Zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym reguluje ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. – o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej jako ustawa) w artykułach od 94 do 118.
Koszty sądowe obejmują opłaty i wydatki. Opłata pobierana jest od pisma wnoszonego przez stronę do sądu (opłata "za wniesienie"), rodzajem opłaty jest również opłata kancelaryjna, którą uiszcza się od wniosku o wydanie stronie z akt różnego rodzaju odpisów, wypisów, kopii, wyciągów oraz innych dokumentów (opłata "za wydanie"). Natomiast wydatki stanowią koszty, które powstają na skutek uwzględnienia wniosków zawartych we wniesionym piśmie.
Przepis art. 100 ustawy wprowadza możliwość całkowitego zwolnienia z kosztów sądowych stronę, który wynika z ustawy lub z orzeczenia sądu (zwolnienie ustawowe i zwolnienie sądowe).
Kiedy sąd może zarządzić rozprawę oddzielną?
Całkowite zwolnienie od kosztów sądowych oznacza, że strona nie ponosi opłat sądowych (w tym również opłaty kancelaryjnej) oraz wydatków, które obciążają tymczasowo Skarb Państwa. Zwolnienie od kosztów rozciąga się także na postępowanie egzekucyjne oraz obejmuje postępowanie z powództwa wzajemnego.
W sytuacji gdy strona może ponieść tylko część kosztów sądowych, sąd może ją zwolnić od ponoszenia kosztów w części. Strona częściowo zwolniona od kosztów sądowych obowiązana jest uiścić opłaty oraz ponieść wydatki w takiej wysokości, jaka nie jest objęta zwolnieniem przyznanym przez sąd.
Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie; roszczenia te lub ich części sąd oznacza w postanowieniu o przyznaniu częściowego zwolnienia od kosztów sądowych. Wydatki pokrywa tymczasowo Skarb Państwa
Zwolnienie sądowe niezależnie czy przyznane całkowicie czy częściowo nie ma mocy wstecznej i działa od chwili złożenia wniosku o jego uzyskanie. Sąd może udzielić częściowego zwolnienia, nawet gdy strona domagała się zwolnienia całkowitego.
Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku należy dołączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów.
Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru, który jest dostępny w budynkach sądowych i na stronach internetowych sądów. W przypadku braku złożenia oświadczenia lub gdy jest ono nie pełne, przewodniczący wzywa do jego uzupełnienia na podstawie art. 130 Kodeksu postępowania cywilnego.
Jak skorzystać z postępowania pojednawczego?
Kiedy sąd będzie mógł zawiesić postępowanie?
Odmiennie kształtuje się sytuacja w przypadku gdy wniosek składa ustanowiony przez stronę pełnomocnik, w tym przypadku brak oświadczenia powoduje zwrot wniosku. Sąd może odebrać od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych przyrzeczenie o prawdziwości i rzetelności informacji zawartych we złożonym oświadczeniu.
Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych jest bezpłatny, można go wnieść wraz z pismem wszczynającym postępowanie lub w trakcie postępowania. Nie ma przeszkód do zgłoszenia wniosku dopiero w drugiej instancji, jednakże w tym przypadku dopiero koszty pierwszej instancji nie zostaną zniesione.
Zwolnienie od kosztów sądowych można przyznać również osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.
Należy podkreślić, iż zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.
Klaudia Szkodzińska, aplikant radcowski
Łukasz Bernatowicz, radca prawny