W dzisiejszych realiach gospodarczych przedsiębiorca nie może ograniczać swoich zainteresowań do rynku krajowego. Coraz częściej, planując swoje działania, bierze pod uwagę cały obszar Unii Europejskiej. Nowe wyzwania biznesowe wymagają czasem nowych form prowadzenia działalności. Taką formę stanowi spółka europejska.
Spółka europejska - co to znaczy?
Spółka europejska to osoba prawna, której istnienie regulują akty prawa wspólnotowego. Są to: rozporządzenie Rady 2157/2001/WE z 8 października 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (SE), zwane dalej RSE, oraz dyrektywa Rady 2001/86/WE z 8 października 2001 r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników. W prawie krajowym problematykę tę reguluje ustawa z 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu gospodarczym i spółce europejskiej, zwana dalej USE.
Spółka europejska musi mieć formę spółki akcyjnej. Jakkolwiek sama spółka europejska jest tworem specyficznym, wykorzystuje elementy spółki akcyjnej, w szczególności dotyczące zarządzania, nadzoru itp. Ze względu na skalę, a także transgraniczność działań spółki europejskiej konieczne jest do prawidłowego funkcjonowania szczegółowe uregulowanie każdego aspektu jej działalności. Takie uregulowanie zapewnia forma spółki akcyjnej.
Utworzenie spółki
Spółkę europejską można utworzyć na kilka sposobów. Zawsze musi jednak ona powstać, opierając się na istniejącej już spółce prawa krajowego. Co za tym idzie, nie można jej stworzyć od podstaw.
Spółkę europejską można utworzyć przez:
• połączenie spółek akcyjnych (art. 17-31 RSE),
• utworzenie spółki holdingowej (art. 32-34 RSE),
• utworzenie spółki zależnej (art. 35-36 RSE),
• przekształcenie spółki w spółkę europejską (art. 37 RSE).
Jak zatem widać, aby utworzyć spółkę europejską, konieczne jest wcześniejsze prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki prawa handlowego.
Co istotne, spółkę europejską można przekształcić w „zwyczajną” spółkę akcyjną. Możliwy jest zatem „odwrót” ku prowadzeniu działalności gospodarczej w „tradycyjnej” formie.
Element transgraniczny
Spółka europejska nie może zostać zawiązana nawet w sytuacjach przewidzianych w RSE, o których mowa była wyżej, jeżeli nie zaistnieje tzw. element transgraniczny.
Polega to na tym, że:
• przynajmniej dwie spółki tworzące spółkę europejską podlegają prawu różnych krajów członkowskich,
• przynajmniej dwie spółki tworzące spółkę europejską posiadają spółkę zależną podległą prawu innego państwa członkowskiego od co najmniej 2 lat lub oddział w innym państwie członkowskim,
• spółka akcyjna, która chce przekształcić się w spółkę europejską, posiada spółkę zależną podległą prawu innego państwa członkowskiego od co najmniej 2 lat.
Odpowiedzialność karna w spółce europejskiej
Dopiero po spełnieniu powyższych wymogów, tzn. wymogu sposobu powstania spółki, a także wymogu transgraniczności, możliwe jest uzyskanie wpisu spółki do rejestru, od którego spółka rozpoczyna swój byt w obrocie prawnym. Wpis następuje do rejestru w państwie członkowskim, w którym spółka ma siedzibę. Siedziba ta musi się znajdować na terenie Wspólnoty, dodatkowo w kraju siedziby musi mieć siedzibę zarząd spółki europejskiej (art. 7 RSE).
Jak funkcjonować w eurobiznesie - organizacja spółki europejskiej
Prawo wspólnotowe dopuszcza dwojaką organizację spółek europejskich. Od wyboru jednego z systemów organizacji będzie zależała liczba oraz funkcje organów spółki europejskiej.
Wspólne dla obydwu systemów jest istnienie walnego zgromadzenia pełniącego podobne funkcje jak w spółce akcyjnej. Walne zgromadzenie będzie zatem w szczególności wybierało członków pozostałych organów.
Według tzw. modelu monistycznego (pojedynczego) jedynym organem spółki europejskiej jest organ administrujący (art. 38 RSE). Organ administrujący prowadzi sprawy spółki europejskiej (art. 43 ust. 1 RSE). Członków organu administrującego powołuje walne zgromadzenie, jednak mogą oni zostać wskazani w statucie spółki europejskiej. Organ ten zbiera się co najmniej raz na 3 miesiące (art. 44 RSE). Zgodnie z USE organem administrującym jest rada administrująca, składająca się z co najmniej 3 lub 5 (w spółce publicznej) członków. Rada może powierzyć niektóre swoje kompetencje dyrektorom wykonawczym, nie są oni jednak organami spółki europejskiej.
Model dualistyczny (złożony) zakłada rozbicie funkcji zarządu i kontrolnych. Jeżeli zdecydujemy się na prowadzenie spółki według tego modelu, będziemy musieli powołać nie jeden, a dwa organy: organ zarządzający, który poprowadzi sprawy naszej spółki oraz organ nadzorczy, który będzie kontrolował funkcjonowanie spółki, jednak bez prawa do prowadzenia jej interesów. Jak widać, wybór modelu złożonego pozwoli na bardziej dokładną kontrolę spółki, a zatem od stosunków między akcjonariuszami spółki będzie zależała konieczność powoływania dodatkowego organu kontrolnego. Co także ciekawe, istnieje możliwość wejścia w skład organu zarządzającego osoby prawnej, jeśli możliwość taką dopuszcza prawo kraju, w którym dana spółka jest zarejestrowana. Jak zatem widać, w Polsce nie będzie takiej możliwości.
Niezależnie od wyboru jednego z modeli, tworząc spółkę europejską, będziemy musieli spełnić wymóg minimalnego kapitału zakładowego (120 000 euro).
Czy warto prowadzić spółkę europejską
Nie da się ukryć, że koncepcja spółki europejskiej ma przynajmniej w części rodowód polityczny. Z pewnością jej powstanie miało służyć głębszej i szerszej integracji ekonomicznej przedsiębiorców pochodzących z państw członkowskich. I z jednej strony to się udaje, wprowadzony zostaje bowiem do obrotu organizm ponadnarodowy, pozwalający na prowadzenie działalności podmiotom pochodzącym z różnych krajów członkowskich.
Jak każde jednak rozwiązanie i to ma swoje wady. Już z niniejszego opracowania wyłania się obraz spółki europejskiej jako organizmu dość złożonego. Co więcej, oprócz regulacji wspólnotowych w czasie prowadzenia spółki europejskiej należy uwzględnić również regulacje krajowe.
Wszystko to sprawia, że spółka europejska jest rozwiązaniem atrakcyjnym, jednak tylko dla przedsiębiorców dużych, prowadzących działalność na znaczną skalę, dla których poniesienie znacznych nakładów pracy i kosztów na założenie i prowadzenie tej organizacji nie będzie nadmiernym wysiłkiem.
Krzysztof Czerwiński
Podstawa prawna:
• rozporządzenie Rady 2157/2001 WE z 8 października 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (DzU L 294 z 10 listopada 2001 r., s. 1-21),
• dyrektywa Rady 2001/86/WE z 8 października 2001 r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników (DzU L 294 z 10 listopada 2001 r., s. 22-32),
• ustawa z 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu gospodarczym i spółce europejskiej (DzU nr 62, poz. 551 ze zm.).