Kwestię składu sądu regulują przepisy art. 47-47(1) kodeksu postępowania cywilnego a także przepisy szczególne zamieszczone w innych częściach kodeksu.
W pierwszej instancji
Sprawy w pierwszej instancji rozpatrywane są co do zasady przez sąd w składzie jednego sędziego zawodowego.
Zasada ta nie ma zastosowania w sprawach z zakresu prawa pracy. W tego rodzaju sprawach sąd proceduje w składzie trzy osobowym. Przy czym w składzie sadu znajduje się jeden sędzia zawodowy oraz dwóch ławników. W takim wypadku sędzia zawodowy jest przewodniczącym- to on prowadzi rozprawę, udziela głosów a także poucza strony.
Zobacz: Jak skorzystać z elektronicznego postępowania upominawczego (EPU)
Warto również wiedzieć, że prezes sądu może zarządzić rozpoznanie każdej sprawy przez skład trzech sędziów zawodowych jeżeli uzna to za celowe. Przez skład trzech sędziów zawodowych w pierwszej instancji rozpoznawane są sprawy zawiłe a także o precedensowym charakterze.
W drugiej instancji
W drugiej instancji sprawy rozpoznaje sąd w składzie trzech sędziów zawodowych. Udział trzech sędziów zawodowych ma spowodować to, że sprawa zostanie rozpoznana wnikliwie.
Postanowienia dotyczące kosztów sądowych, w tym zwolnienia od kosztów sądowych, wydaje sąd w składzie jednego sędziego zawodowego.
Zobacz: Czym jest sąd polubowny (arbitrażowy)?
Referendarz sądowy
W niektórych sprawach cywilnych czynności sądu może wykonywać referendarz sądowy. Bierze on udział w szczególności w:
- postępowaniu rejestrowym,
- w postępowaniu wieczystoksięgowym,
- wydawaniu nakazów zapłaty w postępowaniu upominawczy,
- wydawaniu europejskich nakazów zapłaty,
- a także w elektronicznym postępowaniu upominawczym.
Referendarz sądowy ma kompetencje sądu, chyba że co innego wynika z przepisów prawa.
Zobacz serwis: Przedsiębiorca w sądzie
Niewłaściwy skład
Jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami (np. zamiast jednego sędziego orzekało trzech sędziów) w takiej sytuacji mamy do czynienia z nieważnością postępowania. Nieważność postępowania jest natomiast jedną z przesłanek do wniesienia apelacji. Dodatkowo sąd drugiej instancji, bez względu na zarzuty apelacji, bierze pod uwagę z urzędu nieważność postępowania.