Wyłączenie to oznacza brak możliwości dokonywania przez niego jakichkolwiek czynności postępowania, niezależnie od rodzaju posiedzenia – rozprawa czy posiedzenie niejawne, a także od pełnionej funkcji – przewodniczący czy członek składu sądzącego.
Zamknięty katalog przyczyn, których wystąpienie powoduje obligatoryjne wyłączenie sędziego ze sprawy (z mocy samej ustawy), zawiera art. 48 Kodeksu postępowania cywilnego [dalej „k.p.c.”], który stanowi, iż sędzia wyłączony jest z mocy ustawy:
- w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki – jest to zasada podstawowa objawiająca się paremią nemo iudex in causa sua;
- w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
- w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
- w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron;
- w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator;
- w sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli brał udział w wydaniu tego orzeczenia.
Warto również podkreślić, iż powody wyłączenia sędziego trwają również po ustaniu uzasadniającego go małżeństwa, opieki, kurateli czy przysposobienia. Ustawodawca zakłada więc pewną trwałość tych więzi.
Niezależnie od przyczyn wskazanych w art.48 k.p.c. sąd wyłącza sędziego również na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje inna okoliczność tego rodzaju, iż mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w przedmiotowej sprawie.
Czy sąd może zażądać przedstawienia dokumentu?
Zwolnienie przedsiębiorcy od kosztów sądowych
Wniosek taki strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu. Strona zobowiązana jest równocześnie do uprawdopodobnienia przyczyny tego wyłączenia. W przypadku strony, która przystąpiła do rozprawy, konieczne jest także uprawdopodobnienie, że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się jej znana dopiero później.
Do chwili rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie, sędzia może spełniać tylko czynności niecierpiące zwłoki. O wyłączeniu sędziego rozstrzyga sąd, w którym sprawa się toczy. Jeżeli jednak sąd ten nie mógłby wydać postanowienia z powodu braku dostatecznej liczby sędziów, kwestię tą rozstrzyga sąd nad nim przełożony.
Warto mieć na uwadze to, iż ponowny wniosek o wyłączenie sędziego oparty na tych samych okolicznościach, będzie podlegał automatycznemu odrzuceniu, bez składania wyjaśnień przez sędziego, którego dotyczy.
Łukasz Bernatowicz, radca prawny
Krzysztof Gładych, radca prawny
Kancelaria Radców Prawnych i Doradców Podatkowych
Bernatowicz Komorniczak Mazur sp.p.