Celem artykułu jest przybliżenie zasad związanych z dokonywaniem przez jedynego wspólnika, będącego równocześnie jedynym członkiem zarządu spółki, czynności prawnych z samym sobą.
Polecamy: Nowe technologie w pracy księgowych
Jedyny wspólnik jako organ spółki z o.o.
Zgodnie z zasadą wynikającą z art. 151 § 1 kodeksu spółek handlowych (k.s.h.) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym prawnie dopuszczalnym celu (chyba że właściwe przepisy stanowią inaczej). Wyjątkiem od tej zasady jest zakaz zawiązywania spółki z o.o. wyłącznie przez inną jednoosobową spółkę z o.o. (art. 151 § 2 k.s.h.).
Dopuszczając możliwość powstania szczególnego typu spółki z o.o., jaką jest spółka jednoosobowa, ustawodawca przewidział więc sytuacje, w których wszystkie udziały przysługują wyłącznie jedynemu wspólnikowi. Taki stan faktyczny może kreować wiele wątpliwości w zakresie sposobu funkcjonowania organów spółki w sytuacji, gdy jedyny wspólnik jest zarazem członkiem jednoosobowego zarządu spółki.
W tak specyficznych okolicznościach, przy braku współdziałania kilku wspólników w ramach stosunku spółki oraz nieistnieniu wieloosobowego organu zarządzającego spółką, jedyny wspólnik działa jako zgromadzenie wspólników, przy równoczesnym wypełnianiu funkcji jednoosobowego zarządu spółki z o.o. Skutkiem powyższego jedyny wspólnik, działający jako organ osoby prawnej, realizuje czynności prawne z samym sobą, jako osobą fizyczną lub innym organem spółki z o.o., w której posiada wszystkie udziały.
Prowadzenie spraw spółki z o.o. i jej reprezentowanie musi zostać powierzone zarządowi. Zarząd spółki może składać się z jednego lub większej liczby członków powołanych spośród wspólników tejże spółki lub spoza ich grona. Członek zarządu, co do zasady, powoływany jest uchwałą zgromadzenia wspólników, chyba że umowa spółki stanowi w tym względzie inaczej (art. 201 k.s.h.).
Z kolei natomiast wszelkie przepisy dotyczące funkcjonowania zgromadzenia wspólników w wieloosobowej spółce z o.o. należy stosować odpowiednio także w stosunku do spółki jednoosobowej (m.in. art. 227 i nast. k.s.h.).
Jak opisano wyżej, w spółce z o.o. istnieje więc możliwość powstania takiej sytuacji, w której jej jedyny wspólnik, działając jako zgromadzenie wspólników, powołuje samego siebie na stanowisko prezesa tej spółki w zarządzie jednoosobowym. Z oczywistych względów przy dokonywaniu wyboru do organu zarządzającego, nie będzie miał w tym momencie zastosowania przepis zawarty w art. 247 § 2 k.s.h., zgodnie z którym powołanie do zarządu spółki z o.o. powinno być przeprowadzone w głosowaniu tajnym.
Relacje prawne spółki, wspólnika i członka zarządu
W celu dokładniejszego przybliżenia, raczej skomplikowanego i rodzącego doniosłe skutki prawne zagadnienia, należy wskazać na dwa unormowania prawne odnoszące się do wzajemnych relacji pomiędzy członkiem zarządu, wspólnikiem i spółką z o.o. Chodzi tu o art. 210 k.s.h., który dotyczy stosunków pomiędzy spółką a członkiem zarządu oraz art. 173 k.s.h. odnoszący się do relacji między wspólnikiem a spółką z ograniczoną odpowiedzialnością.
Zgodnie z art. 210 § 1 k.s.h. zasadniczo w umowie między spółką z o.o. a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Krąg umów, do których stosuje się postanowienia art. 210 § 1 k.s.h., jest bardzo szeroki. Przykładowo należy mieć tu na uwadze umowy związane w sposób bezpośredni z pełnieniem przez daną osobę funkcji członka zarządu, tak jak umowa o pracę, czy kontrakt dotyczący zarządzania spółką, jak też akty zawierane z tą osobą jako podmiotem trzecim np. umowy pożyczki czy kupna - sprzedaży.
