności, przede wszystkim wyniki ekonomiczne, które wpłynęły na wysokość funduszów masy lub poprawienie sytuacji przedsiębiorstwa upadłego.
Takie działania bowiem umożliwiają osiągnięcie celu postępowania upadłościowego. W związku z redakcją art. 165 ust. 2 przy ustaleniu ostatecznej wysokości wynagrodzenia syndyka, nadzorcy sądowego czy zarządcy należy brać pod uwagę łącznie obydwa te kryteria” (F. Zedler, A. Jakubecki, Komentarz do ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, Warszawa, 2010).
Kto jest uprawniony do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w spółkach?
Podsumowując stwierdzić należy, że mimo braku wyraźnych podstaw prawnych istnieje możliwość instancyjnej kontroli postanowienia w przedmiocie wynagrodzenia likwidatora spółki jawnej ustanowionego przez sąd. Podmioty mające w tym interes prawny, a więc na przykład wspólnicy, ale także sam likwidator, mogą złożyć zażalenie na postanowienie w tym przedmiocie do sądu wyższej instancji. W uzasadnieniu należy wskazać, dlaczego w ocenie skarżącego wynagrodzenie likwidatora zostało źle skalkulowane. Przykładowo, ocenie można poddać zakres i czasochłonność czynności likwidatora.