W wielu przypadkach zaangażowanie członka rodziny w działalność gospodarczą nie odbywa się przez zawarcie umowy o pracę czy też umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług. Nie oznacza to jednak, że członek rodziny współpracujący z przedsiębiorcą w sposób niesformalizowany nie podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Osoby współpracujące przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Osoba współpracująca może przystąpić również do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Składka na to ubezpieczenie, tak jak wszystkie pozostałe składki, jest za współpracownika finansowana ze środków przedsiębiorcy.
Status osoby współpracującej
Na potrzeby ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Nie wszystkie osoby bliskie przedsiębiorcy przez pozostawanie z nim we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracę przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej mogą uzyskać status osoby współpracującej. Dotyczy to np. rodzeństwa przedsiębiorcy (pisemna interpretacja ZUS z 19 września 2011 r., nr WPI/200000/451/613/2011).
Osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność jest zatem osoba, która łącznie spełnia następujące warunki:
● jest spokrewniona lub spowinowacona z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność (tj. jest małżonkiem, dzieckiem własnym, dzieckiem drugiego małżonka, dzieckiem przysposobionym, rodzicem, macochą, ojczymem lub osobą przysposabiającą dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność),
● pozostaje z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność we wspólnym gospodarstwie domowym,
● współpracuje przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej.
O ile ustalenie, czy osoba współpracująca należy do osób spokrewnionych lub spowinowaconych z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność nie nastręcza problemów, o tyle pojęcie „pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym” oraz „współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności” powoduje problemy interpretacyjne. Z uwagi na to, że ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) nie definiuje tych pojęć, nieodzowne staje się sięgnięcie w tym zakresie do orzecznictwa sądowego oraz interpretacji wydawanych przez ZUS oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.
Jeżeli małżonek pozostaje z przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu działalności, należy go uznać za osobę współpracującą.
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!!!
Współpraca przy prowadzeniu działalności w orzecznictwie
Nie każdą współpracę z przedsiębiorcą można zakwalifikować jako „współpracę przy prowadzeniu pozarolniczej działalności” w rozumieniu ustawy systemowej. O takiej współpracy może być mowa tylko wówczas, gdy ma ona istotne znaczenie dla prowadzonej działalności gospodarczej, odznacza się stabilnością i zorganizowaniem (tj. współpraca nie ma charakteru sporadycznego, okazjonalnego wynikającego np. z choroby przedsiębiorcy), a także zajmuje osobie współpracującej znaczącą ilość czasu (wyroki SN z: 6 stycznia 2009 r., II UK 134/08, 23 kwietnia 2010 r., II UK 315/09, pismo Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 7 lutego 2011 r., SPS-023-20396/11).
Jeżeli chodzi o przesłankę „pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym”, należy przyjąć, że prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego to „w istocie udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu (np. zakupy, opłacanie rachunków, gotowanie, sprzątanie), niezarobkowanie i pozostawanie w związku z tym na całkowitym lub częściowym utrzymaniu osoby, z którą się gospodarstwo domowe prowadzi (np. studiujący syn pozostający na wyłącznym utrzymaniu ojca prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą), a wszystko to dodatkowo uzupełnione cechami stałości, które tego tytułu sytuację charakteryzują” (wyrok SN z 2 lutego 1996 r., II URN 56/95, wyrok SA w Gdańsku z 27 września 2012 r., III AUa 445/12). Rozdzielność majątkowa, nieposiadanie dzieci czy też posiadanie różnych adresów zameldowania nie wyklucza pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym, jeżeli mimo to osoba współpracująca z przedsiębiorcą wspólnie z nim zamieszkuje i załatwia sprawy związane z prowadzeniem domu (pismo Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 7 lutego 2011 r., znak: SPS-023-20396/11, pisemna interpretacja ZUS z 20 września 2011 r., nr WPI/200000/451/610/2011).
PRZYKŁAD
Adam W. współpracuje ze swoją żoną Ewą W., która prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie obsługi księgowo-kadrowej. Mimo że nie została z nim zawarta umowa o pracę, umowa-zlecenie lub inna umowa o świadczenie usług, codziennie pomaga swojej żonie w obsłudze klientów firmy. Z uwagi na to, że Adam W. pozostaje ze swoją żoną we wspólnym gospodarstwie domowym, z tytułu współpracy z nią podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom
Zdarza się, że przedsiębiorca zatrudnia członka rodziny na podstawie umowy o pracę. Nie zawsze jednak taki członek rodziny podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu na zasadach określonych dla pracowników. Jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, to do celów ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jest traktowany jako osoba współpracująca, a nie jako pracownik. Nie dotyczy to jedynie tych pracowników, którzy są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego i spełniająca kryteria dla osób współpracujących, podlega obowiązkowym ubezpieczeniom jako pracownik.
Zobacz też: Składki ZUS od kosztów dojazdu pracownika do pracy
PRZYKŁAD
Jan K. zatrudnia na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego swojego syna Pawła. Mimo że Paweł K. spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, w szczególności pozostaje ze swoim ojcem we wspólnym gospodarstwie domowym, z uwagi na rodzaj zawartej umowy o pracę obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu podlega jako pracownik, a nie jako osoba współpracująca.
Odrębnego omówienia wymaga przypadek, gdy działalność gospodarcza jest prowadzona w formie spółki cywilnej, a członek rodziny jej wspólnika jest zatrudniony przez spółkę cywilną na podstawie umowy o pracę. Z uwagi na to, że w takim przypadku pracodawcą dla członka rodziny wspólnika spółki cywilnej jest spółka cywilna, a nie ten wspólnik, ZUS przyjmuje, że nawet jeżeli taki członek rodziny spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, to i tak podlega pracowniczym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu. Stanowisko to jest aktualne również w przypadku członków rodziny wspólników spółki jawnej zatrudnionych przez tę spółkę (pisemna interpretacja ZUS z 4 maja 2011 r., nr DI/200000/451/237/2011).
W przypadku gdy osoba będąca pracownikiem zawiera związek małżeński ze swoim pracodawcą (tj. osobą prowadzącą pozarolniczą działalność) w trakcie pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego (np. zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego) lub w okresie urlopu wychowawczego, i jednocześnie spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, zmiana tytułu ubezpieczenia ze stosunku pracy na współpracę z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność następuje dopiero od dnia, w którym ta osoba powróci do pracy i podejmie współpracę przy prowadzeniu pozarolniczej działalności (pisemna interpretacja ZUS z 25 stycznia 2010 r., nr 230000/0201-1/2010/INT/RU).
W praktyce często spotykaną formą zatrudnienia członków rodziny w firmie jest umowa-zlecenie lub inna umowa o świadczenie usług, do której na podstawie Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Członek rodziny zatrudniony przez przedsiębiorcę na podstawie odpłatnej umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu na takich samych zasadach jak inni zleceniobiorcy. Nie ma przy tym znaczenia, czy spełnia on kryteria określone dla osób współpracujących, czy też ich nie spełnia. ZUS stoi bowiem na stanowisku, że w przypadku zleceniobiorców, którzy spełniają kryteria określone dla osób współpracujących, brak jest podstaw prawnych do traktowana ich dla potrzeb ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako osoby współpracujące (pisemna interpretacja ZUS z 22 listopada 2011 r., nr WPI/200000/451/779/2011, pisemna interpretacja ZUS z 15 lutego 2013 r., nr DI/200000/451/136/2013).
Zobacz również: Kiedy przedsiębiorca może opłacać preferencyjne składki?