Jednak w przypadku, gdy wspólnik posiadający wszystkie udziały w spółce jest zarazem jedynym członkiem zarządu, wymagane jest, aby przy dokonywaniu czynności prawnej między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką zachowana została forma aktu notarialnego (art. 210 § 2 k.s.h.). Warto przy tym wskazać, że przepis ten zawiera szerszą regulację w stosunku do unormowania zawartego w art. 210 § 1 k.s.h., gdyż dotyczy nie tylko umów (i sporów), co wyłączyło jego uregulowania w stosunku do innych czynności prawnych, ale wszelkich działań prawnych dokonywanych pomiędzy jedynym wspólnikiem będącym członkiem jednoosobowego zarządu a spółką.
O każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając wypis aktu notarialnego. Sąd nie ma jednak żadnego obowiązku w zakresie badania treści dokonanej czynności prawnej, a jedynie odnotowuje jej zaistnienie.
Opisany tryb zawarcia przez członka jednoosobowego zarządu spółki z o.o. umowy z samym sobą nie wprowadza żadnej możliwości dla ustanowienia przez niego pełnomocnika w celu przeprowadzenia z nim samym czynności prawnej w imieniu spółki. Niezachowanie przewidzianej formy aktu notarialnego skutkuje pełną i bezwzględną nieważnością dokonanej czynności prawnej.
Ze względu na specyficzny charakter jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wszelkie oświadczenia woli składane spółce przez jej jedynego wspólnika wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Kwestię składania takich oświadczeń woli reguluje ww. art. 173 k.s.h. Należy zaznaczyć, iż w tym przypadku jest to jednostronne oświadczeniem woli składane spółce przez wspólnika - osobę fizyczną, które należy odróżnić od zawierania umów i podobnych jednostronnych czynności prawnych, realizowanych za spółkę z o.o. przez wspólnika będącego jej jednoosobowym członkiem zarządu.
Zgoda zgromadzenia wspólników
Warto również przypomnieć, iż szczególny charakter rozporządzająco - zobowiązujący niektórych typów umów spowodował wprowadzenie w przepisach kodeksu spółek handlowych dodatkowego zabezpieczenie tego typu czynności prawnych dokonywanych m.in. pomiędzy członkiem zarządu a spółką kapitałową. Mowa tutaj o art. 15 § 1 k.s.h. enumeratywnie opisującym typy umów, których zawarcie wymaga zgody zgromadzenia wspólników, chyba że ustawa stanowi inaczej.
W myśl tego przepisu umowa kredytu, pożyczki, poręczenia lub inna podobna umowa z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób może być zawarta, pod rygorem nieważności czynności prawnej, dopiero po uzyskaniu zgody zgromadzenia wspólników spółki. Sam rygor nieważności wynika natomiast z unormowania zawartego w art. 17 § 1 k.s.h., w którym wskazano, że jeżeli do dokonania czynności prawnej przez spółkę ustawa wymaga uchwały wspólników, czynność prawna dokonana bez takiej zgody jest nieważna. Zgoda może być wyrażona przed złożeniem oświadczenia przez spółkę albo po jego złożeniu, nie później jednak niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Potwierdzenie wyrażone po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej.
Podsumowując, należy stwierdzić, że normy prawne odnoszące się do specyficznego działania jedynego członka zarządu jednoosobowej spółki z o.o., będącego jej wyłącznym wspólnikiem, skierowane są zasadniczo na pogodzenie wzajemnych interesów stron, wynikających z wykonywania przez jedną osobę czynności organów spółki zastrzeżonych dla zgromadzenia wieloosobowego a realizacją działalności gospodarczej przez samą spółkę oraz innych przedsiębiorców powiązanych z nią procesami handlowymi.
Dlatego też przestrzeganie omówionych uregulowań prawnych ma bardzo istotne znaczenie zarówno dla prawidłowego funkcjonowania organów spółki, jak i rzetelności oraz wiarygodności samej spółki z o.o. w obrocie gospodarczym.
Przykładowy protokół nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Piotr Skorupa
radca prawny, Kancelaria Radcy Prawnego LEGIS w Kędzierzynie-Koźlu, syndyk masy upadłości i tymczasowy nadzorca sądowy przy Sądzie Rejonowym w Opolu
Podstawa prawna:
ustawa z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.).