Ograniczenie w zawieraniu umów
Zgodnie z art. 15 § 1 Kodeksu spółek handlowych zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ograniczenie, o którym mowa w art. 15 § 1 k.s.h., ma na celu zapewnienie wspólnikom oraz akcjonariuszom spółek kapitałowych kontroli nad sposobem wykorzystania środków finansowych spółki, a tym samym przeciwdziałanie naruszeniu interesów spółki. Zgoda zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia powinna zostać udzielona w formie uchwały.
Zgoda zgromadzenia
Wymóg uzyskania zgody dotyczy umowy kredytu, pożyczki, poręczenia (również poręczenia wekslowego) lub innej podobnej umowy. Przez „inną podobną umowę” należy rozumieć zarówno umowę nazwaną, jak i nienazwaną, ukształtowaną w taki sposób, który mógłby umożliwić uzyskanie nieuzasadnionej korzyści kosztem spółki. Za taką umowę Sąd Najwyższy (III CZP 69/10) uznał umowę sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu i własności wzniesionych na nim budynków zawartą między spółką kapitałową i jej prokurentem jako kupującym, w której znacznie zaniżono cenę sprzedaży. W świetle powyższego nie może również budzić wątpliwości, że zawarcie umowy darowizny z funkcjonariuszem spółki będzie wymagało zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia.
Zgodnie z art. 17 § 1 Kodeksu spółek handlowych zawarcie umów wskazanych w art. 15 § 1 k.s.h. bez wymaganej zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia skutkuje ich nieważnością. Istotne jest, że zgoda właściwego organu może zostać wyrażona przed zawarciem umowy albo po zawarciu umowy, jednak nie później niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Potwierdzenie wyrażone po zawarciu umowy ma moc wsteczną od chwili jej zawarcia. W okresie między zawarciem umowy a uzyskaniem zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia umowa jest dotknięta sankcją bezskuteczności zawieszonej, tj. nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Bezskuteczny upływ dwumiesięcznego terminu powoduje bezwzględną nieważność umowy.
Zobacz: Wkłady niepieniężne w spółkach kapitałowych – CZĘŚĆ 1
Zgoda zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia nie jest wymagana w przypadkach expressis verbis wskazanych w ustawie. Za przykład może posłużyć regulacja art. 79-79c ustawy Prawo bankowe. Udzielenie kredytu, pożyczki pieniężnej, gwarancji bankowej lub poręczenia członkowi zarządu albo rady nadzorczej banku lub osobie zajmującej stanowisko kierownicze w banku następuje zgodnie z regulaminem uchwalonym przez radę nadzorczą. Jeżeli kwota łącznego zobowiązania przekracza 10 000 EUR, udzielenie kredytu, pożyczki pieniężnej, gwarancji bankowej lub poręczenia wymaga zgody wyrażonej w uchwale zarządu oraz uchwale rady nadzorczej banku. Jednocześnie, jeżeli w pojedynczym przypadku wartość zobowiązania przekracza równowartość 30 000 EUR, bank jest obowiązany powiadomić Komisję Nadzoru Finansowego o fakcie zawarcia takiej umowy.
W umowie kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowie zawieranej między spółką a członkiem zarządu spółkę reprezentuje rada nadzorcza albo pełnomocnik powołany odpowiednio uchwałą zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia (art. 210 § 1 oraz art. 379 § 1 k.s.h.). W spółkach jednoosobowych, gdzie jedyny wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu, czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. O zawarciu takiej umowy notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając wypis aktu notarialnego. Rada Nadzorcza spółki może delegować swojego członka do zawarcia umowy z członkiem zarządu, jednakże dopiero po wcześniejszym podjęciu przez radę stosownej uchwały w tym przedmiocie. Zawarcie umowy między spółką a członkiem zarządu z naruszeniem art. 210 § 1 oraz art. 379 § 1 k.s.h. powoduje nieważność takiej umowy.
Analizując kwestię ograniczeń w zakresie swobody zawierania umów przez spółki kapitałowe, należy również wskazać, że zgodnie z art. 15 § 2 k.s.h. zawarcie przez spółkę zależną umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, prokurentem lub likwidatorem spółki dominującej wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej.
Ochrona interesów
Powyższe ograniczenia służą ochronie interesów uczestników spółek kapitałowych. W sensie ekonomicznym majątek spółki stanowi mienie wspólników lub akcjonariuszy. Z tego też względu powinni mieć oni możliwość kontrolowania rozporządzeń dokonywanych na rzecz funkcjonariuszy spółki, którzy z racji pełnionych funkcji mogliby w łatwy sposób uzyskać niesłuszną korzyść kosztem majątku spółki.
Zobacz serwis: ABC spółek
Autorka: Agnieszka Tomczyk, Zespół Prawa Korporacyjnego, Restrukturyzacji Spółek i Kontraktów Handlowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy